مشکل حذف دلار از ارز مبادله‌ای

چندی است که اروپایی‌ها درصدد راهی برای حفظ تجارت با ایران هستند تا اقتصاد ایران ناشی از تحریم‌های یکجانبه آمریکا آسیب نبیند. از این جهت وزیر خارجه روسیه گفته که برای اروپایی‌ها برای تجارت با ایران بر سر ارزی بجز دلار به توافق رسیده‌اند. در این باره باید اذعان داشت؛ بیشترین گردش پولی جهان با دلار است و دلار قوی‌ترین ارز است که در عرصه تجارت بین‌المللی خودنمایی می‌کند. اروپایی تلاش می‌کنند که به هر وسیله‌ای برجام را حفظ کنند و یکی از راه‌های حفظ ایران در برجام نیز این است که راه‌هایی برای انتقال پول به ایران پیدا کنند. گرچه اگر برجام نیز به قوت خود باقی باشد و بانک‌های معتبر بین‌المللی از تجارت و تبادل ارزی با ایران خودداری کنند این امر میسر نشده و پولی به ایران باز نخواهد گشت. اگر این رویه پیش گرفته شود ایران مجبور است در مقابل صادرات کالا و نفت خود کالا دریافت کند. اسفندماه گذشته در اتحادیه اروپا مطرح شد که بانک سرمایه‌گذاری اروپا عملیات بانکی ایران را انجام دهد. البته بانک سرمایه‌گذاری اروپا به هیچ وجه تحت اختیار اتحادیه اروپا نیست و بانکی بسیار مستقل است که عمده معاملات این بانک نیز با دلار و آمریکا است. مخصوصا که اوراق خزانه‌داری آمریکا نیز در این بانک وجود دارند. از این جهت انتظار نمی‌رود که این بانک بتواند در این امر به اتحادیه اروپا کمک کند. اگر چه این بانک قول‌هایی را مبنی بر کمک به ایران در این مبادلات را داده، اما در مقابل فشار آمریکا و مناسبات قبلی که با آمریکا دارند، بعید است بانک سرمایه‌گذاری اروپا بتواند به لحاظ تبادلات ارزی در حفظ برجام کمک کند. اینکه وزیر امور خارجه روسیه اعلام کرده که برای حفظ تجارت با ایران مستقل از سیستم مالی آمریکا با ارزی غیر از دلار با ایران معامله شود در گفتار و نوشتار بسیار ساده و بیانش آسان است، اما در عمل مشکلات بسیاری زیادی وجود دارد. برای اینکه آمریکا در تمامی بانک‌ها نفوذ دارد و اصولا بانک‌ها تحریم‌های اروپا را جدی می‌گیرند چون از این مساله ضربه خوردند. مثلا بانک پاریبا در فرانسه در جریان تحریم‌های آمریکا علیه ایران 9میلیارد دلار جریمه داد. از این جهت بانک‌ها زیر بار ریسک همکاری با ایران نخواهند رفت. البته خود توافق برجام نیز اگر به همین منوال ادامه یابد و نگه داشته شود دیگر آن برجام سابق نیست. ضمن اینکه مسلما اروپایی‌ها در قبال حفظ برجام از ایران تعهداتی را خواهند خواست. گرچه هنوز مشخص نیست که مذاکرات 1+4 با ایران به چه نتایجی خواهد رسید. چرا که هنوز آنچه در این مذاکرات گذشته را به‌طور آشکار اعلام نکرده‌اند. بااین حال تضمین‌های اروپایی‌ها برای ایران همچنان محل تردید است؛ چراکه هر کدام از این کشورها باید مستقلا عمل کنند و سیاست‌های جداگانه‌ای دارند. از این رو چون هر کشوری بر اساس منافع ملی خود عمل می‌کند مسلما شاید نتوانند آنطور که باید به وعده‌های خود جهت تضمین اقتصاد ایران عمل کنند. از طرف دیگر ایران اگر بخواهد همچنان نفوذ منطقه‌ای خود را حفظ کند این عمل مستلزم صرف میلیاردها دلار است که در حال حاضر دولت با مشکل مهم کمبود ارز مواجه شده و از آن رنج می‌برد. این معضل را می‌توان در تصمیمات ارزی که در داخل رخ داده مشاهده کنیم. باوجود اینکه اکنون طرح‌هایی برای ساماندهی ارز در دست اجراست و بازار ثانویه کار خود را آغاز کرده هنوز هیچ راهکار مشخصی در مورد نحوه تعامل، کشف نرخ ارز و... رخ نداده است. البته موفقیت دولت برای ایجاد رشد اقتصادی در کشور در گرو توفیق در سیاست خارجی و توافق با گروه‌های مخالف داخلی است.
* اقتصاددان