روزنامه جهان صنعت
1396/03/01
گزارش میدانی- آماری «جهان صنعت» از وضعیت «کارتن‌خواب‌های تهران» ؛
فاطمه روشن- 20 هزار نفر یعنی 75/2 درصد از آرای تهرانی‌ها به محمدباقر قالیباف در دوره گذشته ریاست‌جمهوری. دو هزار و دویست میلیارد تومان؛ رقمی که در مناظرات انتخاباتی برای تخلفات شهرداری در املاک نجومی مطرح شد و این یعنی دو برابر کل بودجه فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران در سال 95.براساس آمار در حال حاضر تعداد کارتن‌خواب‌های تهران 20 هزار نفر است. سال 86 اما در آغاز کار قالیباف به عنوان شهردار تهران تعداد بی‌خانمان‌های این شهر تنها دو هزار نفر بود. این کارتن‌خواب‌ها که روزبه‌روز بر تعدادشان افزوده میشود، به گفته فاطمه دانشور، عضو شورای شهر تهران افزایش‌شان از سال 89 رشد معنی‌داری پیدا کرد و به سالی پنج هزار نفر رسید؛ افزایشی که به اعتقاد کارشناسان حاصل سیاست‌های غلط متولیان و به‌خصوص شهرداری تهران است و البته بسیاری آن را نتیجه عملکرد ضعیف «شورای شهر تهران» و عدم نظارتش بر شهرداری می‌دانند. سیاست‌ها و طرح‌های کوتاه‌مدتی همچون طرح‌های ضربتی بی‌هدف و اسکان در گرمخانه‌ها که حاصلش تنها جمع‌آوری و دور از چشم نگه داشتن کارتن‌خواب‌ها در جامعه است و باعث میشود افرادی که قابلیت بازگشت به جامعه دارند، فرصت بازپروری را از دست بدهند.
از قالیباف تنها مامورانش را می‌شناسم
«گوشه‌ای از خیابان هرندی، کنار چند کارتن‌خواب دیگر نشسته و دود دم‌صبحش را می‌گیرد. حرف از انتخابات که میشود، میان حرف رفیقش می‌پرد. «شورای شهر؟ نمی‌دانم درباره چه حرف می‌زنید. من تنها دو نفر را می‌شناسم؛ احمدی نژاد و قالیباف» پایپ را دست به دست می‌کند و اتوبوس‌های بی‌آرتی پشت سرش را نشان می‌دهد. «این خط را احمدی‌نژاد کشید و فقط همینش به درد ما خورد.» اسمش رضاست. می‌گوید دیگر فرقی ندارد چند سالش است و برای کسی هم مهم نیست. سی و چند ساله به نظر می‌رسد و جای چند زخم کهنه روی دستان چرک و پینه‌بسته‌اش مانده. «از قالیباف هم مامورانش را می‌شناسم. هرازگاهی به جان‌مان می‌افتند یا کتک‌مان می‌زنند یا می‌گویند از اینجا بروید.»
باسوادهای بی‌خانمان
زیر آفتاب به دیواری یله داده و با چند روکش کهنه پلاستیکی موبایل و سیم‌های نصفه، بساطی کوچک پهن کرده. از اوضاع و احوال مملکت چندان بی‌خبر نیست اما ناامیدتر از آن است که برایش تفاوتی داشته باشد. «هر صبح به دکه‌ها سر می‌زنم و روزنامه‌ها را می‌خوانم اما هیچ فرقی ندارد چه اتفاق جدیدی افتاده باشد. هرچه باشد، حال ما همان است.» یاسر از لاغری زیاد صورتش تو رفته است و چشمانش از حدقه بیرون زده. اما از پسِ چهره تکیده آفتاب‌سوخته‌اش مدام لبخند می‌زند؛ حتی وقتی از تلخی‌های زندگی می‌گوید. «بی‌سواد نیستم، فوق‌لیسانس دارم و از بد روزگار کارم به اینجا رسید.» او تنها باسواد این جماعت خسته نیست و خیلی‌های دیگر مثل یاسر هستند اما هنوز آمار رسمی تعداد کارتن‌خواب‌های باسواد که توان بازگشت به جامعه را دارند، مشخص نیست. بخشی از این افراد پیشینه خوبی دارند اما به دلیل اعتیاد یا مسایل دیگر از خانواده طرد شده و حالا به این حال و روز افتاده‌اند، همین هم باعث شده تحت هیچ شرایطی نخواهند شناسایی شوند و هویت‌شان را پنهان کنند.
هویت‌های از دست رفته
«زنم فندک را گرفت زیر شناسنامه‌ام، دود شد و به هوا رفت.» سری تکان می‌دهد، مردمک‌هایش جا می‌ماند و چند ثانیه طول می‌‌کشد تا چشم‌هایش تراز شود. جواد، مردی میانسال است با سری کوچک‌تر از اندازه معمول و هیکلی تکیده. «رای که نمی‌توانم بدهم اما کسی هم برایش مهم نیست. اصلا مگر مهم است من چه چیزی نیاز دارم.» دست‌هایش را دور پاهای نحیفش گره می‌زند و روی پاهایش می‌نشیند «فکر می‌کنم اگر بخواهم رای بدهم، راهم ندهند و بیرونم کنند. شاید حتی کتکم بزنند.» بی‌هویتی یکی از معضلات کارتن‌خواب‌هاست. همین باعث شده آمارها هیچ وقت دقیق نباشد. در کنار افرادی که مورد خشم خانواده‌هایشان قرار گرفته و مدارک‌شان را از دست داده‌اند، بخشی هم مدارک‌شان را در فرآیند کارتن‌خوابی گم کرده‌اند یا از آنها دزدیده شده و دیگر پی‌اش را نگرفته‌اند. در این میان هستند کسانی هم که مدارک هویتی خود را فروخته‌اند بعضی برای مواد و بعضی حتی به اتباع بیگانه! هر چه هست، نه‌تنها امکاناتی همچون بانک اثر انگشت، نمونه چشم یا ژنتیک وجود ندارد که بتوان به راحتی هویت این افراد را تعیین کرد بلکه به نظر می‌رسد اراده‌ای جدی هم از سوی مسوولان برای این کار تاکنون وجود نداشته است.
شهرداری توان حل مشکل کارتن‌خواب‌ها را ندارد
احمد حکیمی‌پور، عضو شورای شهر تهران درباره عملکرد این شورا و اقداماتی که برای حل مشکل کارتن‌خواب‌ها انجام‌شده است، به «جهان‌صنعت» می‌گوید: «گام نخست برای آسیب‌شناسی و درک صحیح علل کارتن‌خوابی بود که در این زمینه مطالعات میدانی انجام شد. برای این مساله سه عامل اساسی وجود دارد؛ اول اعتیاد، دوم فقر و سوم مهاجرت. اگرچه در تحقیق انجام شده مهاجرت، عامل سوم کارتن‌خوابی مطرح شد اما در حقیقت می‌توان این مساله را مهم‌ترین عامل دانست چراکه بسیاری از مهاجران به تهران به دلیل نداشتن شغل و مسکن درگیر حاشیه‌نشینی و سرانجام اعتیاد می‌شوند.»
او عملکرد کمپ‌ها برای ترک اعتیاد کارتن‌خواب‌ها را موثر نمی‌داند و می‌گوید: «شورای چهارم از همان ابتدا به این مساله پرداخت و تلاش کرد از طریق ایجاد گرمخانه برای این افراد، علاوه بر ارائه خدمت به آنها، فضای شهری را نیز کم‌خطر کند. شهرداری نیز براساس مصوبه شورای شهر گرمخانه‌هایی را برای این افراد تهیه کرد. مشکل اینجاست که معتادان را نمی‌توان دراین مکان‌ها در کنار سایرین قرار داد.
عملکرد کمپ‌های ترک اعتیاد نیز درخصوص جمع‌آوری و کمک به آنها برای ترک موثر
نبوده است.»
تاکنون آمار مشخصی از کارتن‌خواب‌ها به دست نیامده
عضو شورای شهر تهران در پاسخ به اینکه آیا اقدامی برای آمارگیری انجام شده است، توضیح می‌دهد: «درخواست برای آمارگیری بارها مطرح شده اما شورا نمی‌تواند راسا وارد این مساله شود. بخشی از این آمارها را شهرداری و پخش دیگر را بهزیستی انجام می‌دهد اما به دلیل پراکندگی و عدم امکان احراز هویت افراد، نمی‌توان به آمار به دست آمده تکیه کرد.»
حکیمی‌پور در توضیح اینکه اگر برنامه‌ریزی خاصی تاکنون انجام شده براساس چه آماری بوده هم می‌گوید: «تا امروز آنچه انجام شده، به صورت موردی بوده و برنامه مدونی را دنبال نکرده است. مساله اینجاست که کارتن‌خواب‌ها فقط در تهران نیستند. بسیاری از متکدیان و معتادان روزها در سطح شهر هستند و شب‌ها به شهرستان‌های اطراف و یا حاشیه تهران می‌روند. نمونه‌اش همین گورخواب‌هایی که در اطراف تهران همه شاهد بودیم. شهرداری تهران و شورای شهر به تنهایی نمی‌توانند با این پدیده مقابله کنند. لازم است در این مورد وزارت کشور به عنوان متولی اصلی وارد عمل شده و از کمک‌های شهرداری نیز بهره‌مند شود.»
این عضو شورای شهر درپاسخ به اینکه عملکرد شورای شهر در این سال‌ها چه بوده، بیان می‌کند: «نگاه به مساله کارتن‌خوابی دستوری و به نوعی پاک کردن صورت‌مساله است. تا امروز کمتر کسی از میان مسوولان اجرایی نگاه راهبردی به حل مساله داشته است. در همین محله هرندی شهرداری نزدیک به 400 میلیارد تومان هزینه کرد تا پارک‌ها و فضای سبز منطقه را ساماندهی کند اما آیا درد منطقه حل شد؟ آخرش هم با اعمال زور و فشار در حال جمع کردن کارتن‌خواب‌ها هستند.»
حکیمی‌پور ادامه می‌دهد: «مساله اینجاست که کارتن‌خواب‌ها جز حمایت مالی و امکاناتی نیازمند مشاوره صحیح و طولانی‌مدت هستند. این کار را نهادهای دولتی و عمومی نمی‌توانند انجام دهند چراکه اثربخش نخواهد بود. برای این منظور نیازمند ساماندهی تشکل‌های مردم‌نهاد و کمک به آنها برای ورود به این مساله هستیم.»
او با انتقاد از عملکرد شهرداری، توان عملیاتی‌اش در حاشیه تهران را کافی نمی‌داند و ادامه می‌دهد: «از سوی دیگر باید هماهنگی بین‌سازمانی شکل گیرد تا در کنار شهرداری، نیروی انتظامی، بهزیستی و سایر ارگان‌های مسوول اقدام هماهنگ انجام دهند. شهرداری می‌تواند محور باشد اما نمی‌تواند همه کارها را انجام دهد. شهرداری در شهرستان‌های تهران توان عملیاتی ندارد در صورتی که بیشتر کارتن‌خواب‌ها یا گورخواب‌ها در حاشیه زندگی می‌کنند. از این رو باید وزارت کشور به عنوان متولی اصلی به میدان آید.»
حکیمی‌پور تنها راه برای کمک به کارتن‌خواب‌ها را برنامه‌ریزی بلندمدت می‌داند و می‌گوید: «تنها راهکار برای مقابله با این پدیده نیز کار زیربنایی برای تامین امکانات اولیه اسکان و حمایت برای تغییر سبک زندگی کارتن‌خواب‌هاست. در غیر این صورت هر اقدامی اثر موقت دارد.»
شهردار و شورای جدید، امید تازه شهر
برایشان هیچ فرقی ندارد در روزهای آینده چه کسانی انتخاب می‌شوند تا سرنوشت شهرشان را در دست بگیرند. تعدادشان هم کم نیست و دست‌کم 20 هزار نفر از شهروندان شهر تهران را تشکیل می‌دهند. بی‌خانمان‌هایی که از سویی روزبه‌روز بر تعدادشان افزوده میشود و از سوی دیگر بی‌سر و صدا در گوشه‌ای از شهر جان می‌دهند. براساس آمار ثبت‌شده در سازمان خدمات اجتماعی شهرداری تهران در شش ماهه نخست سال ۹۴ تعداد ۱۹۶هزار و پنج نفر و در نیمه اول سال ۹۵ تعداد ۱۲۶ هزار و ۱۳۵نفر در مددسراهای شهرداری اسکان یافتند. در نیمه اول سال ۹۴ از مجموع کسانی که توسط گشت‌های ۲۴ساعته شهرداری جمع‌آوری شده‌اند ۸/۴۵ درصدشان به مددسراها منتقل و مابقی به مراکزی همچون سامان‌سرا منتقل شدند. این آمار در همین بازه زمانی در سال95، ۵/۶۵ درصد است.
البته آمار غیر رسمی نشان می‌دهد تعداد کارتن‌خواب‌ها بیش از اینهاست. در هر صورت عملکرد ضعیف مجموعه شهرداری و نبود نظارت از سوی شورای شهر در این سال‌ها، حالا شورای شهر جدید و در پی آن شهردار جدید تهران می‌تواند امیدی باشد برای تغییر در وضعیت کارتن‌خواب‌های شهر؛ کارتن‌خواب‌هایی که سهمشان از انتخابات چند روز گذشته تنها عکس و فیلم‌هایی بود برای سوءاستفاده برخی نامزدها و تبلیغ و کسب رای بیشتر.
سایر اخبار این روزنامه
آمادگی ایران برای دادن هدیه صلح به منطقه و عربستان
ناسازگاری مردم با تفکرات پوسیده
دورنمای تالار شیشه‌ای پس از انتخابات
بررسی برنامههای 4 سال آینده صنعت و معدن؛
بررسی چالش‌های سیاستگذاری مسکن در دولت دوازدهم؛
ماجرای حذف سود سپرده‌گذاران فرشتگان
بزن‌بزن در شورای شهر!
تاکید اتاق بازرگانی به دولت برای تدوین«سند استراتژیک توسعه اقتصادی» ؛
بازنگری در سیاست های اقتصادی
گزارش میدانی- آماری «جهان صنعت» از وضعیت «کارتن‌خواب‌های تهران» ؛
پشت کردن الیزه به رسانه‌ها
پایان انتخابات، ادامه مشارکت
ترافیک دیپلماسی درعربستان
پیروزی لیست امید در انتخابات شورای شهر تهران؛
نیوزویک بررسی کرد؛
پایان انتخابات، ادامه مشارکت
تغییر راهبردهای خاورمیانه‌ای آمریکا
15 میلیونی که رای ندادند
نیوزویک بررسی کرد؛
پیروزی لیست امید در انتخابات شورای شهر تهران؛
15 میلیونی که رای ندادند
15 میلیونی که رای ندادند
