کتاب، دروازه فرهنگ

محسن جوادی
معاون فرهنگی
وزیر ارشاد



مراسم افتتاحیه سی و یکمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران به‌عنوان بزرگ‌ترین رخداد نمایشگاهی و یکی از مهم‌ترین رویداد‌های فرهنگی کشور امروز در مصلای امام خمینی برگزار می‌شود. معاونت فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در راستای سیاست واگذاری امور نمایشگاه به بخش خصوصی با مشارکت فعالان حوزه نشر این نمایشگاه را برگزار می‌کند. سالیان بسیاری‌ست که دهه دوم اردیبهشت ماه فرصت مغتنمی برای اهالی کتاب‌است چراکه علاوه بر خرید و فروش کتاب، ده‌ها برنامه مختلف اعم از رونمایی یا نقد کتاب و گفت‌و‌گوی اصحاب قلم با یکدیگر و نیز با خوانندگان در این روزها صورت می‌گیرد. در این نمایشگاه علاوه بر دو هزار ناشر ایرانی که خود نشان سرزندگی و پویایی نشر در ایران عزیز است، در حدود چهارصد ناشر خارجی هم مستقیم یا از طریق نمایندگان خود به فعالیت می‌پردازند و در حدود یکصد میهمان از آن کشورها در برنامه‌های مختلف این نمایشگاه شرکت دارند. تردیدی ندارم که ملت بزرگ ایران این ایام را قدر دانسته و حضور پر رنگی در آن خواهند داشت. نام ایران که در تاریخ با نام کتاب و آثار بزرگی مانند قانون و شفا یا گلستان و بوستان گره خورده است دوباره باید با نام کتاب‌های ماندگار پیوند بخورد و این نمایشگاه می‌تواند گامی در مسیر احیای شکوه و عظمت کتاب در ایران باشد.
اگر چه این روزها نگرانی‌هایی از بابت کتاب وجود دارد که مهم‌ترین آنها چیزی است که در این شعار نمایشگاه (نه به کتاب نخواندن) به آن اشاره شده اما معتقدم کتاب نخواندن علل و دلایل زیادی دارد و تقلیل آنها به امور اقتصادی درست نیست. کتاب خواندن را باید از کودکی و در خانواده و مدرسه آموخت. این نظام دانشگاهی است که باید دید چرا این امکان را می‌پذیرد که دانشجویی دوره چهار ساله کارشناسی خود را طی کند در حالی که چهار کتاب نخوانده است. البته در کنار اینها باید نقش عادت به اندیشیدن در زندگی و بویژه در امور عملی و تصمیم گیری‌های فردی و اجتماعی را هم جدی گرفت. اندیشیدن، کتاب خواندن را می‌طلبد و مردمان اهل فکر و اندیشه خوانندگان اصلی کتاب‌اند.
در هر صورت این نمایشگاه اگر چه از منظر اقتصاد کتاب می‌تواند مؤثر باشد و با فروش حدود یکصد میلیارد تومان کتاب، هوای تازه‌ای به ریه نشر کشور که این روزها حال خوبی ندارد برساند اما مهم‌تر از آن فرصتی است که فراهم می‌شود تا اصحاب قلم و نشر ذائقه مردم و بویژه جوانان را بهتر بشناسند و در فعالیت‌های آینده خود آن را مورد توجه قرار دهند. دولت جمهوری اسلامی ایران هنوز هم از نشر کتاب حمایت می‌کند و با اختصاص یارانه‌هایی مانند بن کتاب دانشجویی یا بن اصحاب قلم تلاشی قابل تقدیر دارد اما باید در نخستین فرصت در مقدار و حتی نوع این حمایت‌ها تجدید نظر شود. در این سیاست‌های حمایتی مردم عادی علاقه‌مند به کتاب کم‌تر مورد توجه قرار گرفته‌اند. بعلاوه روزگاری هم قیمت کتاب و هم تعداد دانشجو اندک بود و از این روی مقدار کمک دولت در قالب این بن‌ها گره‌گشا بود اما امروز سهم واقعی هر دانشجو یا استاد بویژه با توجه به رشد طبیعی قیمت کتاب شاید چندان نیست که چنگی به دل بزند اما چون دل دانشجو و استاد و مردم فرهنگدوست ایران هنوز با کتاب است سیل جمعیت از روز دوازدهم که مصادف با تولد دل‌انگیز امام زمان علیه‌السلام است به نمایشگاه بین‌المللی کتاب در تهران سرازیر خواهد شد تا جشن نیمه شعبان را با کتاب و در مصلی برگزار کنند.