روزنامه ابتکار
1397/04/23
«ابتکار» چرایی عدم کنش اجتماعی وسیع در مناسبت‌های تقویمی را بررسی می‌کند تقویم صوری یا هویت‌های فرهنگی
امید عبدالوهابیتقویم ایران را که ورق می‌زنیم پر است از مناسبت‌های مختلفی که یک روز یا یک هفته را به خود اختصاص داده است؛ هفته دفاع مقدس، هفته دولت، هفته معلم و برخی نیز جنبه بین‌المللی دارد مثل روز جهانی کودک یا روز کارگر. دولت و سایر نهادها هم در این مناسبت‌ها به ظاهر فعال می‌شوند و در قالب پیام، سخنرانی، ملاقات با خانواده شهدای سازمان، تجدید میثاق با آرمان‌های امام خمینی (ره) در مرقد ایشان و حتی پیام تبریک در سربرگ‌های اداری این هفته‌ها یا روزها را گرامی می‌دارند. اما مردم احساس متفاوتی در این ایام ندارند. گویی میان این مناسبت‌ها و جامعه فاصله‌ای وجود دارد و مردم نتوانسته‌اند خود را با آن هماهنگ کنند، از آن انرژی بگیرند و با فعالیت‌‌های مشارکت‌جویانه خود باعث پویایی فکری و فرهنگی جامعه شوند؛ همان چیزی که بنا بود از مناسبت‌ها به دست بیاید و هر سال و هر زمان به بهانه‌های تقویمی شاهد حرکت مدنی رو به جلو باشد. منتقدان عقیده دارند که این مناسبت‌ها بیشتر جنبه شعاری و تبلیغاتی گرفته و کیفیت آن به شدت نازل شده. عده دیگری نیز می‌گویند اساسا این مناسبت‌ها از درون جامعه به وجود نیامده که بخواهد به درون آن بازگردد. فارغ از این بگو‌مگوهای تحلیلگران نسبت به این نظر باید به تامل نگریست که با تبدیل یک ارزش به یک مناسبت هیچ اتفاقی در جامعه نخواهد افتاد. عمده‌ترین دلیلش هم نیازهای بالقوه و بالفعل جامعه است شکاف نسلی نیز مزید برعلت شده و نگاه آمرانه و سازمان‌گونه به مقولات باعث تهی شدن آن از هرگونه معنا و تبدیل آن به یک حرکت روتین و بلااثر است. امان‌الله قرایی‌مقدم جامعه‌شناس و استاد دانشگاه جزو آن دسته از صاحب‌نظران است که برخی از این تقویم‌واره‌ها نهادهای عامی را تشکیل می‌دهند که از خصلت اجتماعی تهی هستند که نتیجه‌ای جز عدم مقبولیت مردمی ندارند. وی در این مورد به «ابتکار» می‌گوید: «باید بگویم وجود این نهادها بلااستفاده می‌ماند. این نهادها را مردم قبول نمی‌کنند چرا که نهاد یک پدیده اجتماعی است که از قدمت، دوام و ثبات برخوردار است و نهادینه شدن یعنی تثبیت شدن از این جهت باید بین سازمان و نهاد فاصله‌گذاری کرد. حالا به این موقعیت‌های تقویمی می‌گویند نهاد و اینها نهادهایی عام است نه خاص. این نهادهای عام از میان مردم برنخاستند و درخدمت مردم هم نیستند بنابراین مردم آنها را از خود نمی‌دانند و در این صورت ماهیت وجودی ندارند. نهادی که از میان مردم برنخاسته باشد و مردم در به وجود آمدنش مشارکت نداشته باشند دوام ندارد و تبدیل به محل گذری میشود که می‌آید و می‌رود. این سوال پیش می‌آید که کدام یک از این نهادها برگرفته از خواست مردم بوده است؟»
اما در این میان هستند مجموعه نهادهای عامی که برگرفته از آرمانشهر انقلابی مردم بوده است مناسبت‌هایی نظیر هفته دفاع مقدس برای پاسداشت 8 سال دفاع در برابر رژیم بعث عراق که هر ساله برنامه‌هایی را به خود اختصاص می‌دهد.
قرایی‌مقدم ادامه می‌دهد: «در وجود ارزش‌ها شکی نیست اما انتصاب تقویمی‌اش حکومتی بوده است؛ یعنی بنیانگذار این مسائل و منشا آن حکومت است اگر نه خانواده معظم شهدا که جانشان را برای کشور داده‌اند ارزشمندند در این باره باید دید جایگاه واقعی آنها کجاست؟ آزادگان و جانبازان در چه وضعیتی هستند؟ آنچه که آنها انجام دادند به دست عده دیگری افتاد که صرفا از آن استفاده تبلیغاتی کنند. وقتی یک نهاد عام مردمی بدل به یک سازمان شود یا به دست اداره‌کنندگان غیر بیفتد دیگر چیزی از آن باقی نمی‌ماند ما از دیدگاه جامعه‌شناسی می‌گوییم نهاد اجتماعی پایه مردمی دارد خود مردم در آن دخالت دارند و خود آنها آن را تداوم می‌بخشند».
نظام جمهوری اسلامی برخی از مناسبت‌های جهانی را نیز پذیرفته است. روز کارگر یا روز جهانی کودک دو مناسبتی است که توسط حکومت ایران پذیرفته شده است اما در همین دو روز نیز کیفیت برنامه‌ها منتقدین را راضی نمی‌کند: «روز کارگر از سال 1911 مطرح شده است و کسانی که در آن شرکت داشتند همگی کارگر بوده‌اند ما نمی‌گوییم که اینها نهادهای بدی است بلکه می‌گوییم اگر این نهادها می‌خواهند رو به مردم بیاورند باید مردم را مشارکت بدهند مثل مناسبت‌ها روستایی. همه دولت‌ها آمده‌اند این مسائل را سازمانی کرده‌اند و چناچه به فرمایش امام مردم در راس امور باشند و اصل رای و نظر آنها باشد مردم باید در همه عرصه‌ها مشارکت داده شوند. ما در نهادهای خاص‌مان نظیر مجلس هم مسئله نظارت استصوابی داریم و این مانعی است برای تحقق رای واقعی مردم حالا ما روز مجلس هم در تقویم داشته باشیم چه فایده‌ای دارد؟ همه اینها ظاهرا برای مردم است ولی کیفیت ندارند. چون مشارکت واقعی مردم وجود ندارد. زمانی می‌توان آن را کیفی کرد که متناسب با واقعیت‌ها و نیازهای جامعه باشد نه اینکه در برج عاج بنشینیم و فقط مناسبت برای روزهای ارزشمند در نظر بگیریم».
قرائی‌مقدم تاکید دارد: «کیفیت وقتی مطرح است که مثلا در حوزه جوانان که ما روز جوان داریم میزان نسبتا بالایی از جوانان در عرصه مدیریت کشور نقش داشته باشند. شغل، ازدواج و تحصیلات جوان ایرانی در خطر است. اگر جوانی هم بتواند این سدها را در نوردد اصطلاحا خودی است یعنی صرفا به عنوان مثال به بسیجیان بها می‌دهند».
حسین باهر استاد جامعه شناسی دراین‌باره به «ابتکار» می‌گوید: «بعضی از این نهادها هستند که سنتی، بومی و عرفانی هستند و اعتبار خود را دارند مثل هفته دفاع مقدس یا قوه قضائیه. اما برخی از این مناسبت‌ها ساختگی و در دسته شعائر بوده است و به مشاعر بدل نشده که باید برای آن تلاش کرد. ما اگر شعائر را حفظ کنیم دیر یا زود از بین خواهد رفت اما اگر مشاعر را بدان اضافه کنیم تا مدت‌ها باقی می‌ماند. مناسک مختلف شادی و عزا، ملی یا مذهبی شامل حال مشاعرطلبی میشود یعنی ما بتوانیم در دل مردم به واسطه آن نهاد معنوی تقویمی نفوذ کنیم نه صرفا با رویکردی کلیشه از شعارها هر ساله آن را گرامی بداریم».
او می‌افزاید: «ما درباره روز زن هنوز تکلیف‌مان مشخص نیست یک روز جهانی زن داریم یک روز زن در شیعه. ما باید به دنبال خروجی از این مناسبت‌ها باشیم اگر می‌گوییم روز پرستار حقیقتا هر پرستاری احساس عزت نفس کند از او تقدیر شود، پرستار نمونه معرفی شود، نه اینکه به چند دیدار و ملاقات‌های روزمره محدود شود».
فلسفه وجودی مناسبت‌ها تکانه‌های معنوی به جامعه است که به واسطه روز یا هفته نمادین با یادآوری محسنات و ویژگی‌های مثبت در واقع یک کنش فرهنگی داشته باشند. چنانچه نتواند باعث ارتقای فرهنگی جامعه شود به ضد خود بدل میشود.
باهر در ادامه تصریح می‌کند: «ما بعد از گذشت40 سال از انقلاب برخی ازکارهایمان خروجی داشته و برخی نداشته اگر داشته باشد در دل جامعه جا باز می‌کند و کاربردی میشود. اگرنه به مانند شعر می‌ماند که ما شعرای مختلفی داریم اما کمتر کسی شعر جاودان می‌گوید که در جامعه سینه به سینه و دهان به دهان بچرخد. عوامل متعددی باعث میشود که این اتفاق نیفتد: یکی از آنها دستکاری‌های سازمانی است؛ اگر این مناسبت‌ها نظیر هفته دولت با حضور و مشارکت مدنی همراه باشد تداوم‌پذیر است در غیر این صورت آفتابش به زودی غروب می‌کند. دولت در این زمینه می‌تواند تضمین‌کننده یک فرهنگ متداوم باشد. امام گفته است ملت در راس امور است بنابراین مناسبات تقویمی ملی یا مذهبی باید مردمی شود. اگر تضمین عملی داشته باشد حتی نیازی ندارد ما روی آن ارزش، مناسبت و روز در تقویم بگذاریم».
او ادامه می‌دهد: «در مجموع مناسبت‌های تقویمی ما باید لباس مردم را بر تن کند و از حالت سازمانی و آمرانه در بیاید تنها در این شرایط است که شعارها تبدیل به مشاعر میشود کما اینکه ما در ایام عزاداری به جای عزا و مرثیه‌خوانی و تجدید میثاق با سیدالشهدا از تعطیلات برای تفریح استفاده می‌کنیم و این نشان می‌دهد که از نظر فرهنگی تطابقی میان مناسبت‌ها و مردم وجود ندارد و یا از بین رفته است».
کارشناسان فرهنگی عقیده دارند وقتی یک اتفاق بدل به یک نماد میشود تا زمانی‌که مردم به آن نماد توجه دارند می‌توان به دوام و بقای آن امیدوار بود آنچنان که نماد سربازان جنگ جهانی در فرانسه نسل به نسل مورد تقدیر جامعه قرار می‌گیرد و جزئی از هویت آن جامعه شده است. برای این مهم اهالی فرهنگ به کمک دولتمردان باید در مردمی‌سازی مناسبت‌ها تلاش کنند تا در این راه چه بسا برخی از مناسبت‌ها حذف یا جایگزین شوند.
سایر اخبار این روزنامه
علی‌اکبر ولایتی پس از دیدار با ولادمیر پوتین:
هیچ تمایلی به مذاکره با آمریکا نداریم
«ابتکار» از دلایل وقوع حوادث غیر مترقبه در بناهای تاریخی گزارش می‌دهد
آتش به جان تاریخ
قضاوت دیدار رده‌بندی جام‌جهانی 8102 روسیه به تیم داوری ایران رسید
سوت تاریـــــخ‌ساز فغانی
محمدعلی وکیلی
گرفتار بی‌تصمیمی شده‌ایم
چگونه شاخ‌های مجازی پس از دستگیری از مرز خارج می‌شوند؟
حُکم، فرار!
«ابتکار» چرایی عدم کنش اجتماعی وسیع در مناسبت‌های تقویمی را بررسی می‌کند
تقویم صوری یا هویت‌های فرهنگی
«ابتکار» ازمهمترین اقدامات فراکسیون زنان مجلس طی 2 سال گذشته گزارش می‌دهد؛
اما و اگرهای فراکسیون زنانه مجلس
باحضور معاون اول رئیس جمهوری، وزیر صنعت،معدن و تجارت و استاندار اصفهان
طرح توسعه سبا در گروه فولادمبارکه اصفهان رسما افتتاح شد
«ابتکار» نقش صنایع کوچک و متوسط در بهبود شرایط اقتصادی دوران تحریم را مورد بررسی قرار داد
«ابتکار» از جنجال رئیسجمهوری آمریکا در بروکسل و لندن تا اشتیاق او برای رسیدن به هلسینکی گزارش می‌دهد
رئیس فراکسیون زنان:
طرح ازدواج دختران بدون اذن پدر حساسیت‌های زیادی را برانگیخت
ابوترابی‌فرد در خطبه‌های نماز جمعه تهران:
رئیسجمهوری برای استقلال بانک مرکزی اقدام کند
