روزنامه ابتکار
1398/04/15
رهایی از اقتصاد نفتی با چه روشی امکان‌پذیر است؟ تله نفت بر سر راه اقتصاد ایران
کیمیا نجفی«می‌توانیم هر قدر بخواهیم خودمان را از منابع نفتی در سال جاری جدا کرده و عواید نفت را از بودجه کاهش دهیم و با اطمینان می‌گوییم که بدون مشکل تا پایان سال پرداخت حقوق و مزایا و پرداخت‌های پرسنلی را انجام می‌دهیم»؛ این گفته‌های محمدباقر نوبخت، رئیس سازمان برنامه و بودجه در حاشیه جلسه روز چهارشنبه هیئت دولت بود. این صحبت در حالی گفته شده است که بسیاری از صاحب‌نظران و کارشناسان بر این باورند که ایران دارای یک اقتصاد نفتی است و نمی‌توان آن را به راحتی تغییر داد.
اقتصاد وابسته به درآمد نفت از جمله مسائلی است که بسیاری از کارشناسان از آن به عنوان تله نفتی یاد می‌کنند و معتقدند درآمدهای ناشی از نفت بلای جان اقتصاد ایران خواهد بود، بلایی که نمی‌توان آن را کتمان کرد. البته فعال شدن سایر بخش‌های پول‌ساز کشور از جمله صنایع تولیدی و صادرات، گردشگری و... می‌توانند راهی برای خروج اقتصاد از این چالش باشند. اما نکته‌ای که در این میان وجود دارد این است که وقتی پای بحث وابستگی نفتی به میان می‌آید، حرف‌های متناقضی گفته میشود. عده‌ای همانند رئیس سازمان برنامه و بودجه رهایی از وابسته بودن به نفت را آنچنان دشوار نمی‌بینند و در مقابل بسیاری از کارشناسان، کشور را نیازمند زیرساخت‌هایی می‌دانند تا بتوان از آن طریق و بدون چشم‌داشت به درآمدهای ناشی از نفت روزگار گذراند.
نرسی قربان، کارشناس ارشد انرژی با اشاره به طولانی بودن سابقه بحث کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی به «ابتکار» گفت: بحث رهایی از درآمدهای نفتی مسئله تازه‌ای نسیت و سال‌ها است که آن را مطرح می‌کنند. از سویی دیگر سال‌های طولانی بودجه دولت نیز به نوعی به درآمدهای نفتی وابسته بوده است. با توجه به این مسائل باید دقت کنیم که کنار گذاشته شدن این وابستگی به زمان طولانی نیاز دارد و اینگونه نیست که یک‌شبه بتوان آن را عملی کرد.
وی افزود: اما مسئله مهم این است که باید تمام سعی و تلاش را به کار بگیریم تا این اتفاق رخ دهد. نفت باید یک کالای سرمایه‌ای باشد و درآمد آن در صندوقی برای ایجاد تولید، اشتغال و... استفاده شود، این یک روش ایده‌آل برای استفاده از درآمدهای نفتی به هر میزان است. اما همانطور که گفتم نمی‌توان انتظار داشت که یک‌شبه مشکلات در این خصوص حل شود.
درآمدهای نفتی را نمی‌توانیم به راحتی کنار بگذاریم
به گفته بسیاری از صاحب‌نظران مشکل اصلی اقتصاد ما وابستگی به نفت است و با کوچک‌ترین اتفاقی دچار تزلزل میشود. در این میان راهکار برای کاهش این وابستگی این است که کمتر به نفت متکی باشیم و در مقابل باید به توسعه صادرات غیرنفتی روی بیاوریم. اگر یک نگاه دقیق داشته باشیم خواهیم دید که بسیاری از کشورهای دنیا نفت ندارند ولی جزو اقتصادهای پیشرو محسوب می‌شوند، بنابراین نباید گمان کنیم که تنها راه تامین منابع مالی کشور از طریق نفت است. می‌توان با اندکی توجه و سرمایه‌گذاری در بخش‌های تولید این وابستگی که مشکلات بسیاری را به وجود می‌آورد کاهش دهیم. البته که در این میان چالش‌هایی به وجود خواهد آمد، اما اگر یک اقتصاد بدون وابستگی می‌خواهیم باید تمام راه‌های ممکن که پیش‌روی‌مان قرار دارد را امتحان کرده تا بتوانیم زنجیر بین اقتصاد و درآمد نفتی را پاره کنیم.
مرتضی عزتی، اقتصاددان، درباره دشواری حذف درآمدهای نفتی در اقتصاد کشور به «ابتکار» گفت: ما درآمدهای نفتی را نمی‌توانیم به راحتی کنار بگذاریم، اما این به معنای ناتوانایی ما در کنار گذاشتن آن نیست.
وی در ادامه افزود: درآمدهای نفتی بخشی از منابع تامین مالی دولت به حساب می‌آید که می‌توان با افزایش مالیات، فروش دارایی‌های دولت و کاهش هزینه‌های دولت این بخش از درآمدها را جبران کرد. چنین مسئله‌ای امکان‌پذیر است، ولی قطعا اثراتی در اقتصاد خواهد داشت که می‌توان به عنوان نمونه به افزایش بیکاری، کاهش تقاضا و در‌نتیجه کاهش تولید اشاره کنیم، به همین دلیل است که می‌گویند کنار گذاشته شدن درآمدهای نفتی دشوار است.
این کارشناس اقتصادی از ضرورت افزایش صادرات گفت: بخشی دیگر از درآمدهای نفتی وارد بازار واردات کالا و خدمات میشود. آنها باید کاهش پیدا کند، یعنی ما می‌توانیم صادرات را افزایش دهیم و درآمد سایر کالا و خدمات صادراتی را به عنوان ارز به کشور وارد کنیم تا تامین نیازهای وارداتی‌مان از این طریق انجام شود. البته باید توجه داشته باشیم در شرایط کنونی که نرخ‌های ارز متفاوت است، ممکن است انجام اینگونه اقدامات نیز دشوار باشد. همچنین امکان دارد که اینگونه اقدامات در تولید اثر بگذارد.
عزتی در ادامه گفت: اگر دولت تصمیم دارد که به شکل واقعی دست به کار شود و اثرات ناشی از وابستگی به درآمد نفتی را جبران کند باید یک همت اساسی در جهت رشد تولید داشته باشد که آن هم سرمایه خارجی و یا سرمایه‌های کلان داخلی نیاز دارد. ما باید دقت داشته باشیم که با حذف درآمدهای نفتی تامین هزینه‌ها بسیار مشکل خواهد شد. اما اگر بتوانیم سرمایه‌های مناسبی فراهم کرده و رشد اقتصاد منفی را با افزایش سرمایه‌گذاری جبران کنیم مشکلات تا حدودی سامان می‌یابد.
این اقتصاددان به نظرات متفاوتی که درخصوص حذف درآمدهای نفتی وجود دارد اشاره کرد و گفت: ما باید بپذیریم که نظر کارشناسان در اقتصاد متفاوت است. من معتقدم که دولت باید درآمدهای نفتی را از بودجه حذف کند، اما این به معنای این نیست که بگویم فروش نفت را نداشته باشیم. ما می‌توانیم نفت را به فروش برسانیم و درآمدهای ناشی از آن را در بخش‌های تولید استفاده کنیم، نه اینکه دولت این درآمدها را خرج بودجه‌های جاری خود کند. اگر دولت برای حذف درآمدهای نفتی از بودجه خود تلاش کند، قطعا می‌تواند یک گام در جهت رشد اقتصاد بردارد. اما این باید به شرطی باشد که درآمدهای ناشی از صادرات نفت را برای بودجه دولت استفاده نکند، بلکه آن را برای سرمایه‌گذاری تولیدی در نظر بگیرد. نکته دیگری که باید به آن اشاره کنم این است که اگر این سرمایه‌گذاری توسط بخش خصوصی که توانایی لازم را دارد انجام شود، می‌تواند موثرتر باشد.
عزتی در پایان اظهار کرد: اگر اکنون درآمدهای نفتی از بودجه حذف شود و بعد از رفع تحریم‌ها دوباره وارد بودجه جاری دولت شود هیچ فایده‌ای برای اقتصاد نخواهد داشت.
دستیابی به اهداف نیازمند تغییرات است
عبور از اقتصاد نفتی، هدفی است که همواره به عنوان یکی از ضرورت‌ها از سوی بیشتر کارشناسان مطرح میشود، اما باید توجه داشته باشیم که دستیابی به این هدف نیازمند تغییراتی اساسی است. واقعیت این است که اقتصادهای وابسته به نفت همواره در معرض شوک‌های اقتصادی هستند و نمی‌توان این مسئله را نادیده گرفت. در شرایط کنونی که تحریم‌های سنگینی علیه ایران وجود دارد به راحتی می‌توانیم معنی شوک اقتصادی که در نتیجه وابستگی کشور به نفت است را درک کنیم و به گفته صاحب‌نظران باید راهی را برای جبران اثرات این وابستگی بیابیم.
سایر اخبار این روزنامه
مروری بر شاهکار آنتوان دو‌سنت اگزوپری، به مناسبت پنجاه‌‌وسومین چاپ یکی از نسخه‌های فارسی
محمدعلی وکیلی
۱۶ تیر تحت‌تاثیر توقیف نفتکش
پس از 13 سال
جنگل‌های هیرکانی ثبت جهانی شد
دلایل ظهور و حذف چهره‌های برجسته سیاسی از صحنه قدرت بررسی شد
صندلی داغ سیاست‌ورزی
قائم مقام وزیر صنعت:
نگاه سنتی به اصناف باید تغییر کند
رهایی از اقتصاد نفتی با چه روشی امکان‌پذیر است؟
تله نفت بر سر راه اقتصاد ایران
نظامیان نیروی دریایی انگلیس یک نفتکش حامل نفت ایران به مقصد سوریه را در تنگه جبل‌الطارق توقیف کردند
نظامیان نیروی دریایی انگلیس یک نفتکش حامل نفت ایران به مقصد سوریه را در تنگه جبل‌الطارق توقیف کردند
معاون رئیس جمهوری در امور زنان و خانواده خبر داد
ادامه پیگیری لایحه حمایت از کودکان و نوجوانان تا رسیدن به مرحله تصویب
من یا خانواده‌ام هیچ نوع دارایی در خارج از ایران نداریم
وزارت خارجه در سالروز ربوده شدن دیپلمات‌های ایرانی در لبنان:
صلیب سرخ کمیته حقیقت‌یاب تشکیل دهد
یک نماینده مجلس:
افراد با زور و کتک مسلمان نمی‌شوند
عضو شورای عالی سیاستگذاری اصلاح‌طلبان:
اگر کاندیداهای اصلاح‌طلب قلع و قمع شوند، شاید لیست ندهیم
