روزنامه ابتکار
1397/10/27
محمدرضا ستاری برجام از منظری دیگر
سه سال پیش در چنین روزهایی برنامه جامع اقدام مشترک موسوم به برجام میان ایران و گروه 1+5 به صورت رسمی اجرایی شد. هر چند در طول این سه سال تحولات مختلفی بر سر راه اجرا و عملیاتی کردن این برنامه رخ داد و در نهایت با خروج آمریکا از برجام، دورنمای مبهمی برای آینده آن رقم خورد، اما با نگاهی کلی به روند مذاکرات و خروجی‌های توافق هسته‌ای برای ایران جا دارد که بار دیگر از منظری متفاوت به تحلیل و بررسی آن بپردازیم.نکته اول این است که توافق هسته‌ای میان ایران و گروه 1+5 در چارچوب یک فرآیند سیاسی و امنیتی شکل گرفت. پرونده‌ای که 12 سال موجبات تحریم و واگرایی میان ایران و جامعه جهانی را رقم زده بود، پس از یک ماراتن 22ماهه به گونه‌ای رقم خورد که با یک قطعنامه 2231 شورای امنیت، تمامی شش قعطنامه تحریمی و لازم‌الاجرای این شورا را لغو کرد.
از سوی دیگر یکی از مهم‌ترین دستاوردهای ایران در چارچوب برجام، خروج از فصل هفتم منشور ملل متحد بود. ماده 42 فصل هفتم منشور که قطعنامه 1929 ایران را در ذیل آن تعریف کرده بود، به جامعه جهانی اعلام می‌کند که کشور ذیل این ماده، تهدیدی برای صلح و امنیت جهانی است و تمامی نظام بین‌الملل موظف هستند با این تهدید مقابله کنند.
اهمیت خروج ایران از فصل هفتم منشور زمانی دو چندان میشود که بدانیم تمامی کشورهایی که ذیل آن تعریف شده بودند در نهایت با حمله نظامی قدرت‌های بزرگ مواجه شده و ایران تنها کشوری بود که بدون حمله نظامی توانست طی فرآیند مذاکرات هسته‌ای از ذیل آن خارج شود.
در همین رابطه بسته شدن پرونده PMD به عنوان ابعاد احتمالی نظامی برنامه هسته‌ای ایران نیز یکی دیگر از دستاوردهای توافق هسته‌ای بود که به موازات آن حق غنی‌سازی اورانیوم سه درصد و تحقیق و توسعه در صنایع هسته‌ای ایران از امتیازهای دیگر مذاکرات هسته‌ای قلمداد میشود. این دستاوردها در حالی به دست آمد که روند مذاکرات هسته‌ای به همکاری و مراودات اقتصادی و تجاری نیز پیوند خورد. در همان زمان نوعی مسابقه آمد‌و‌شد میان مقامات خارجی به‌خصوص غربی برای سفر به ایران شکل گرفته و در خلال این سفرها زمینه قراردادهای تجاری مانند خرید هواپیما و بازگشت شرکت‌های بزرگ خارجی به ایران ایجاد شد.
فارغ از مباحثات دامنه‌دار میان موافقان و مخالفان برجام، روند تحولات طول سه سال گذشته چه در داخل و چه در خارج ایران به‌گونه‌ای رقم خورد که با خروج آمریکا از برجام به قول مقامات کشورمان، این توافق اکنون در کما قرار دارد چرا که عدم تحقق همکاری‌های مالی و اعتباری با پیوند خوردن به بحث بازگشت تحریم‌های ثانویه آمریکا علیه ایران باعث شده تا از منظر اقتصادی توافق هسته‌ای کارایی مورد نظر را در این بخش نداشته باشد. در این میان ایستایی اقتصادی از منظر برجام نمی‌تواند عاملی برای تعمیم دادن این مشکل به سایر دستاوردهای سیاسی و امنیتی توافق هسته‌ای باشد زیرا این دیدگاه با نادیده گرفتن فرآیند مذاکرات و خروج از چالش‌های اولیه به میزان زیادی نگاه تقلیل‌گرایانه به کل مجموعه برجام خواهد داشت. در چنین شرایطی و با اعلام حمایت سایر شرکای برجام برای تلاش جهت حفظ توافق هسته‌ای به مسئله سازوکار ویژه اروپایی رسیده‌‌ایم که این امر با توجه به مکانسیم‌های پیچیده و مبهم حقوقی و نیز موضوع مهار کردن تحریم‌های آمریکا دورنمایی مبهم از خود به جا گذاشته است.
به همین دلیل و با بررسی این تحولات چند نکته حائز اهمیت برای مهار فشارهای فزآینده بین‌المللی وجود دارد. نخست اینکه توافق هسته‌ای طی یک فرآیند به نام مذاکرات هسته‌ای به نتیجه رسید و همانطور که از مفهوم مذاکره مشخص است، در این فرآیند طرفین مذاکره با رد‌و‌بدل کردن امتیازهایی سرانجام در یک نقطه زینی به توافقی دست پیدا می‌کنند که هر دو طرف از آن راضی باشند. این امر زمانی اهمیت می‌یابد که بدانیم در محیط مذاکرات هسته‌ای ایران به تنهایی در مقابل شش قدرت جهانی مشغول مذاکره و اخذ امتیازهای لازم بود. در همین راستا هرچند فشارهای خارجی به‌خصوص تهدیدها و تحریم‌های آمریکا و نیز همصدایی اروپا با ایالات متحده برای افزایش فشارها بر روی ایران بر سر برنامه موشکی و مسائل منطقه‌ای یکی از عوامل موثر در تضعیف روز‌افزون برجام به حساب می‌آید، اما در واقع عدم استفاده حداکثری و بهره‌مندی نیم بند ایران از گشایش‌های به وجود آمده در فضای بین‌المللی را نیز نمی‌توان یکسره بر دوش کارشکنی‌های خارجی انداخت. در همان زمان و طی گشایش‌های صورت گرفته ایران می‌توانست با پیوند زدن منافع اقتصادی کلان با برجام به صورت چند جانبه، احتمال یک‌جانبه‌گرایی هر یک از کشورهای عضو گروه 1+5 را کاهش دهد. همچنین در همان زمان بهترین موقعیت برای تنش‌زدایی با همسایگان و تعمیم برجام به منطقه خاورمیانه به وجود آمد که این امر نیز با‌توجه به برخی رخدادهای داخلی، زمینه‌های تشدید تنش‌ها را میان ایران و همسایگان حوزه خلیج فارس افزایش داد. در همین راستا به نظر اغلب تحلیلگران یک استراتژی مغفول مانده در داخل نیز همچنان ادامه داشته و نسبت به پیگیری آن کوتاهی میشود؛ اینکه با‌توجه به شرایط فعلی و به سردی گراییدن روابط میان ایران و اروپا و نیز مشخص بودن نحوه تعامل چین و روسیه با ایران در شرایط‌های پرفشار، اکنون لازم است راهبرد اصلی بر نحوه خنثی کردن و در نهایت خروج از تحریم‌ها قرار بگیرد نه اینکه استراتژی نحوه زندگی و ادامه دادن در شرایط تحریمی مورد نظر باشد. به همین دلیل است که اکنون می‌توان گفت شرایط فعلی برای ایران، جزئی دیگر از روند چند ساله تنش‌زدایی با جهان در خلال مذاکرات هسته‌ای است و با بروز مشکلاتی از قبیل بازگشت تحریم‌ها به هیچ عنوان منطقی نیست که دستاوردها و مذاکرات چند‌ساله به یکباره رها شود تا بار دیگر ناچار به بازگشت به نقطه اول و شروع بر سر مسائل حل‌و‌فصل شده گذشته باشیم.
سایر اخبار این روزنامه
نمایندگان پارلمان بریتانیا با اکثریت قاطع به توافق بریگزیت رای منفی دادند
لندن در برزخ بریگزیت
محمدرضا ستاری
برجام از منظری دیگر
«ابتکار» در سالگرد تصویب برجام از چند و چون این توافق‌نامه گزارش می‌دهد
«گل یا پوچ» ایران در ماجرای برجام
«ابتکار» میزان بهره‌وری در ایران را بررسی می‌کند
فساد کمتر، بهره‌وری بیشتر
ایران با تساوی بدون گل مقابل عراق، صدرنشین باقی‌ماند
یادگیری تکنیک استفاده از منابع محدود برای نیازهای نامحدود
سیاست، قانون اول اقتصاد را نادیده می‌گیرد
«ابتکار» برخی از نمایشگاه‌های هنری پایتخت در روزهای آتی را معرفی می‌کند
روزهای هنری در آخرین نفس‌های دی
خاطره جالب رضا فیاضی از همکاری با حسین محب‌اهری
حسن روحانی در نشست هیئت وزیران و استانداران:
مردم مشکلات کشور را به خوبی می‌دانند
ظریف در همایش اقتصادی کربلا
در بازسازی عراق هم نباید به دیگران امید بست
قاسمی با محکوم کردن بازداشت خبرنگار پرس تی‌وی:
خواهان آزادی فوری و بدون قید و شرط مرضیه هاشمی هستیم
ایران با تساوی بدون گل مقابل عراق، صدرنشین باقی‌ماند
دادستان تهران مطرح کرد
تعقیب ۳۰ مدیر در پرونده بانک سرمایه
مرتضی مبلغ، در واکنش به انتقادها:
نباید درباره نمایندگان امیدی قضاوت کلی و همه را محکوم کنیم
