روزنامه ابتکار
1398/12/25
«کرونا» چه بلایی بر سر مهم‌ترین نهاد اجتماعی در ایران خواهد آورد؟ خانواده در پسا قرنطینه
زهرا داستانیقرنطینه خود خواسته به همراه تعطیلی و تعلیق امورات روزمره از سوی نهادهای رسمی، خانواده را با چالش بسیاری مواجه کرده است. از بازگشت نهاد آموزشی به کانون خانواده گرفته تا کاهش درآمد آن، باری مضاعف است که ممکن است با ادامه‌دار و جدی‌تر شدن قرنطینه، کانون خانواده با تبعات بسیاری از جمله طلاق عاطفی و درنهایت جدایی روبه‌رو شود.
اگر دایره لغات انسان از عبارات و کلامتی چون «حصر خانگی»، «حبس» و «زندان» یا «قرنطینه» پر است اما کمتر زمانی پیش می‌آید که بخش عظیمی از یک جامعه مفهوم واقعی این عبارات و کلمات را به عین تجربه کند. «کرونا» اما تجربه زیستن در یک چهاردیواریِ شخصی تحت عنوان «قرنطینه» را برای بسیاری از مردم جهان محقق کرده است. تجربه‌ای که اگر دست به پرسشگری درباره آن بزنیم، شاید احساسات پرسش‌شوندگانی که در قرنطینه به سر برده‌اند، شباهت‌های فراوانی به زندانیان در بند عمومی داشته باشد. زندانیانی که گرچه در کنار همبندیان خود زیست می‌کنند اما بسیاری از مجاری ارتباطی، تخیله روانی و تحقق وجودی را از دست داده‌اند.
قرنطینه در ایران هر روز شکل جدی‌تری به خود می‌گیرد. اگرچه هنوز زندگی در قرنطینه برای ایرانیان به یک اجبار رسمی بدل نشده اما بسیاری از ایرانیان به قرنطینه خود خواسته روی آورده‌اند. قرنطینه‌ای که با خبرهای رسمی و غیر رسمی که هر روز در رسانه‌ها منتشر میشود ابعاد تازه‌ای به خود می‌گیرد. خبرهای ضد و نقیضِ ممنوعیت سفرها و جلوگیری از ورود و خروج به شهرهایی چون تهران با وجود تکذیب پلیس راهور تهران، قرنطینه را برای بسیاری از مردم به خصوص تهرانی‌ها محتمل‌تر کرده است. قرنطینه هنوز نیامده، ترس از آمدنش بسیاری از مردم را به فروشگاه‌های زنجیره‌ای برای خرید اقلام ضروری گسیل کرده است. مردمی که در همین قرنطینه خود خواسته نیز به انواع و اقسام تنش‌های روانی مبتلا شده‌اند. پست‌های افسرده و غمگین مردم در فضای مجازی و به اشتراک گذاشتن تصاویر خنده، ویدئوهایی از رقص کادر درمانی و استقبال بی‌نظیر مردم از یک موزیک ویدئوی شاد برای فرار از تنش‌های روانی قرنطینه گواه این ماجرا است.
قرنطینه اما بار بیشتری بر دوش خانواده ایرانی گذاشته است. از بازگشت نهاد آموزشی به کانون خانواده گرفته تا کاهش درآمد آن. باری که حالا ممکن است با ادامه‌دار و جدی‌تر شدن قرنطینه بر شدت آن افزوده شود و تبعات بسیاری برای خانواده ایرانی پس از شرایط قرنطینه و مهار کروناویروس جدید داشته باشد. تبعاتی چون طلاق و گسست این نهاد در ایران که ممکن است بعد از پایان ماجرای کرونا و بازگشت شرایط به روال عادی به وقوع بپیوندد. همان اتفاقی که نهادهای رسمی در چین از آن خبر داده‌اند.
براساس آنچه رسانه‌های چینی گزارش کرده‌اند، آمار طلاق در شهر شی‌آن چین پس از شیوع ویروس کرونا به اوج رسیده است. دفترهای ثبت طلاق در برخی مناطق شی‌آن، پایتخت ایالت شان‌شی از ۱ مارس شاهد رقم بی‌سابقه‌ای از درخواست ثبت طلاق بوده‌اند. به گفته یکی از مسئولان این دفاتر «در نتیجه اپیدمیک شدن کرونا، بسیاری از زوج‌ها برای بیش از یک ماه به ناچار در خانه با هم زندگی کرده‌اند که موجب بالا رفتن تنش‌ها و درگیری‌های پیشین آنها شده است و البته اینکه دفاتر رسمی یک ماه تعطیل بوده‌اند هم به این موضوع دامن زده است.» گفته میشود وضعیت مشابهی در منطقه یانتا رخ داده است و مسئولان گفته‌اند که تا ۱۸ مارس هیچ وقت خالی برای ثبت طلاق ندارند.
حالا بیم این می‌رود که نهاد خانواده در ایران نیز پس از پایان ماجرای کرونا با این چالش بزرگ روبه‌رو شود. «طلاق»، که تعدادش یکی از آمارهای مهم در تحلیل شرایط اجتماعی ایران را به خود اختصاص می‌دهد، همیشه دست بالایی را در طول دهه‌های اخیر در ایران داشته است. آمارهایی که حکایت از موانع و سدهای بسیار پیش روی ازدواج در ایران دارد؛ موانعی از جمله بیکاری و فقر اقتصادی. فقری که حالا با آمدن کرونا، تعطیلی بازارها، خوابیدن کاسبی‌ها و بیکاری بخشی از نیروی کار سرپرست خانوار در جریان تعدیل و ورشکستگی بنگاه‌های اقتصادی بیشتر از پیش تشدید شده است. گرچه هنوز آمار رسمی از زیان‌های وارده کرونا بر اقتصاد ایران منتشر نشده، اما پیش‌بینی‌ها حکایت از تاثیرات عمیق آن بر اقتصاد خانوارهای ایرانی دارد. عاملی که می‌تواند طلاق‌ها و فروپاشی نهاد خانواده در ایران را افزایش دهد. با این حال اما خانواده ایرانی تنها به واسطه معضل فقر با فروپاشی در دوران پسا کرونا روبه‌رو نخواهد شد.
خانواده ایرانی در دوران قرنطینه خود خواسته و البته تعطیل شدن بخشی از امورات روزمره زندگی با تصمیم ستاد مقابله با کرونا یا با تصمیم کارفرمایان با تغییراتی در ویژگی‌هایش مواجه شده است.
پدر یا شوهر که یکی از هسته‌های اصلی خانواده ایرانی است و تا پیش از این ساعات بیشتری از روز را در بیرون از خانه سپری می‌کرد، با کاهش ساعت‌های کاری، شیف‌بندی یا دورکاری و حتی کسادی بازار ناشی از عدم مراجعه مردم به محیط‌های عمومی ساعت‌های بیشتری را در خانه سپری می‌کند و حالا بیشتر از هر زمان دیگری با مشکلات و چالش‌های درون خانه از جمله مواجه با فرزندان که تا پیش‌تر از این «مادر» بیشترین نقش را در این رابطه ایفا می‌کرد، روبه‌رو میشود.
مادر یا همسر علاوه بر افزایش بار کارها و امورات منزل به واسطه رعایت هر چه بیشتر مسائل بهداشتی برای مقابله با کرونا، باید بار آموزش فرزندان را در دوران تعطیلی اجباری مدارس برعهده گیرد. درواقع کرونا نهادهای اجتماعی چون مدارس را که برآمده از کارکردهای ابتدایی خانواده بوده، به خانواده بازگردانده است. اگرچه آموزش و پرورش در قرن بیست و یکم میلادی تفاوت فراوانی با آموزش و پرورش در قرن‌های گذشته دارد که به عنوان مزایا و امتیازات مثبت از آن یاد میشود اما همین آموزش و پرورش توسعه یافته در قرن حاضر که از ابزارهای الکترونیک و مجازی مدد می‌جوید، چالش‌های فراوانی را برای خانواده‌ها ایجاد کرده است که این چالش‌ها تنها مختص به «مادر» خانواده نیست و پدر و سایر اعضای خانواده را نیز به خود درگیر می‌کند. حتی این مسئله بخش قابل توجهی از زمان تمام اعضای خانواده را که تا پیش‌تر برای انجام امورات دیگر یا امورات شخصی سپری می‌شد، از آن خود خواهد کرد و اینچنین خانواده ایرانی روال همیشگی خود را از دست داده و همین موضوع ناراضایتی اعضای خانواده را رقم خواهد زد.
فارغ از این معضلات اما باید به این نکته توجه داشت که انسان موجودی پویا و سیال است و زمانی وجود خود را تحقق یافته خواهد دید که در تلاش و تکاپو باشد. بخشی از این حس اما با حضور در جامعه محقق میشود. جامعه‌ای که حالا کرونا آن را از ایرانیان گرفته و پویایی به ایستایی بدل شده است. زن و شوهر و حتی سایر اعضای خانواده از فرزندان گرفته تا مادربزرگ‌ها و پدربزرگ‌هایی که ممکن است در جوار فرزندان خود زیست‌کنند، آرام‌آرام در این ایستایی دغدغه‌ها، سوالات و مسائل تازه را خواهند یافت. سوالاتی که پاسخش را در ذهن خود و از اعضای خانواده طلب خواهند کرد.
خانواده حالا بیشترین مراودات و سطح اصطکاک ارتباطی با یکدیگر را در طول تاریخ حیاتشان با خود خواهند داشت و در این میان از یکدیگر و از خود درباره نسبت میانشان می‌پرسند و در صدد پاسخ به این سوال بر می‌آیند و اگر در پاسخ به این سوالات وامانند، چالش‌های روانی درون خانواده عمیق‌تر خواهد شد. اگر تا قبل از این ترک‌های کوچکی در رابطه میان اعضای خانواده به خصوص زن و شوهر وجود داشت و با کار زیاد و مشغله‌های کاذب از یاد می‌رفت، حالا کرونا چهره عریان این ترک‌ها را به نمایش می‌گذارد. در این چالش پرسشگری اما قرنطینه ضربه آخر را نیز خواهد زد؛ «جلوگیری از فرار».
دیگر راه فراری برای رهایی اعضای خانواده (زن یا شوهر) در زمان بحران وجود ندارد و همین تنش را بیشتر از پیش خواهد کرد و اینجا است که چهره واقعی ازدواج به عنوان یک رابطه تام اجتماعی به نمایش در خواهد آمد. «کرونا» خانواده را با واقعیت‌هایی روبه‌رو کرده است. واقعیتی که اگر از امروز به آن آگاه نباشیم، خطرات بسیاری نهاد خانواده و جامعه ایران را تهدید خواهد کرد و همان اتفاقی که چین شاهد آن بوده را شاهد خواهیم بود؛ افزایش شمار «طلاق».
سایر اخبار این روزنامه
هنرمندان عرصه موسیقی برای مردم خانه‌نشین کنسرت آنلاین برگزار کردند
نبرد نُت و کرونا
علیرضا صدقی
مسئله ایران؛ فراسوی کرونا
«ابتکار» آثار ویروس کرونا بر سپهر سیاست و اندیشه جهان را در گفت و گو با مهدی مطهر نیا بررسی کرد
«کرونا» چه بلایی بر سر مهم‌ترین نهاد اجتماعی در ایران خواهد آورد؟
خانواده در پسا قرنطینه
«ابتکار» وضعیت بازار ارز در سال جاری را بررسی می‌کند
دلار بر مدار ثبات؟
تکذیب بسته شدن راه‌های ورودی و خروجی پایتخت
تهران همچنان قرنطینه نیست
قهرمانی پرسپولیس در صورت تکرار نتایج نیم‌فصل نخست
کرونا جام چهارم را به قرمزها می‌دهد؟
چگونه کاخ سفید، سیاست خارجی آمریکا را مورد دستبرد قرار داده است؟
دیپلماسی آمریکا قربانی منافع شخصی ترامپ
رئیس‌جمهوری در جلسه هماهنگی و پشتیبانی اقدامات ملی در برابر کرونا:
با اطلاع‌رسانی به‌موقع، دقیق و صریح به جامعه آرامش دهیم
سخنگوی شورای نگهبان:
نباید کم‌کاری‌ها را با حکم حکومتی جبران کنیم
یک نماینده مجلس:
اثرات اقتصادی کرونا تا ماه‌ها ادامه پیدا می‌کند
نیاز به دانش پیشگیری و بهداشت عمومی
