اصلاحات از مسیر بودجه

محمدصادق جنان‌صفت- نظام جمهوری اسلامی ایران از روز تولدش تا امروز به لحاظ ذاتی با نظام سیاسی حاکم بر ایالات‌متحده آمریکا سازگاری نداشته و ندارد. این ناسازگاری تاریخی که به مرز 40 سال نزدیک می‌شود موجب شده است هر کدام از نظام‌های جمهوری اسلامی ایران و آمریکا با استفاده از انواع توانایی‌های مادی و ذهنی، دیگری را تضعیف کرده و این روزها شاید این مقابله‌گرایی میان دو نظام به اوج رسیده است. نوشته حاضر بدون اینکه توانایی‌های ایران در ناکام گذاشتن آمریکا را انکار کند، انواع آسیب‌های احتمالی که آمریکا می‌تواند بر جسم و جان ایران وارد کند را یادآور می‌شود تا شاید احتمال رخدادهای دیگر فراهم شود. تردیدی نیست که بزرگ‌ترین آسیبی که رهبران امروز کاخ سفید می‌توانند بر ایران وارد کنند در حوزه اقتصاد و کسب‌وکار ایرانیان است. واقعیت این است که ایران در حوزه مقابله فرهنگی و اجتماعی با نظام سیاسی آمریکا توانایی‌های بیشتری دارد و به لحاظ نبردهای سیاسی و احتمالا نظامی نیز دست ایران بسته نیست. اما آنچه مایه تضعیف ایران در برابر جاه‌طلبی‌های رهبر جدید آمریکا می‌شود بدون تردید نقاط ضعف در ساختار و بافت کسب‌و‌کار ایرانیان است. قصد نداریم بار دیگر سیاهه تنگناهای اقتصاد ایران در حوزه بانک و بیمه، صنعت و معدن، پول و ارز، صادرات و واردات و ناتوانی‌های رقابتی تولیدات ایران با کالاهای مشابه را یادآوری کنیم. این تنگناها مثل روز روشن است و از شدت بازگویی برای مردم و حتی فعالان اقتصادی و مدیران دولتی نوعی بی‌حسی ملی فراهم کرده است. داستان این است که برای برطرف شدن ضعف بزرگ ایران در برابر آمریکا و متحدانش چه باید کرد؟ برخی معتقدند می‌توان با تکیه بر توانایی‌های داخلی این ضعف را برطرف کرد که به نظر می‌رسد این یک رویاست و دست‌کم تا زمان رسیدن به نقاط اوج توانایی‌ها ناممکن است. بزرگ‌ترین ضعف ایران در حال حاضر فقدان سرمایه‌های مالی و اقتصادی است که در داخل به دلایل گوناگون تهیه آن دشوار است. اما آیا باید تسلیم شد و شرایط تازه‌ای را تدارک ندید؟ واقعیت این است که اصلاحات اقتصادی در ایران یک ضرورت تمام‌عیار است که قطعا و بدون شک باید همزمان با اصلاحات سیاسی به منصه ظهور برسد. برای اصلاحات اقتصادی از کجا می‌توان شروع کرد؟ اقتصاددانان باور دارند که اصلاحات از مسیر بودجه کل کشور یک مسیر ممکن و مهم است و می‌توان اصلاحات در ساختار بودجه‌نویسی شامل واقعی کردن دخل و خرج و گشودن راهی به سوی بهره‌برداری بهینه از همه امکانات بودجه‌ای این گام را برداشت. رییس‌جمهور حسن روحانی اگر بخواهد در ایران و در چهار سال پیش‌رو کاری انجام دهد که به اصلاحات منجر شود، باید از مسیر بودجه کل کشور این کار را انجام دهد. اصلاحات بودجه‌ای می‌تواند آینه‌ای باشد که دولت در برابر جامعه اعم از نهادهای سیاسی، مذهبی، مدنی و اقشار گوناگون مردم بگیرد و آنها از این آینه هر چه در اقتصاد هست را به‌طور واضح ببینند. برای مقابله با هر چه که نظام سیاسی آن را واجب می‌داند جز اصلاحات اقتصادی راهی نیست و بهتر است این اتفاق از مسیر اصلاحات بودجه عبور کند. امروز معلوم می‌شود که نخستین دستپخت دولت دوازدهم در عرصه اصلاحات ساختاری بودجه کدام است و آیا گامی در این راه برداشته شده است.