روزنامه ابتکار
1397/04/23
«ابتکار» از دلایل وقوع حوادث غیر مترقبه در بناهای تاریخی گزارش میدهد آتش به جان تاریخ
زهرا داستانیاول خانه دریابیگی لنگرود، دوم کاخ سرهنگ آباد زواره، بعد پل سیاه اهواز و حالا مسجد جامع ساری، چهار اثر ثبت ملی طی دو ماه گذشته طعمه حریق شدهاند. این اولین و آخرین بنای تاریخی نخواهد بود که دستخوش حوادث غیر مترقبهای چون آتشسوزی میشود، حادثهای که به عمر چندین ساله بنا پایان میدهد. اما قوانین حفاظتی چه نقشی در قبال این بنا و حوادث این چنینی ایفا میکنند؟ آیا راهی برای جلوگیری از وقوع چنین حوادثی برای میراث تاریخی ایران وجود دارد؟
«از حدود ساعت۲۰:۳۰ خانه شروع به آتشسوزی کرد و بعد از سه ساعت شعلههای آتش به وسیله آتشنشانان مهار شد اما حدود ۸۰ درصد خانه در آتش سوخت و بافت چوبیش به زغال تبدیل شد»؛ این سرنوشت خانه دریابیگی است. سرنوشتی که به پایان داستان زندگی کاخ سرهنگ آباد زواره شباهتی نزدیک دارد. عمارتی که با معماری برگرفته از کاخ چهلستون اصفهان و باغ عفیفآباد فارس در سال 1299 ه.ق توسط مصطفی قلیخان سهام السلطنه عرب عامری ساخته شد و در ۲۸ تیرماه سال ۱۳۵۵ به شماره ۱۲۷۸ در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسید و 14 فروردین 97 در آتش سوخت. آتش نخست از نیزار و خس و خاشاک بخش خشک کارون اتفاق افتاده و وسعت گرفت و به پل سرایت کرد. پلی که خاطرات آغاز مدرنیته در ایران بود. در سال ۱۳۰۸ خورشیدی هنگامی که راه آهن جنوب و سراسری ساخته شد پل «سیاه» روی رودخانه کارون احداث شد تا راهآهن از آن بگذرد. بعدها در ۲۷ بهمن ۱۳۷۸ با شماره ثبت ۲۵۹۹ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید. گرچه براساس اسناد و تصاویر باقیمانده از پل تاریخی، بخش میانی پل یک بار در سال ۱۳۴۴ آتش گرفته بود اما 15 تیر ماه 97 دوباره طعمه حریق شد تا 7 دستگاه خودروی آتشنشانی پس از ساعتها تلاش آتش به جانت افتادهاش را خاموش کند.
پنجشنبه 21 تیر ماه آتش راهی مسجد جامع ساری شد. شاهدان میگویند این آتشسوزی بر اثر اتصلات برق آغاز شد، گرچه تا کنون به غیر کارشناسان و مسئولان میراث فرهنگی، سازمان دیگری چون آتشنشانی این موضوع را تایید نکردهاند. محمد حسن طالبیان، معاون میراث سازمان میراث فرهنگی خسارات بر جای مانده از آتش سوزی بر تن این مسجد تاریخی سه هزار ساله را اینگونه بیان کرده است: «فقط ایوان جنوبی مسجد یک تیر چوبی با پوشش قمیپوش (نازک) داشته که با توجه به قرار گرفتن یک تیر چوبی قاجاری زیرِ آن - که البته روز گذشته در آتش سوخت - سقف را پایین آورده است و از سوی دیگر یک مناره در ایوان جنوبی چون زیر آن یکپارچه نبوده و خود آن قدری دفرمه شده و در گذشته تغییر شکل داده بود و آتش سوزی داخل چوبِ منارهها نفوذ کرده است، بخش زیادی از آن خراب شده و بخش دیگری که نمیدانیم امکان باقی ماندن آن هست یا نه. یک مناره دیگر از مسجد در خطر است چون آتش به چوبهای داخل آن سرایت کرده و هنوز در حال سوختن است، هر چند آتشنشانی و نیروهای یگان حفاظت همچنان در محل هستند و به مرور آتش را مهار میکنند.» گرچه متولیان میراث میگویند حدود 70 درصد از مسجد از آتشسوزی جان سالم به در برده و مرمت آن به زودی آغاز میشود اما جای تاسف بسیار دارد که در طی دو ماه 4 مورد آتشسوزی چه عمدی یا چه غیر عمدی در بناهای تاریخی ایران رخ داده است.
حادثه خبر نمیکند، اما پیشگیری میتواند از وقوع حادثه جلوگیری کند. این جمله کلیدی و به حتم کلیشهای سالیان سال است که بر بنرهای خیابانها، بیلبوردهای شهری، در تبلیغات تلویزیونی و رادیویی ... دیده و شنیده میشود. جملهای که هر کدام ما به راحتی میتوانیم نتیجه سالها تبلیغش را قضاوت کنیم. «تقریبا هیچ»؛ سهم این جمله تاریخی از ایمنی خانهها، خیابانها، کوچهها و مراکز عمومی و حتی بناهای تاریخی و موزههای ما است. هر بار که زلزله میآید اما این جمله دوباره برجسته میشود. رسانهها به پیشگیری از بحران میپردازند و هر بار پس از گذشت چند روز دیگر اثری از پیگیری برای عملی شدن و رسیدگی به ایمنی بناها نیست. حوادث اما تنها به زلزله ختم نمیشود. آتشسوزی یکی از محتملترین حوادث غیر مترقبه است. وجود لولههای گاز و سیمهای برقی که سراسر بناها را پر کرده وقوع این حادثه را برای بناها به خصوص بناهای تاریخی محتملتر میکند چرا که بناهای تاریخی بدنهای فرسوده دارند که اغلب در ایران سالها بدون مرمت باقی ماندهاند و اغلب کسی از آنها حفاظت نمیکند. حال شاید سوال این باشد که سازمان میراث فرهنگی در حفاظت از این بنا چه جایگاهی دارد؟ قوانین و مقرراتی حفاظتی که بر آثار تاریخی حاکم است چرا از این بناها در برابر حوادث غیر مترقبه محافظت نمیکند؟ با نگاهی به حوادثی از جمله آتشسوزی که در طول چند ماه اخیر در بناها و آثار تاریخی رخ داده میتوان دریافت که قوانین حفاظتی نمیتوانند تنها حافظ میراث ایران باشند.
ایراد اصلی در جایی است که متولیان حفاظت از میراث توجهی به اقدامات حفاظتی نمیکند. مطالعه نقاط ضعف در ایمنی بناهای تاریخی یکی از مهمترین اقدامات در پیشگیری از حوادث غیر مترقبه است اما تاکنون بر روی چند درصد از آثار و بناهای تاریخی ایران مطالعه صورت گرفته است؟ پاسخ بسیاری از کارشناسان میراث فرهنگی به سوال «کم» یا «خیلی کم» است. پاسخی که میتواند دلایل وقوع حوادثی از جمله آتشسوزی را در بناهای تاریخی روشن کند. گاز کشی و برق در بناهای تاریخی که اغلب به دلیل تاریخی بودن نیازمند رعایت قوانین میراثی هستند یکی از مشکلات اصلی ایمنی بناهای تاریخی ایران است که میتوانند حوادثی از نوع آتشسوزی را در بناهای تاریخی رقم بزنند. مواردی که اکنون بسیاری از بازارهای تاریخی ایران با آن دست به گریبان هستند. اما با وجود اینکه چنین خطراتی در کمین این بناهای تاریخی هستند آیا کسی به راههای ارتباطی از جمله خیابانها و کوچههای اطراف که به این بناهای تاریخی ختم میشوند و میتوانند دسترسی تیمهای آتشنشانی را در زمان وقوع حادثه فراهم کنند، فکری کرده است؟
فارغ از آنها برخی از بناهایی تاریخی به دلایل متعدد از جمله عدم رضایت مالک شخصی برای ادامه حیات دستخوش حوادثی از جمله آتشسوزی تعمدی میشوند، اتفاقی که باز هم سازمان میراث فرهنگی نمیتواند در آن ورود کند. چند مدیریتی بودن میراث فرهنگی یکی دیگر از دلایل مهمی وقوع حوادث است. میراث تاریخی از جمله خانهها و عمارات به جای مانده از گذشته امروز تحت نظارت چندین سازمان از جمله اوقاف، میراث، شهرداری و ... است و این اتفاق دست میراث را برای هرگونه اقدام میبیند. اگرچه ضعف قوانین برای حفاظت از میراث تاریخی ایران وجود دارد اما بسیاری معتقدند که عضویت سازمان میراث فرهنگی در ستاد حوادث غیر مترقبه میتواند بخشی از مشکلات را کل کند. اگر سازمان میراث فرهنگی یکی از متولیان حوادث غیر مترقبه باشد در بسیاری از مواقع میتواند از بروز خطرهای احتمالی جلوگیری کند، اتفاقی که تا کنون محقق نشده است.
سایر اخبار این روزنامه
علیاکبر ولایتی پس از دیدار با ولادمیر پوتین:
هیچ تمایلی به مذاکره با آمریکا نداریم
«ابتکار» از دلایل وقوع حوادث غیر مترقبه در بناهای تاریخی گزارش میدهد
آتش به جان تاریخ
قضاوت دیدار ردهبندی جامجهانی 8102 روسیه به تیم داوری ایران رسید
سوت تاریـــــخساز فغانی
محمدعلی وکیلی
گرفتار بیتصمیمی شدهایم
چگونه شاخهای مجازی پس از دستگیری از مرز خارج میشوند؟
حُکم، فرار!
«ابتکار» چرایی عدم کنش اجتماعی وسیع در مناسبتهای تقویمی را بررسی میکند
تقویم صوری یا هویتهای فرهنگی
«ابتکار» ازمهمترین اقدامات فراکسیون زنان مجلس طی 2 سال گذشته گزارش میدهد؛
اما و اگرهای فراکسیون زنانه مجلس
باحضور معاون اول رئیس جمهوری، وزیر صنعت،معدن و تجارت و استاندار اصفهان
طرح توسعه سبا در گروه فولادمبارکه اصفهان رسما افتتاح شد
«ابتکار» نقش صنایع کوچک و متوسط در بهبود شرایط اقتصادی دوران تحریم را مورد بررسی قرار داد
«ابتکار» از جنجال رئیسجمهوری آمریکا در بروکسل و لندن تا اشتیاق او برای رسیدن به هلسینکی گزارش میدهد
رئیس فراکسیون زنان:
طرح ازدواج دختران بدون اذن پدر حساسیتهای زیادی را برانگیخت
ابوترابیفرد در خطبههای نماز جمعه تهران:
رئیسجمهوری برای استقلال بانک مرکزی اقدام کند