روزنامه ابتکار
1397/10/27
یادگیری تکنیک استفاده از منابع محدود برای نیازهای نامحدود سیاست، قانون اول اقتصاد را نادیده می‌گیرد
کیمیا نجفیاین روزها ایران با چالش‌های ناشی از تحریم‌ها دست‌و‌پنجه نرم می‌کند و به نظر می‌رسد که در آینده‌ای نه چندان دور زمانی که فروش نفت ما با مشکل روبه‌رو شود میزان رشد اقتصادی ما هم کاهش پیدا کند. اما در چنین شرایطی راه‌حل چیست؟
ایران در مقایسه با سایر کشورها دارای منابع غنی است اما با این حال وقتی پای مقایسه به میان می‌آید، از لحاظ توسعه بهره‌وری و ارتقا سطح اقتصادی کشورهای دیگر از ما پیشی گرفته‌اند.
محمدکاظم ابراهیمی خرم‌آبادی، عضو علی‌البدل هیئت مدیره انجمن توسعه بهره‌وری ایران در این خصوص به «ابتکار» می‌گوید: ما جزو کشورهایی هستیم که از نظر منابع طبیعی و زیرزمینی معمولا در رده‌های اول، دوم و سوم قرار می‌گیریم. اما چرا از نظر توسعه یافتگی و درآمد سرانه جزو کشورهای درحال توسعه رده‌بندی می‌شویم؟ این سوالی است که پاسخ آن را باید در چگونگی بهره‌وری در کشور یافت. تکنیک‌های بهره‌وری به ما یاد می‌دهد که چگونه از منابع محدود برای خواسته‌های نامحدود استفاده کنیم. در بحث بهره‌وری یک‌سری شرایط اولیه وجود دارد که باید رعایت شود، مثلا بهره‌وری در یک جامعه می‌تواند نشان دهد که آن جامعه از نظر اقتصادی و سیاسی دارای ثبات است یا خیر! شرایط ناپایدار مناسب فعالیت‌های اقتصادی نیست و صنعت‌گر یا کنش‌گر اقتصادی نمی‌تواند در چنین فضایی به درستی تصمیم بگیرد و آینده اقتصادی و فعالیت خود را پیش‌بینی کند. این مسائلی است که از حد و حدود یک مدیر بنگاه اقتصادی خارج است و بر اساس برخی از تصمیم‌های کلان رخ می‌دهد. به عبارتی دیگر بسیاری از محیط کسب‌وکاری که روی بنگاه تاثیر می‌گذارد برآورد تصمیمات فراتر از بنگاه است و فعال اقتصادی تاثیر چندانی در تصمیمات ندارد. همان‌طور که گفتم ثبات در اقتصاد و سیاست لازم است تا کشور بتواند به سمت توسعه حرکت کند.
وی می‌افزاید: نکته دیگری که باید به آن توجه کرد این است که در تصمیم‌گیری‌های کلان اقتصادی باید مجموعه‌ای از کنش‌گران اقتصادی مشارکت داشته باشند و انجمن‌ها و نهادهای غیردولتی بتوانند در تصمیمات کلان اقتصادی و سیاسی نظر بدهند. می‌توانیم بگوییم در جامعه‌ای بهره‌وری اتفاق می‌افتد که در آن رقابت حاکم باشد و شایستگان بر روی کار بیایند و آنهایی که شایستگی لازم را ندارند در یک رقابت سالم از چرخه اقتصادی حذف شوند. باید ثبات در جامعه حاکم شود تا فضایی به وجود آید که کنش‌گر اقتصادی بتواند آینده را پیش‌بینی کند و برنامه‌های خودش را به مرحله اجرا برساند.
ابراهیمی خرم‌آبادی از کم‌رنگ بودن نقش بهره‌وری در اقتصاد ایران می‌گوید: نکته‌ای که بسیار اهمیت دارد این است که در رویکردها و هدف‌گذاری‌های مهم حاکمیت توسعه نقش پررنگی داشته باشد. به نظر می‌رسد توسعه کشور به معنای اینکه ثمره توسعه باید منجر به رفاه مردم شود در هدف‌گذاری‌های سیاسی و اقتصادی کلان ما جای مهمی ندارد و یا اولویت بسیار پایینی دارد و تصمیمات کلان بر این مبنی اتخاذ نمی‌شود. وقتی این هدف وجود ندارد و یا در اولویت‌های آخر قرار می‌گیرد دیگر از فعالان اقتصادی نباید انتظار کارآمدی داشت. کشور ما فاصله بسیاری دارد تا به اهداف بهره‌وری برسد.
وی اقتصاد را به سه دسته تقسیم می‌کند و می‌گوید: در مجموع سه دسته اقتصاد داریم، اقتصاد منابع‌محور، اقتصاد کارایی‌محور و اقتصاد مبتنی بر نوآوری! مجمع جهانی اقتصاد می‌گوید، اقتصاد ایران در حال حرکت به سمت کارایی‌محور است اما به نظر من وضعیت کشور به ما نشان می‌دهد که ما یک اقتصاد منابع‌محور داریم. وقتی نفت ما برای صادرات با محدودیت روبه‌رو میشود همه اقتصاد را تحت تاثیر قرار خواهد داد و این نشان می‌دهد که ما منابع‌محور هستیم و اقتصاد ما به نفت وابسته است. در کشور ما هر بنگاهی که تاسیس شود بر این مبنا است که ما تا چه میزان کمبود این کالا را داریم و تا چه میزان این کالا به فروش می‌رسد و بر این اساس شرکت تاسیس میشود و تنها به فکر فروش منابع هستیم. ما در دولت جدید امیدوار بودیم که تدابیری اتخاذ شود و بتوانیم کمی حرکت در سطح بهبود تکنولوژی و توسعه داشته باشیم اما متاسفانه اینگونه نشد. ما نیازمند برنامه‌ای هستیم تا اقتصادمان را از منابع‌محور به سمت اقتصاد مبتنی بر کارایی سوق دهیم.
وی می‌افزاید: در حال حاضر که تحریم‌ها بازگشته تمام اجزای اقتصادی ما آسیب می‌بیند و در این شرایط تمام دولتمردان و فعالان اقتصادی به دنبال راهی برای کم کردن این آسیب‌ها هستند. این یک بیماری مزمن اقتصادی است و تا زمانی که ما مجبور نباشیم فکر جدیدی نمی‌کنیم و رویکرد جدیدی را نمی‌پذیریم. اگر قرار باشد ما منابع‌محوری بودن‌مان را کنار بگذاریم باید هر چه زودتر رویکرد جدیدی را جایگزین کنیم. اگر فروش نفت ما با محدودیت روبه‌رو شود راه جبران آن این است که از سرمایه‌های‌مان بهتر استفاده کنیم. نکته دیگر این است که اقتصاد ما یک اقتصاد سیاست‌زده است. قانون اول اقتصاد می‌گوید منابع محدود است و خواسته‌ها نامحدود! اما سیاست می‌گوید اگر قانون اول اقتصاد نادیده گرفته شود، منابع محدود برای یک سیاست‌گذار معنا ندارد و برای بهبود شرایط سیاسی خود از منابع محدود استفاده می‌کند و در بسیاری از موارد هم توجیه اقتصادی دارد. به همین دلیل است که ما طرح‌های نیمه‌کاره بسیاری را در کشور داریم و این طرح‌ها همچنان در حال افزایش است.
احسان جنتی فرد، عضو هیئت مدیره انجمن توسعه بهره‌وری ایران نیز طبق اطلاعات آماری وضعیت کلان کشور را با دیگر جوامع بررسی می‌کند و می‌گوید: یک‌سری اطلاعات آماری درخصوص وضعیت کلان کشور در مقایسه با دیگر کشورها موجود است. یک آماری وجود دارد که به صورت سالانه توسط سازمان جهانی اقتصاد تحت عنوان شاخص رقابت‌پذیری منتشر میشود و تا حدودی واقعیت‌های کشور را نشان می‌دهد. کشور ما 7 سال است که به‌صورت متوالی در این طرح جهانی شرکت می‌کند و اتاق بازرگانی ایران هم متولی انجام این کار است. ما از لحاظ شاخص رقابت‌پذیری در سال 2007 رتبه 76 را در دنیا داشتیم و بر اساس آخرین اطلاعاتی که در 2018 منتشر شده است کشور ایران به رتبه 89 رسیده است. این در حالی است که وضعیت عمومی کشور از نظر شاخص اقتصادی نسبت به سال گذشته اندکی بهبود پیدا کرده است، اما با این حال رتبه ما کاهش پیدا کرده و این نشان می‌دهد که در زمینه رقابت‌پذیری و بهره‌وری کشورهای دیگر سرعت‌شان بیشتر از سرعت ما بوده است. با اینکه ما شاخص‌های‌مان بهبود پیدا کرده اما رتبه ما پایین‌تر آمده، بنابراین مشخص میشود که ما در کدام قسمت‌ها ضعف داریم. این مدل سه دسته‌بندی کلی دارد و در گام اول کشورها را در یک دسته تحت عنوان بهبود شاخص‌های زیربنایی قرار می‌دهد، دسته دوم بهبود شاخص‌های کارایی اقتصادی و دسته سوم شاخص‌های نوآوری و میزان پیشرفته بودن بنگاه‌ها است. کشورهایی که رتبه‌های بالایی دارند در دسته سوم قرار می‌گیرند و آن مراحل زیربنایی و کارایی را گذراندند و به نوآوری فکر می‌کنند. ایران در این بررسی‌ها تا گذشته در مرحله اول یعنی در زمینه شاخص‌های زیربنایی قرار گرفته بود، اما در حال حاضر در مراحل گذر قرار داریم، یعنی از مرحله اول به مرحله دوم در حال گذر هستیم. این نشان می‌دهد که ما در مقایسه با کشورهای پیشرفته فاصله زیادی داریم.
وی می‌افزاید: در این مدل به یک‌سری از نکات مثبت و منفی درباره ایران اشاره کرده بود که طبق آن یکی از نکات مثبت بحث بیماری مالاریا است. یکی از عوامل مانع در توسعه کسب‌وکار در کشور را بیماری مالاریا می‌دانند که بسیاری از کشورها از این مسئله آسیب دیده‌اند اما این بیماری در کشور ما تقریبا به درستی جلوگیری شده است و ما جزو 10 کشور برتر در زمینه پیشگیری بیماری مالاریا هستیم. نکته مثبت دیگر میزان بدهی‌های عمومی دولت نسبت به حجم gdp کشور است. یکی از مزیت‌های رقابتی کشورمان این است که بدهی عمومی به خارج از کشور به نسبت gdp پایین است و ریسک اقتصادی کشور ما را پایین آورده و اگر ما یک برنامه درست داشته باشیم می‌توانیم از این فرصت‌ها به خوبی استفاده کنیم. در طرفی دیگر به برخی از موارد منفی کشور اشاره شده بود. به عنوان مثال عدم تناسب میان دستمزد و عملکرد کارکنان در کشور! ما به دلیل قوانین کاری که در کشور داریم دست کارفرماها برای انعطاف دادن مقادیر پرداختی به کارکنان‌شان باز نیست. با توجه به این شرایط بهره‌وری نیرو کار ما تا حد زیادی متاثر از همین موضوع میشود. موضوع بعدی که به آن اشاره شده است بحث ضعف هیئت مدیره‌های شرکت‌ها بوده و نشان می‌داده که این شرکت‌ها از توان مدیریتی خوبی برخوردار نیستند. این بیشتر شامل حال شرکت‌های بزرگ میشود که تاثیر زیادی در اقتصاد ما دارند و باعث میشود که میزان بهره‌وری ما پایین بیاید.
جنتی فرد ادامه می‌دهد: جدا از این کار که در سطح جهانی انجام میشود کار دیگری هم در زمینه شاخص بهبود محیط کسب‌وکار وجود دارد که به صورت 3 ماهه در کشور انجام میشود. در این منظر در 3 ماهه تابستان شاخص بهبود محیط کسب‌وکار ما از 1 تا 10 به عدد 6.5 رسیده است و هرچه این شاخص بیشتر باشد نشان‌دهند وضعیت بدتر است. آمارهای دیگری وجود دارد که باتوجه به شرایط فعلی در اقتصاد و بحران‌های که اخیرا اقتصاد را به چالش کشیده است، معادلات و پارامترهای اقتصادی دگرگون شده و برخی از صنایع که توجیه اقتصادی نداشته است و راه افتاده است بیشتر خودشان را نشان می‌دهند و برعکس صنایعی که ما در آنها مزیت رقابتی داریم در این وضعیت بهتر خودشان را نشان می‌دهند. در این رکود اقتصادی به صورت عمومی تمام صنایع ما درگیر شده و رشد شاخص‌ها‌ی‌شان نزولی شده است. برخی از صنایع در مقایسه با برخی دیگر افت بیشتری را تجربه کرده‌اند. به عنوان مثال در صنایعی مثل کشاورزی به دلیل اینکه مزیت‌های رقابتی کشور به حساب می‌آیند مواردی هستند که می‌توانیم بر روی آنها تمرکز کنیم و بر مبنای آنها اقتصاد را توسعه دهیم. اگر بخواهیم از نفت فاصله بگیریم اما همچنان توسعه اقتصادی را داشته باشیم باید تمرکز و پافشاری را از روی توسعه صنعتی مثل صنعت خودرو که تاثیری ندارد برداریم. پافشاری بر روی صنعتی مثل خودرو چون مزیت رقابتی کشور ما نیست تنها اقتصاد را متضرر می‌کند. بر اساس آماری که از سال 91 تا سال 96 جمع‌آوری شده است، 6 شاخص مهم از صنایع مختلف را بررسی می‌کند. به عنوان مثال در سال 96 میانگین حاشیه سود صنعت تایر‌سازی ما 4.6 درصد فعالیت می‌کند و فعالیت آن اصلا توجیه اقتصادی ندارد و یا خدمات فنی مهندسی ما در سال 96 حاشیه سودش به 16 درصد رسید و یا صنعت داروی ما که کمی هم در آن مزیت رقابتی داریم نزدیک به 15 درصد حاشیه سود داریم و نسبت به صنعت‌های دیگر وضعیت بهتری دارد. ما باید تمرکز خود را بر روی صنعت‌هایی که مزیت رقابتی دارند بگذاریم و آنها را رشد دهیم.
سایر اخبار این روزنامه
نمایندگان پارلمان بریتانیا با اکثریت قاطع به توافق بریگزیت رای منفی دادند
لندن در برزخ بریگزیت
محمدرضا ستاری
برجام از منظری دیگر
«ابتکار» در سالگرد تصویب برجام از چند و چون این توافق‌نامه گزارش می‌دهد
«گل یا پوچ» ایران در ماجرای برجام
«ابتکار» میزان بهره‌وری در ایران را بررسی می‌کند
فساد کمتر، بهره‌وری بیشتر
ایران با تساوی بدون گل مقابل عراق، صدرنشین باقی‌ماند
یادگیری تکنیک استفاده از منابع محدود برای نیازهای نامحدود
سیاست، قانون اول اقتصاد را نادیده می‌گیرد
«ابتکار» برخی از نمایشگاه‌های هنری پایتخت در روزهای آتی را معرفی می‌کند
روزهای هنری در آخرین نفس‌های دی
خاطره جالب رضا فیاضی از همکاری با حسین محب‌اهری
حسن روحانی در نشست هیئت وزیران و استانداران:
مردم مشکلات کشور را به خوبی می‌دانند
ظریف در همایش اقتصادی کربلا
در بازسازی عراق هم نباید به دیگران امید بست
قاسمی با محکوم کردن بازداشت خبرنگار پرس تی‌وی:
خواهان آزادی فوری و بدون قید و شرط مرضیه هاشمی هستیم
ایران با تساوی بدون گل مقابل عراق، صدرنشین باقی‌ماند
دادستان تهران مطرح کرد
تعقیب ۳۰ مدیر در پرونده بانک سرمایه
مرتضی مبلغ، در واکنش به انتقادها:
نباید درباره نمایندگان امیدی قضاوت کلی و همه را محکوم کنیم
