طبق آمارها بعد از تهران بيشترين پروازها و خطوط ريلي مسافربري متعلق به شهر مشهد است، بيشتر اين مسافران بعد از سفر و زيارت در اين شهر در زمان بازگشت تصميم به خريد کالا براي دوستان و اقوامشان به عنوان سوغاتي مي‌کنند، بخشي از مسافران به سراغ سوغاتي‌ها ي خوراکي مانند زعفران، زرشک، نبات، نخود، کشمش و شکلات مي‌روند، بخشي ديگر مسافران تمايل دارند سوغاتي شان را از محصولات مذهبي مانند تسبيح، ذکر شمار، سجاده، مهر، چپيه تهيه کنند و عده اي ديگراسباب بازي و پوشاک را جزو خريد سوغات خود در نظر مي‌گيرند؛ اين حجم مسافر در اين شهر موجب شده است که در دهه اخيرشاهد انبوهي از محصولات سوغاتي از کشور چين شده‌ايم، به طوري که محصولات مذهبي نظير تسبيح، چپيه، سجاده ، پوشاک و... از اين کشور وارد شهرمشهد مي‌شود.آمار دقيقي از ورود کالاهاي قاچاق به شهر مشهد وجود ندارد، اما طبق گفته کارشناسان و مسئولان تنها 30درصد بازار سوغات مشهد متعلق به توليد کنندگان مشهدي است و 70 درصد ديگر از سوي کشورهاي ديگر به خصوص چين به عنوان سوغات به فروش مي‌رسد، همچنين همه ساله نزديک به 500 ميليارد تومان کالاي چيني در اين شهر به عنوان سوغات مشهد مورد مبادله قرار مي‌گيرد.
خبرنگار «تجارت» در سفري که به اين شهر زيارتي داشته است، گزارشي ميداني از محصولات چيني در مراکز خريد انجام داده، که در ادامه مي‌خوانيد:
اجناس کيليويي خريداري مي‌شود
بازار رضا يکي از مهم‌ترين مراکز خريد سوغات در شهر مشهد است که بسياري از مسافران سري به اين مرکز مي‌زنند، « حميد_ف» يکي از فروشنده‌هاي اين مرکز خريد است، مدام با صداي بلند رهگذراني که از کنار مغازه اش عبور مي‌کنند را صدا مي‌زند تا از مغازه اش ديدن فرمايند، در يک قسمت مغازه اش انبوهي تسبيح با رنگ‌ها و مدل‌هاي گوناگون وجود دارد و ارزان‌ترين مدلش 500تومان است.در اين ميان يکي از مشتريانش درخواست مي‌کند100عدد تسبيح خريداري کند، اما با قيمت کمتر، که نهايتا با کمي‌چانه زني به مبلغ400تومان معامله مي‌کنند، اين فروشنده درپاسخ به سوال خبرنگار«تجارت» درباره اينکه مگر چه مقدار اين کالا را خريداري کرده‌ايد، که حاضريد 20 درصد آن را تخفيف بدهيد؟ مي‌گويد:« بيشتر محصولات که در اين بازار وجود دارد از کشور چين مي‌آيد و بيشتراين محصولات از سوي واردکنندگان به شکل کيلويي از آن کشور خريداري مي‌شود و در صورتي که حساب کنيم شايد يک تسبح براي آن صادر کننده 100تومان آب بخورد و به دست ما که خرده فروش هستيم 300تومان برسد و ما نيز با يک هزينه‌اندک به فروش مي‌رسانيم، البته ما در مغازه مان جنس ايراني داريم، بعضي از تسبيح‌هاي ما به مبلغ100هزار تومان نيز مي‌رسد چرا که نخ و سنگ مرغوب استفاده شده است.»حميد که مدام سعي مي‌کند، مشتريان جديدي را وارد مغازه اش کند، ادامه مي‌دهد:« در اين جا عطر و اسپره خوش بو کننده نيز از کشور چين وارد مي‌شود، به طوري که اسپره خوش بو کننده در اين بازار با مبلغ 2هزار تومان به فروش مي‌رسد که به دليل ارزان بودن اين کالا‌ها هم مشتريان راضي هستند و هم اينکه حاشيه سود خوبي را براي کسبه دارد.»


فروش بالا قيمت پايين
در بين اين بازار مغازه اي وجود دارد که پوشاک بچگانه مي‌فروشد، قيمت‌هاي که به روي اين اجناس نصب شده هر رهگذري را به خود جلب مي‌کند، لباس و شلوار 5ساله 7تا 10 هزار تومان است، جمعيت زيادي از پير و جوان و زن و مرد براي کودکان اقوام و فرزندانشان در حال خريدند، از فروشنده اين مغازه در خواست مي‌کنيم، تا علت ارزان بودن اين محصولات را برايمان بازگو کند، مي‌گويد:« از سوي وارد کنندگان به شکل کانتينري از کشور چين به مشهد مي‌آيد و اين پوشاک درجه دو و سه به حساب مي‌آيد و از مواد نفتي ساخته مي‌شود، همچنين به دليل فروش بالا اين محصول در اين شهر قيمت آن پايين آمده است.»
چرا سفارش از چين
سرتاسرخيابان امام رضا(ع) مغازه‌هاي کوچک و بزرگ وجود دارد، يدر کي از اين مغازه‌ها سجاده و چپيه به فروش مي‌رسد، فروشنده اين مغازه مي‌گويد:« سوغاتي بردن تنها به عنوان يک سنت به حساب مي‌آيد و مسافران کاري به مرغوبيت اجناس ندارند و تنها به دنبال خريد يک کالا هستند، به همين منظور بازرگانان داخلي مدلي از جنس مورد فروش در کشور را به چين مي‌برند و از توليد کنندگان چيني مي‌خواهند جنس مورد نظرشان را توليد کنند و سپس وارد کشور مي‌کنند، يکي از اين اجناس چپيه و سجاده است.»از او مي‌پرسيم، چرا بازرگانان جنس مورد نياز شان را به توليد کنندگان داخلي نمي‌سپرند؟ پاسخ مي‌دهد:« اول اينکه قرار دادي که با چيني‌ها انجام مي‌شود هزينه قيمت بسيار پايين تر ازتوليد داخل است و دوم اينکه توليد کننده چيني به موقع جنس را تحويل مي‌دهد و سوم اينکه قيمت توافقي بين توليد کننده با بازرگان از همان ابتداي قرارداد تا زمان تحويل اجناس همان قيمت است، اما توليدکنندگان داخلي تحويل کالا را با تاخير انجام مي‌دهند، هزينه سفارشات را بالا در نظر مي‌گيرند و همچنين هرازگاهي به دلايل بالا رفتن دلار و مواد اوليه قيمت توافقي را در زمان تحويل کالا بالا تر در نظر مي‌گيرند.»در اين ميان يکي ديگر از کسبه خيابان امام رضا(ع) به خبرنگار«تجارت» مي‌گويد:« هزينه تنها توليد کالا در شهر مشهد بسيار بيشتر از هزينه گمرک، حمل و نقل و سفارش کالا از کشور چين براي بازرگان آب مي‌خورد و بازرگان نيز هدف اصلي اش در آمدزايي و افزايش سرمايه است ، در اين صورت توليدکنندگان بايد خودشان را با رقباي خارج همسطح کنند.»او که خود را « حسين_ر» معرفي مي‌کند و از شهر آبادان به مشهد آمده است تا کسب و کار کند، مي‌گويد:« اجناس چيني در همه جاي دنيا وجود دارد و تنها مختص مشهد و کشورمان نيست، بلکه در مکه، مدينه، کربلا، سوريه که مسافران مذهبي هستند نيز کالا به فروش مي‌رسانند و بايد يک فکر اساسي براي توليد کشور با جلوگيري از ورود اجناس چيني به کشور کرد.» به گفته وي در کشور چين اسباب بازي، پوشاک، لوازم مذهبي و... با کيفبت و گارانتي وجود دارد، اما بازرگانان کشورمان در زمان خريد اين اجناس به دليل ارزان بودن اقدام به تهيه اجناس درجه2يا3 مي‌کنند.» اين فروشنده در ادامه مي‌افزايد:« در يک دهه اخير بازارهاي اين شهربه محلي براي عرضه کالاهاي چيني تبديل شده و اغلب زائران به دليل ارزان بودن اين محصولات ترجيح مي‌دهند تا از اين کالا‌ها به عنوان سوغات خريداري کنند، به طور مثال جانماز، مهر و تسبيح چيني را به دليل قيمت پايين‌تر خريد کرده و به عنوان تبرک به شهرهاي خود مي‌برند.» به گفته او سوغات خوراکي شهر مشهد نبات، زعفران، زرشک، نخودچي و کشمش سبز است و سوغات کالايي اين شهر مهر، تسبيح، جانماز و سجاده است،اما چيني‌ها در حال حاضر سوغات غيرخوراکي صادر مي‌کنند و اگر مسئولان به فکر نباشند آنها دست به واردات کالاهاي خوراکي نيز مي‌زنند، خريد اين کالا‌ها از سوي مسافران نيز بيشتر به دليل ارزان بودن اين کالا‌هاست.»ما مشتري خودمان را داريم اما سيد احمد يکي ديگر از کسبه‌هاي شهر مشهد است و نظر ديگري دارد، مي‌گويد:« درست است که گفته مي‌شود اجناس چيني بازارهاي مشهد را گرفته‌اند و دليل آن هم ارزاني آن‌هاست، اما به نظر من همه اين اجناس چون در بازار منتسب به‌امام رضا(ع) خريد و فروش مي‌شوند، از نظر زائران متبرک است.» او مي‌افزايد:« اجناس غير ايراني که در اين بازار عرضه مي‌شود؛ شامل «سجاده‌هاي ترکيه اي» و «جانمازهاي چيني»، تسبيح‌هايي از جنس پلاستيک و چيني، عطرهاي فرانسوي، نقره جات ترک، ادويه‌هاي هندي و اسباب بازي‌هاي چيني است که در اين ميان فقط نبات، پرچم و بعضي از صنايع دستي، اصالت مشهدي دارند و توليد کارگاه‌ها اين شهرند.» او در توضيح بيشتر سخنانش مي‌گويد:« در بازار رضا جانمازهاي وارداتي توليد کشورهاي ترکيه و چين در کنار توليدات سجاده مشهد به فروش مي‌رسد؛ از لحاظ کيفيت سجاده‌هاي ترک بهتر و در عين حال گران تر هستند، اما جانمازهاي چيني کيفيت خوبي ندارند و فقط ارزانند البته از توليدات سجاده ترمه مشهد هم استقبال خوبي مي‌شود.» سيداحمد که در مغازه اش انگشتر و تسبيح هم مي‌فروشد، مي‌گويد:« اشياي نقره اي ساخت ترکيه است،اما انصافاً تسبيح‌هاي توليد مشهد از سنگ اصل است و تسبيح‌هاي ارزان قيمت و بي کيفيت چيني، رقيب تسبيح مشهد به حساب نمي‌آيند.»70درصد سوغات مشهد از چين مي‌آيد پيش از اين نيز عضو کميسيون فرهنگي مجلس شوراي اسلامي‌با انتقاد از عرضه سوغات چيني در مشهد به خبرگزاري مهر مي‌گويد:« اين درست نيست که سالانه بيش از ۵۰۰ ميليارد تومان درآمد فروش سوغات اين شهر در جيب چيني‌ها سرازير شود و مشهدي‌ها از کسب اين مبلغ بي‌نصيب باشند.» حجت‌الاسلام «نصرالله پژمانفر» بيان مي‌کند:« هيچ معني ندارد که کشوري همچون چين بخواهد در عرصه سوغات نيز ورود پيدا کرده و با توليد سجاده و جانماز، مشکلات گسترده اي را براي توليد کننده داخلي بوجود آورد.» وي ادامه مي‌دهد:« عرضه سوغات حقيقي پايتخت معنوي در رشد شاخصه‌هاي فرهنگي و اقتصادي اين شهر و ايجاد اشتغالزايي نقش موثري دارد و نبايد از کنار اين مسئله به سادگي عبور کرد زيرا سوغات ابزاري براي معرفي هويت و فرهنگ يک شهر يا منطقه است.» نماينده مردم مشهد در مجلس شوراي اسلامي‌با اعلام اينکه بايد دست چيني‌ها را از بازار سوغات مشهد کوتاه کرد، مي‌افزايد:« البته تنها گراني در کاهش رغبت مردم براي خريد سوغات پايتخت معنوي نقش ندارد بلکه ضعف فرهنگسازي هم در کاهش خريد تحفه‌هاي واقعي مشهد نقش دارد.»
وي مي‌افزايد:« اگر سالانه از آمار ۲۵ميليون زائر تنها مبلغ ۱۰۰هزار تومان توسطهر زائر هزينه شود شاهد درآمدي بالغ بر ۲۵۰هزار ميليارد تومان خواهيم بود که اين اعتبار براي رفع بسياري از مشکلات از جمله ايجاد اشتغال و حمايت از توليد کنندگان داخلي و قطع وابستگي‌ها به اعتبارات ملي جوابگو است.»
طبق آمار‌ها هر يک هزار ميليارد ريال کالاي قاچاق صنايع دستي موجب بيکار شدن 10هزار شغل در اين حوزه مي‌شود.
در اين ميان معاون توسعه فناوري معاونت علمي‌و فناوري رياست‌جمهوري با تاکيد بر اينکه توسعه صنايع بدون رسوخ فناوري در آن امکان‌پذير نيست، مي‌گويد:« در سال ٩٢، ٥٠٠ ميليارد تومان سوغات مشهد از چين وارد کشور شده است» «علي وطني »در چهارمين دوره مجمع اقتصاد فناوري نانو كه در سالن همايش‌هاي پژوهشگاه صنعت نفت برگزار شد، با تاكيد بر اينكه هيچ طرح تحقيقاتي موفق نخواهد بود، مگر آنكه به فناوري تبديل شود، مي‌افزايد:« زماني كه اقتصاد كشور اقتصاد تك‌محصولي نفتي بود، تنها دو قلم در توليد ناخالص ملي در نظر گرفته مي‌شد كه اين دو شامل صنايع دستي و خشكبار و محصولات كشاورزي بوده است.»
همچنين معاون امور هماهنگي زائران استاندار خراسان رضوي دراين رابطه معتقد است بر خلاف کشور چين ما هنوز برنامه ريزي مشخصي در اين راستا و براي بهره گيري از اين ثروت نهفته نداريم.«محمد حسن واحدي» با بيان اينکه حضور بيش از ۲ ميليون زائر خارجي و افزون بر ۲۰ ميليون زائر داخلي بخش مهمي‌از اقتصاد زيارت را در بر مي‌گيرد، يادآور مي‌شود:« بر اساس مطالعات انجام گرفته در طرح توسعه کمي‌و کيفي زيارت امام رضا(ع) گردش مالي سوغات زائران حدود ۵۰۰ ميليارد تومان برآورد شده که ۷۰ درصد آن در اختيار محصولات کشور چين قرار دارد.»وي تاکيد مي‌کند:« اگر زيارت را پيشران توسعه استان در نظر گرفته و رشد اقتصادي را يکي از محورهاي اصلي توسعه محسوب کنيم به اين نتيجه مي‌رسيم که توسعه اقتصادي استان مي‌تواند در ذيل مقوله زيارت تحقق يابد.»