روزنامه ابتکار
1398/10/12
علیرضا صدقی «شکاف» و «چسبندگی» طبقاتی
«شکاف طبقاتی» در جامعه ایرانِ امروز را می‌توان یکی از ویژگی‌های برجسته کشور دانست. شکافی که می‌رود تا زمینه‌ساز بسیاری از تنش‌های آتی در ایران باشد. این شکاف بیش از هرچیز حاصل «اقتصاد نفتی ـ رانتی» در ایران است. اقتصادی که متاثر از تحریم‌های بین‌المللی ـ در سال‌های گذشته ـ و تحریم‌های فراگیر یکجانبه پسابرجامی، فرصت‌ساز بهره‌برداری و سوداگری حداکثری رانتیرها است.در چنین فضایی، گروه‌های «نوکیسه»، «غیرمولد» و «برخوردار»ی در جامعه شکل می‌گیرند که توازن و مناسبات حاکم بر ارتباط و تعامل طبقاتی در کشور را به هم ریخته و شمایلی جدید در جامعه ایجاد می‌کند. مفاهیمی نظیر «آقازاده»، «وصل»، «رانتی»، «اختلاس‌گر» و... مولود جامعه‌ای است که به این درد مبتلا شده؛ ادامه این وضعیت کار را به جایی می‌رساند که طبقات مختلف اجتماعی و اقتصادی بهطورکلی از جایگاه خود ناراضی شده و سعی می‌کنند آرام‌آرام به این طبقه نزدیک شوند و در فرصت مقتضی به بخشی از آن تبدیل شوند. وضعیتی که کمابیش در ایرانِ امروز قابل مشاهده و ردیابی است. یکی از نتایج و پیامدهای این جامعه را می‌توان در «اعوجاج طبقاتی» مشاهده کرد. این اعوجاج تا جایی پیش می‌رود که «ریشه‌های طبقاتی» در جامعه از میان رفته و کنش اجتماعی هر طبقه قابل ارزیابی و پیش‌بینی نخواهد بود.
با بروز این وضعیت، مواجهه اجتماعی هر طبقه نسبت به طبقه دیگر در یک تابع نمایی با رویکردی «خشن» و «حذفی» صورت می‌گیرد. بهطوریکه طبقات پایین‌تر، در برابر طبقات بالاتر مواجهه‌ای توام با «تنفر» و «حق‌کشی» خواهند داشت. آن‌ها طبقات بالاتر را عامل «نابرخورداری» خود دانسته و سعی می‌کنند با استفاده از روش‌هایی غیرمسالمت‌آمیز نسبت به بازپس‌گیری این حق اقدام کنند.
این معادله زمانی پیچیده‌تر میشود که عنصر سومی به نام «متغیر حاکمیت» نیز وارد عرصه میشود. در حقیقت، حاکمیت در بسیاری موارد ناچار است پای به این میدان بگذارد. اقتصاد وابسته به دولت در یک ساختار بیمارگونه، محدودیت‌های فراوان اقتصادی در بخش خصوصی و تجمیع منابع ثروت نزد حاکمان، در کنار نقش کم‌رمق و حتی بی‌رمق جامعه مدنی، رسانه‌های دستوپابسته و زبان‌بریده و روشنفکران و کنشگران طردشده، همه‌وهمه موجب می‌شوند تا حاکمیت نتواند از ورود به میدان منازعه طبقات و گروه‌های اجتماعی اجتناب کند. در نتیجه، حکمرانان ناگزیر به حضور در این عرصه شده‌اند. این حضور اما هزینه‌های گزاف را برای حاکمان به همراه خواهد داشت؛ چرا که ماهیت حکمرانی در کشوری با جامعه مدنی نحیف، رسانه‌های ناکارآمد و روشنفکران و کنشگران اجتماعی طردشده، لاجرم باعث میشود تا شناخت حاکمان از لایه‌های مختلف اجتماعی به حداقل رسیده و دیدگاه روشنی نسبت به آن‌ها نداشته باشند. نتیجه آن است که حکمران ـ حتی اگر بخواهد ـ نمی‌تواند سامان صحیحی در مناسبات اجتماعی و عرصه عمومی کشور پدید آورد. این عدم شناخت اجازه نمی‌دهد که حاکمیت به تعریفی دقیق و قابل اندازه‌گیری از مطالبات هریک از گروه‌های اجتماعی دست پیدا کند.
در این مرحله است که «شکاف طبقاتی» پیش‌گفته به نوعی از «چسبندگی طبقاتی» تبدیل خواهد شد. به دیگر بیان، گروه‌ها و طبقات مختلف اجتماعی زمانی که با مداخله فراوان، غیرپاسخگو و زائد حاکمیت در عرصه‌های عمومی روبه‌رو می‌شوند، بیش از گذشته به «عاملیت» این متغیر در عرصه مناسبات طبقاتی پی می‌برند و حاکمیت را عامل اصلی «گسست اجتماعی» موجود تلقی می‌کنند و فلش اتهام را به سوی آن نشانه می‌روند. امری که درمان آن یعنی گره گره باز کردن این کلاف سردرگم را برای هر نظام تدبیری با دشواری و هزینه همراه خواهد ساخت.
سایر اخبار این روزنامه
شهلا ریاحی پس تحمل دوره بیماری درگذشت
وداع با اولین کارگردان زن ایران
علیرضا صدقی
«شکاف» و «چسبندگی» طبقاتی
ورود مستقیم نیروهای ترکیه و روسیه به لیبی چه پیامدهایی را در‌پی خواهد داشت؟
سوریه دوم
شاخص بورس ۷۰۰۰ واحد رشد کرد
چهارشنبه سبزپوش
نگرانی کمبود دارو به بیماران ام‌پی‌اس رسید
تحریم‌های مالی؛ مقصر اصلی کمبودهای دارویی
«ابتکار» از شبیخون پیامکی به اعضای مجمع تشخیص گزارش می‌دهد
آخرین تیر مخالفان FATF
آیا صنعت خودروسازی در ایران قابل توسعه است؟
رهبر انقلاب در دیدار با پرستاران:
کشور را به سمت جنگ نمی‌بریم
شروط حسن روحانی برای مذاکره با آمریکا
به تعهدات برگردید و بگویید راهمان اشتباه بوده است
«ابتکار» تازه‌ترین تحولات پیرامون وقایع عراق را بررسی می‌کند
واکنش ایران، عقب‌گرد ترامپ
دبیر جدید ستاد حقوقبشر قوه قضاییه:
حقوق بشر تهدیدزا نیست، فرصتآفرین است
وزیر کشور:
میزان رد صلاحیتها نسبت به دور قبل، رقم بسیار قابل قبولی است
