روزنامه ابتکار
1398/10/08
علی‌رغم فیلترینگ و قطعی اینترنت، همچنان پیام‌رسان‌های ایرانی به گردِ پای تلگرام نمی‌رسند
باخت «کبوترهای ایرانی» به «موشک کاغذی»!گروه جامعه: فیلتر شدن هم نتوانسته جلوی رشد استفاده ایرانی‌ها از پیام‌رسان تلگرام را بگیرد. در شرایطی که تلگرام به دلایلی همچون امنیت، کاهش جرایم، عدم پذیرش شرایط موردنظر ایران از سوی مدیران این پیام‌رسان و نیز بهانه عجیب از بین بردن انحصار برای رشد استفاده از پیام‌رسان‌های ایرانی فیلتر شد و همچنین ایران یک قطع اینترنت چند روزه را در آبان و آذرماه تجربه کرد، باز هم این استفاده از تلگرام است که با رشد مواجه میشود و پیام‌رسان‌های ایرانی همچنان در درصدهای یکرقمی از جمعیت آنلاین ایرانی‌ها باقی مانده‌اند.
دیروز خبرگزاری ایرنا در گزارشی که بر مبنای پردازش داده‌های آزمایشگاه شبکه‌های اجتماعی مجازی دانشگاه تهران منتشر کرد، نوشت: «بررسی‌ها نشان می‌دهد که استفاده از تلگرام همچنان در حال افزایش است و با وجود آن که در اوایل آذرماه به علت قطعی اینترنت، استفاده از این شبکه اجتماعی محدود شده بود، اما با اتصال مجدد اینترنت، استفاده از این شبکه اجتماعی در روندی کاملا صعودی، به بیشترین میزان خود در ماه‌های اخیر رسیده است.
داده‌های به دست آمده نشان می‌دهد که در ادامه روند افزایشی استفاده از تلگرام، میزان بازدید مطالب کانال‌های تلگرامی در آذر بیش از آبانماه بوده است و به صورت میانگین ۱۹۷ میلیون بازدید در هر روز بیشتر از ماه قبل بوده است. این در حالی است که تولیدات کانال‌های تلگرامی نیز افزایش یافته و به طور میانگین در هر روز ۸۸ هزار مطالب تلگرامی، بیشتر منتشر شده است.
بررسی‌ها نشان می‌دهد که پس از قطعی تلگرام طلایی و هاتگرام، استفاده از تلگرام در آذرماه به بیشترین میزان خود رسیده و پیش‌بینی میشود که این روند افزایشی، تداوم یابد».
تلگرام که در سال 2013 راه‌اندازی شده است، به ویژه پس از فیلتر شدن پیام‌رسان‌های وایبر و وی‌چت مورد اقبال ایرانی‌ها قرار گرفت و خیلی زود به پیام‌رسان اول در ایران تبدیل شد. هر چند دسترسی به این پیام‌رسان در دیماه 96 برای مدت کوتاهی مسدود شد و بعدا در اردیبهشتماه سال 97 تا به امروز هم فیلتر بوده است، اما از میزان استفاده از آن نهتنها کاسته نشده، که کاربران آن افزایش هم یافته‌اند. هنگامی که تلگرام در یازده اردیبهشت 97 مسدود شد، 40 میلیون کاربر فعال ایرانی داشت و 750 هزار کانال به زبان فارسی در این پیام‌رسان فعالیت می‌کردند. در آن زمان، میانگین بازدید روزانه از کانال‌های ایرانی تلگرام، حدود 2.5 میلیارد مرتبه بود که یک رکورد استثنائی محسوب می‌شد.
البته هیچ آمار رسمی در مورد تعداد کاربران ایرانی تلگرام توسط این پیام‌رسان منتشر نشده است. به همین خاطر، برای ارائه تصویری از آمار کاربران ایرانی تلگرام، باید دست به دامان برآوردها، اظهارات مقامات کشور و نظرسنجی‌ها شد. تنها یک ماه از فیلترینگ تلگرام بیشتر نگذشته بود که محمدجواد آذریجهرمی، وزیر ارتباطات خبر داد که «تنها یک میلیون نفر اپلیکیشن تلگرام را از روی گوشی‌های هوشمند خود حذف کرده‌اند». فیلترینگ تلگرام باعث شد که عده قابل توجهی از کاربران ایرانی برای استفاده از این پیام‌رسان به سراغ فیلترشکن‌ها بروند. بدین ترتیب، استفاده از وی‌پی‌ان و سایر فیلترشکن‌ها در ابعاد وسیعی بین کاربران ایرانی، باب شد؛ موضوعی که بسیاری از آن به عنوان یکی از آسیب‌های مهم فیلترینگ تلگرام یاد می‌کنند. عده زیادی نیز برای دسترسی به تلگرام به سراغ پوسته‌های غیررسمی این پیام‌رسان نظیر هاتگرام، تلگرام طلایی و موبوگرام رفتند. این پوسته‌ها که حرف و حدیث‌های فراوانی درباره امنیت آن‌ها وجود داشت، بعد از اخطارهای چندباره، دچار قطع دسترسی به سرورهای تلگرام شدند و عمر آن‌ها هم به پایان رسید. همان زمان آذریجهرمی در توئیتی مجموع پوسته‌های تلگرام را 127 مورد عنوان کرده بود و معاونت فضای مجازی دادستانی کل کشور نیز از استفاده 30 تا 35 میلیون نفر ایرانی از این پوسته‌ها خبر داده بود. طبق یک نظرسنجی ملی که توسط ایسپا در اسفند سال 97 انجام شده، 55.9 درصد مردم ایران همچنان از تلگرام استفاده می‌کنند. طبق این نظرسنجی، شمار کاربران فعالِ ایرانی تلگرام، 23 برابر کاربران فعال پیام‌رسان سروش بوده است. این نظرسنجی به ما می‌گوید که تنها 2.4 درصد مردم کشور تا اسفند سال گذشته از پیام‌رسان سروش استفاده می‌کنند. فراموش نباید کرد که پیام‌رسان سروش در میان پیام‌رسان‌های ایرانی بیشترین تعداد کابران ثبت‌نامی را دارد و این آمار بدان معناست که سیاست فیلترینگ تلگرام، به‌صورت قطعی شکست خورد. بر اساس این نظرسنجی، تعداد کاربران ایرانی تلگرام تا اسفند 97، بین 40 تا 45 میلیون نفر ارزیابی می‌شد که بیش از 55 درصد ایرانی‌ها را شامل میشود.
به نظر می‌رسد در این برهه، اگر کوچی از تلگرام هم اتفاق افتاده باشد، به سوی پیام‌رسان‌های خارجی مثل واتساپ باشد که اکنون رتبه دوم را میان پیام‌رسان‌های مورد استفاده ایرانی‌ها دارد. ماجرا به جایی رسید که بسیاری کانال‌هایی که به صورت دستوری از تلگرام به پیام‌رسان‌های داخلی کوچانده شده بودند، ناچارا دوباره به تلگرام برگشتند.
در حالی که شاید انتظار می‌رفت قطع اینترنت با توجه به امکان فعالیت پیام‌رسان‌های داخلی بر بستر شبکه ملی اطلاعات موجب بالا رفتن قابل توجه نصب داخلی‌ها باشد، با وجود افزایش نصب این پیام‌رسان‌ها در دوران کوتاه انحصارشان، تعداد نصب آن‌ها چنان که انتظار می‌رفت بالا نبود. باشگاه خبرنگاران در گزارشی نوشت: «بر اساس گفته مدیران پیام‌رسان‌های ایرانی و تحلیل‌های انجام شده مشخص شد که طی ۱۰ روز قطعی اینترنت بین‌الملل، پیام‌رسان سروش حدود ۱.۵ میلیون نصب جدید داشته و کاربران آن به ۳ میلیون نفر رسیدند. همچنین کاربران پیام‌رسان ایتا نیز در رشدی چشمگیر، بیش از یک میلیون کاربر جدید داشتند و کاربران این پیام‌رسان در حال حاضر حدود ۲.۷ میلیون نفر است. از طرفی پیام‌رسان بله با ۶۰۰ هزار کاربر جدید، در حال حاضر حدود ۲ میلیون کاربر دارد. پیام‌رسان آی‌گپ با افزایش ۳۰۰ درصدی کاربران خود، به نظر می‌رسد که بیشترین رشد را در میان پیام‌رسان‌های ایرانی داشته است. به طور کلی پیام‌رسان‌های سروش، ایتا و آی‌گپ، بیشترین کاربر جدید را به خود دیدند». این آمار نشان می‌دهد که فاصله پیام‌رسان‌های ایرانی از تلگرام فیلترشده همچنان بسیار زیاد است. نکته قابل توجه این که استفاده‌کنندگان از پیام‌رسان‌های داخلی بهویژه در روزهای قطع اینترنت، از ناتوانی این پیام‌رسان‌ها در سرویس‌دهی مطلوب به کاربرانشان می‌گفتند. البته این مسئله شامل همه سرویس‌های ایرانی که با سروصدای فراوان ایجاد شدند، اما در نهایت موش زاییدند افتاد؛ مثل موتورهای جستوجوی ملی یوز و پارسی‌جو که هیچ‌کدام نتوانستند نیازهای کاربران ایرانی را تامین کنند و در پاسخ به سوال رسانه‌ها، از نیاز به سرمایه‌گذاری‌های میلیاردی گفتند! آن هم در شرایطی که بارها از لزوم حذف رقبای خارجی برای ایجاد اقبال به این ابزارهای آنلاین داخلی سخن گفته می‌گفتند.
پیام‌رسان‌های داخلی، علی‌رغم همه حمایت‌های حاکمیتی و رسانه‌ای، در شرایطی قافیه را به رقیب فیلتر شده خارجی باخته‌اند که مثلا مدیران پیام‌رسان سروش از توقف توسعه آن و صرفا اجرای فاز نگهداری آن سخن می‌گویند. هرچند مدیران پیام‌رسان‌های سروش، بله و ایتا در مصاحبه‌هایی با برخی رسانه‌ها از لزوم توسعه دیتاسنتر ملی و حذف پوسته‌های تلگرام برای رشد نرم‌افزارشان می‌گفتند، اما علی‌رغم بروز این اتفاقات هم رشد آن‌ها جالب توجه نیست. این در حالی است که در روزهای قطع اینترنت، نسل جدیدی از پیام‌رسان‌ها نیز میان کاربران ایرانی مطرح شدند که نه تنها فیلترینگ که حتی قطع اینترنت هم بر آن‌ها اثر ندارد؛ پیام‌رسان‌های آفلاین! این پیام‌رسان‌ها که برای شرایط عدم دسترسی به اینترنت مثل بلایای طبیعی ساخته شده‌اند، بر فناوری‌هایی مثل بلوتوث و وای‌فای مبتنی هستند و حتی برخی از آن‌ها می‌توانند با ایجاد یک شبکه بزرگ، کاربرانی از فواصل دور را به هم وصل کنند. هرچند میزان کارا بودن این ابزار، به تعداد کاربران آن بر می‌گردد و قطعا قابل مقایسه با پیام‌رسان‌های آنلاین نیست، اما این که کاربران ایرانی در شرایط قطع اینترنت و برقراری اینترنت ملی، باز هم به دنبال ابزارهایی غیر از پیام‌رسان‌های داخلی هستند نشان می‌دهد که میزان اعتماد به آن‌ها و نیز کارایی پیام‌رسان‌های ملی در نظر مردم در چه سطحی است.
شاید باید در سیاست‌های کلان نسبت به پیام‌رسان‌ها، این ابزار ارتباطی عصر ارتباطات اینترنتی، تجدیدنظر جدی صورت گیرد، وگرنه معلوم نیست با این میزان عقب ماندن داخلی‌ها در این عرصه و حتی جواب ندادن سیاست‌های سلبی، رشته کار چه زمانی کاملا از دست در برود و نتیجه‌اش چه باشد!
سایر اخبار این روزنامه
علی‌رغم فیلترینگ و قطعی اینترنت، همچنان پیام‌رسان‌های ایرانی به گردِ پای تلگرام نمی‌رسند
ژوبین صفاری
فاصلههایی که «دروغ» ایجاد میکند
«ابتکار» از تاثیر تکنرخی شدن بنزین بر بازارهای اقتصادی گزارش می‌دهد
وهم بنزین 3هزار تومانی
در شرایط کنونی بودجه‌ای بهتر نمی‌توان بست، در شرایط تعامل با جهان می‌توان از بودجه بهتر حرف زد
آیا ابزارهای دیجیتالی می‌توانند در تربیت کودکان موثر باشند؟
خلاقیت در محیط صفر و یک!
«ابتکار» از عملکرد رسانه ملی نسبت به انتخابات مجلس گزارش می‌دهد
خواب مصلحتی صداوسیما
داعش در آستانه سال نو میلادی چه پیامی مخابره کرد؟
افزایش حوزه نفوذ پس از شکست سرزمینی
وزیر دفاع:
امروز «عرصه اقتصادی» میدان واقعی مبارزه است
رئیس ستاد انتخابات کشور:
ملاک عمل هیئت‌های اجرایی، مر قانون انتخابات مجلس است
یک فعال سیاسی اصولگرا مطرح کرد
خطر حضور رادیکال‌ها در مجلس
سخنگوی کمیسیون انرژی:
اولویت بودجه ۹۹ باید حفظ قدرت خرید مردم و کاهش هزینه‌های زندگی باشد
FATF و همهپرسی مجازی
