روزنامه جهان صنعت
1396/06/06
افزایش عقلانیت در عرب‌ها
ملیحه اسناوندی، سبا محسنی‌نژاد- روابط دیپلماتیک ایران و عربستان در طول پادشاهی ملک عبدالله، پادشاه پیشین عربستان همواره مبنی بر احترام و عدم دخالت در سیاست‌های داخلی یکدیگر بوده است. با آنکه ایران و عربستان پس از انقلاب اسلامی هرگز همسایگانی دوست و برادر در منطقه با هم نبوده‌اند و قرار گرفتن عربستان در کنار آمریکا مانع از دوستی و پیمان اخوت این دو کشور با هم بوده است، با این حال ملک عبدالله، سیاستمداری میان‌رو و عملگرا بود که می‌دانست برای آنکه کشورش را از گزند تنش‌ها در منطقه دور نگه دارد چگونه باید روابط دیپلماتیک خود را با کشورهای همسایه تنظیم کند. هرچند که تهران و ریاض در دوران ریاست‌جمهوری اکبر‌هاشمی‌رفسنجانی و محمدخاتمی از روابط نزدیکی با هم برخوردار بودند. با این حال در اواخر دوران حکومت او، انقلاب‌های عربی و ترس عربستان از سرایت این پدیده به کشورش تا حدودی عربستان را در لاک تدافعی در منطقه فرو برد. اما پس از مرگ ملک عبدالله و روی کار آمدن ملک سلمان فرزند دیگر عبدالعزیز، سیاست‌های عربستان دستخوش تغییرات عظیمی شد که بخشی از آن هم نتیجه حضور محمد بن سلمان جوان در پشت پرده سیاست‌های عربستان بود. البته این حضور چندان هم در عرصه سیاست عربستان پنهان نماند و خیلی زود آشکار شد که عربستان قصد دارد با همین سیاست‌ها به بازیگر اصلی منطقه بدل شود و محمد بن سلمان هم سودای آقایی جهان عرب را دارد. مداخله نظامی عربستان در یمن، آغاز تنش‌ها با ایران و قطر بخشی از سیاست‌های عربستان برای اجرایی کردن این خواب و خیال‌ها در منطقه بوده است.به هر حال ایران و عربستان دو کشوری تاثیرگذار در خاورمیانه هستند که توانایی بالایی در تعیین معادلات دارند؛ معادلاتی که اگر سازنده باشد می‌تواند منجر به کاهش تنش‌های منطقه شود. این روزها شاهد چراغ سبزی از سوی عربستان برای بهبود روابط با ایران هستیم و دلیلش نیز آن است که دو کشور به این موضوع پی برده‌اند که دامن زدن به تنش‌های دو طرف چیزی جز نتایج معکوس و هزینه‌بر ندارد و حالا به نظر می‌رسد عربستان حداقل به واسطه سودی که از وجود حرمین شریفین می برد و ایران نیز به واسطه قدرت دیپلماسی خود به دنبال آن هستند که به سمت گفت‌وگو پیش بروند. سفر مقتدی صدر، رهبر جریان شیعه صدر عراق به عربستان و استقبال گرم از او در فرودگاه، دعوت محمد بن سلمان، ولیعهد این کشور نشان از تغییر رویکرد سیاست عربستان نسبت به ایران دارد. اقدام وزیرخارجه عربستان نیز در دست دادن با محمد جواد ظریف در حاشیه نشست سازمان همکاری‌های اسلامی در استانبول نیز مزید بر علت شده و نمی‌توان گفت این حرکت صرفا نمادین بوده بلکه می‌تواند چراغ سبزی توسط مسوولان دوکشور جهت فرونشاندن تنش‌ها باشد. همچنین صدور ویزا برای رفت و آمد هیاتی از عربستان و ایران و بازدید از سفارت و کنسولگری دو کشور نیز می‌تواند نشانه‌ای دیگر از بهبود روابط عربستان با ایران باشد. اما مهم‌تر از همه این است که مناسک حج بستر تعاملات سازنده ایران و عربستان است و حالاحضور حجاج ایرانی در مناسک حج نیز نشان از بهبود روابط این دو همسایه دارد. وزیر حج و اوقاف عربستان دعوتنامه‌ای را به رییس سازمان حج و زیارت ایران برای دیدار از عربستان و بحث و رایزنی برای علت غیبت حجاج ایرانی برای انجام دادن فریضه حج در سال گذشته فرستاد و از همان موقع مشخص بود که مسوولان سعودی به طریقی خواهان گشایش در روابط با ایران هستند و به واسطه آن همه شروطی که برای سفر حجاج ایرانی وضع شده بود لغو شد و حتی عربستان پذیرفت که به خانواده‌های حجاج ایرانی که در حادثه منا در عربستان کشته شدند غرامت بپردازد.
عربستان ناچار است تنش‌ها را کاهش دهد
محسن جلیلوند، کارشناس مسایل بین‌الملل در گفت‌وگو با روزنامه «جهان صنعت» درباره تغییر رفتار عربستان و نرمش نسبت به ایران در سیاست‌های خارجی خود گفت: «در کشورهای جهان سوم و در میان کشورهای خاورمیانه و عربی مساله‌ای به نام استراتژی در سیاست‌های خارجی وجود ندارد و مقامات این کشورها وقتی دست به عملی می‌زنند این عمل فاقد نگرش سیاسی است. موضوع یمن را ببینید، نوع رفتار عربستان در قبال یمن می‌گوید که عربستان هیچ استراتژی در این باره نداشته و اکنون هم در این کشور گیر کرده است. درباره قطر هم همین است، عربستان شروطی می‌گذارد و بعد عقب می‌‌کشد. این رفتارها نشان می‌دهد که سیاست‌های عربستان با اهدافی که دارد هماهنگ نیست. درباره ایران هم عربستان با همین شیوه عمل کرده است. البته درباره موضع‌گیری عربستان نسبت به ایران باید گفت که رفتارها دوسویه بوده است. اتفاقات حج و اشغال سفارت عربستان در ایران، نشان می‌دهد که نگرش جهان سومی هنوز در رفتارهای سیاسی طرفین حاکم است با این حال طبیعتا ایران پخته‌تر در این زمینه عمل کرده چون تجربه ما در سیاست خارجی بیشتر است.»
وی افزود: «درباره تمایل عربستان هم باید بگویم که بعد از دیدار آقای ظریف با وزیر خارجه عربستان و خوش و بش میان آنها، این رفتارها نشان می‌دهد که طرفین می‌خواهند مشکل را به نحوی حل کنند. درگیری این دو کشور فقط به زیان خودشان نیست بلکه به زیان منطقه هم هست. عربستان اکنون هم در قطر و هم در یمن درگیر است بنابراین در هر حالت اگر نگاه کنید ناچار است که سیاست‌های خودش را تغییر بدهد. از طرف دیگر گردش سیاست‌های خارجی عربستان هم تابعی از متغیر سیاست‌های ایالت متحده آمریکاست. وقتی آمریکایی‌ها به قطر سفر می‌کنند و به قطری‌ها و عربستانی‌ها می‌گویند موضوع را حل کنند آنها مجبورند این مشکل را حل کنند، درباره موضوع یمن هم همینطور است بنابراین عربستان به این دلایل ناچار است با ایران کنار بیاید. حرفایی که می‌زند و می‌گوید ما اسلحه و پول داریم و تهدید می‌کند، جالب است اما هنگامی که استراتژی‌ای از سوی عربستان پشت این قضیه نیست کارآمدی این تهدیدها هم لمس نمی‌شود. ما هم از یک نظر می‌دانیم که عربستان یکی از کشورهای تاثیرگذار در دنیای اسلام و خاورمیانه است و ما هم در انتخاب همسایگان‌مان اختیاری نداریم بنابراین ناچاریم با آنها کار کنیم. اما در این میان هرچقدر که بتوانیم سطح تنازع خودمان را با آنها کم کنیم هزینه‌های ملی ما کاهش پیدا می‌کند بنابراین باید این کار را انجام دهیم.» وی درباره اینکه آمریکا دستور این نرمش را به عربستان نسبت به ایران داده است گفت: «آمریکا دستور نداده است با این حال به عربستان گفته شده است که تنش‌های را به گونه‌ای مدیریت کند که تنش‌ها به سطح منازعه و بحرانی نرسد که آمریکایی‌ها مجبور به ورود به این بحران شوند. آمریکا خیلی نمی‌خواهد سطح منازعه به حدی برسد که خودش وارد این منازعه شود بلکه بیشتر دوست دارد سطحی از تنش همیشه میان رابطه ایران و عربستان حفظ شود.» وی درپاسخ به این سوال که آیا روابط دیپلماتیک ایران و عربستان از سرگرفته خواهد شد، پاسخ داد: «روابط ایران و عربستان شبیه روابط روسیه و آمریکا است. آنها با یکدیگر سطحی از تنش را همواره دارند اما روابط دیپلماتیک خود را ادامه می‌دهند.» در هر صورت تحولی مهم در راه است که باعث میشود گشایش‌هایی در روابط بین ایران و عربستان در آینده پدید آید و حالا قدرت دیپلماسی ایران که توانست برجام را با گروه 1+5 حل و فصل کند می‌تواند در رفع اختلافات بین ایران و عربستان تاثیرگذار باشد و ایران باید بتواند چالش‌ها با عربستان را مدیریت و سطح تنش‌ها را به شدت کاهش دهد. در عین حال عربستان نیز باید بداند.
عربستان ثابت کند که خواهان رابطه با ایران است
حسن هانی‌زاده*- باتوجه به انزوای سیاسی عربستان در منطقه، شکست سیاست‌های این کشور در یمن و سوریه و لبنان و عراق و همچنین بی‌نتیجه بودن محاصره قطر توسط عربستان، بحرین، امارات و مصر باعث شده دولتمردان عربستان به این نتیجه برسند که ادامه سیاست‌های تخریبی گذشته کمکی به حل بحران‌های منطقه نمی‌کند و عربستان را دچار فروپاشی تدریجی خواهد کرد. هزینه چند 10 میلیارد دلاری در یمن و همچنین کمک بیش از 40 میلیون دلار عربستان به گروهک‌های تروریستی در سوریه منجر به این شده که عربستان به اهداف خود نرسد لذا اکنون در صدد ترمیم پل‌های شکسته میان ریاض و تهران برآمده و این نشانه انزوای شدید عربستان است. ضمن اینکه مسوولان عربستان به این نتیجه رسیده‌اند که قرار گرفتن زیر چتر حمایتی آمریکا نمی‌تواند رژیم عربستان را از توفان‌های سیاسی در منطقه نجات دهد به ویژه اینکه دولت ترامپ نگاهی کاملا بازرگانی و تجاری و مصلحت‌جویانه نسبت به عربستان دارد و تنها عربستان را به عنوان یک عابربانک آمریکا در منطقه می‌داند لذا سعودی‌ها احساس‌شان این است که دونالد ترامپ نمی‌تواند در یک دوره چهارساله ریاست جمهوری خود را ادامه دهد. به همین دلیل سیگنال‌هایی از سوی ریاض به تهران مبنی براینکه عربستان مایل به بهبود روابط خودش با ایران هست ارسال شده است. در جریان سفر اخیر حیدرالعبادی نخست‌وزیر عراق به عربستان این مساله از سوی پادشاه عربستان نیز مطرح شد. همچنین در جریان نشست وزرای خارجه عضو سازمان همکاری‌های اسلامی در استانبول عادل الجبیر از همکار خود چاووش اوغلو در خواست کرد که زمینه مذاکرات کوتاه را با همتای ایرانی خود محمد‌جواد ظریف فراهم کند و این اتفاق هم رخ داد و این یک ژست سیاسی جدید از سوی عربستان برای بهبود روابط با ایران است و اظهارات عادل‌الجبیر با ظریف نشان می‌دهد سعودی‌ها به این نتیجه رسیده‌اند که ادامه سیاست تهاجمی نسبت به ایران هزینه‌ای بسیار بالا برای عربستان دارد لذا به نظر می‌رسد که الان عربستان در تلاش است که به ایران نزدیک شود اما تجربه نشان داده که عربستان در سیاست خارجی خود ثبات سیاسی لازم را ندارد و هرگاه از یک مرحله بحرانی عبور کند بار دیگر سیاست‌های قبلی را ممکن است ادامه دهد بنابراین عربستان باید ثابت کند که خواهان رابطه مستحکم و براساس منافع مشترک با ایران است لذا تا زمانی که این امر ثابت نشود نمی‌توان به بهبود رابطه میان ایران و عربستان خوشبین بود.در خصوص تصمیم دوحه برای از سرگیری روابط دیپلماتیک با تهران نیز باید گفت که قطر کشوری مستقل است و براساس منافع ملی خود سیاست‌های خارجی خود را تعریف می‌کند. در واقع این حرکت قطر و اعزام سفیر قطر به تهران یک سیگنال مناسب و هشدار‌دهنده از سوی قطر به عربستان است تا نشان دهد که قطر در واقع هم‌پیمان قدرتمندی بسان ایران دارد لذا این مساله موجب شد که عربستان هم برای پاسخ و انزوای قطر اعلام کرده که مایل است با ایران رابطه برقرار کند و این امر در چارچوب یکسری رقابت‌های سیاسی میان قطر و عربستان قابل تجزیه و تحلیل است .
* کارشناس روابط بین الملل
سایر اخبار این روزنامه
انتقاد بخش خصوصی از تصمیمات ارزی دولت؛
بررسی عقب ماندن از اهداف استراتژیک صنعتی در ایران؛
دهن‌کجی به ساختار قضایی آمریکا
بحران صندوق‌های سرمایه‌گذاری در کمین دولت
طرح بیمه هنرمندان صنایع‌دستی به مرحله ابلاغ رسید؛
وزیر ارتباطات اعلام کرد؛
پیامد نگران‌کننده مصرف الکل
کلک برزیلی، لابی آرژانتینی!
دور زدن نرخ سود
گزارش «جهان‌صنعت» از چگونگی اجرای طرح توسعه سواحل مکران؛
افزایش عقلانیت در عرب‌ها
عربستان ثابت کند که خواهان رابطه با ایران است
ارتش لبنان آتش‌بس با داعش را پذیرفت
مردم چه تقصیری دارند
چرا کار به اینجا کشید
پشت پرده ضرب‌الاجل بانک مرکزی
نقش‌آفرینی بانک تجارت در پیشبرد سیاست‌های اقتصاد مقاومتی
نقش‌آفرینی بانک تجارت در پیشبرد سیاست‌های اقتصاد مقاومتی
نقش‌آفرینی بانک تجارت در پیشبرد سیاست‌های اقتصاد مقاومتی
نقش‌آفرینی بانک تجارت در پیشبرد سیاست‌های اقتصاد مقاومتی
نقش‌آفرینی بانک تجارت در پیشبرد سیاست‌های اقتصاد مقاومتی
