روزنامه خراسان

شریان های حیاتی زبان فارسی در قلب شبه قاره

نعمت ا... پناهی- رابطه اردو با فارسی، شبیه رابطه زبان فارسی با عربی است. پیوند این دو زبان به قدری است که فارسی را می توان «مادر اردو» دانست؛ چنان که در پاکستان، بعضی اردو را «دختر زیبای فارسی» نامیده اند. دکتر دادبه استاد فلسفه اسلامی و ادبیات عرفانی دانشگاه علامه طباطبایی و مدیر گروه ادبیات دایره المعارف بزرگ اسلامی می گوید: «انگلیسی ها در سال 1600 میلادی که به هند می آیند، تبلیغ آموزش زبان فارسی را می کنند و چون خودشان هم می دانستند نمی توانند یک باره انگلیسی را جایگزین زبان فارسی کنند از سال 1857 بعد از انقراض گورکانیان، انگلیسی در شبه قاره جایگزین زبان فارسی می شود. من با چشم های خودم کارت عروسی جواهر نعل نهرو را دیدم که به زبان فارسی بود. البته خودمان هم در افول زبان فارسی در شبه قاره بی عرضگی و کوتاهی کرده ایم.» در این حال و هوا بود که وقتی دکتر محمد سلیم مظهر از نام آوران پارسی دوست به مشهد آمد، به دیدارش رفتم. دکتر سلیم مظهر دارای دکترای زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران از جمله محققان و علاقه مندان زبان فارسی است که همزمان با تحصیل در تهران با مراکز علمی پژوهشی مانند مرکز دایره المعارف بزرگ اسلامی و فرهنگستان زبان و ادب فارسی همکاری کرده است. در سال 2001 میلادی سلیم مظهر مدیریت گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پنجاب را به عهده گرفت و اکنون مدیر گروه ادبیات فارسی و رئیس دانشکده خاور شناسی دانشگاه پنجاب پاکستان است. وی درباره زبان و ادبیات و فرهنگ فارسی ده ها کتاب و بیش از 70 مقاله پژوهشی در مجلات معتبر چاپ کرده است. در سفر چند روز پیش او به مشهد گفت و گویی با ایشان و نیز دکتر مرتضی عمرانی دانشیار دانشگاه پیام نور و استاد اعزامی وزارت علوم به دانشگاه پنجاب داشتم که نشان می داد فرهنگ و زبان فارسی چه همبستگی عمیقی می تواند بین دو ملت ایجاد کند و مرزهای جغرافیایی تهدید آمیز را به تمجید و تحسین فرهنگ ها تبدیل کند، به شرطی که فرصت سوزی نکنیم و در ترویج صحیح فرهنگ و ادب فارسی بکوشیم.
پیشینه فرهنگی زبان فارسی در پاکستان به چه دوره ای برمی گردد؟ پاکستان در 1947 استقلال یافت و شبه قاره هند به دو کشور هند و پاکستان تقسیم و با ایران هم مرز شد. در این سرزمین از سال های دور زبان فارسی دری به عنوان زبان رسمی کشور رواج داشته است. از زمان حکومت غزنویان تا کنون حدود 9قرن زبان رسمی شبه قاره هند فارسی بوده و در دربار و عرصه های مختلف جامعه استفاده می شده است، در واقع فارسی زبان فرهنگ و اجتماع این منطقه بوده است. حتی کسانی که می خواستند شغل خوبی به دست بیاورند، مجبور بودند زبان فارسی را بیاموزند. شاعری مثل مسعود سعد سلمان که در لاهور متولد می شود، در دوره غزنویان پدرش از همدان هجرت می کند و به لاهور می آید. اساس زبان فارسی از آن دوره در شبه قاره بنا نهاده می شود و همراه با لشکریان، عارفان و شاعران نیز به این منطقه می آیند تا دوره معاصر که علامه اقبال لاهوری پدید می آید. شاعر ملی پاکستان یعنی اقبال لاهوری در عمرش به هیچ کشور فارسی زبان مسافرت نکرد فقط مدت کوتاهی به افغانستان رفت، حتی به ایران نیامد ولی شعرش چنان است که باور نکردنی است کسی به ایران نرفته باشد و با مطالعه شخصی زبان و ادبیات فارسی شعرهای فارسی اش به جایگاهی رسیده باشد که به قول خودش به او الهام می شده است. اقبال در نامه ای ضمن پاسخ به سوال دوستی که پرسیده چرا به اردو شعر نمی گوید؟ سروده های خود را الهام غیبی می داند که به فارسی بر زبان او جاری می شود. از این رو دو سوم دیوانش به فارسی و بقیه به اردوست. پارسی از رفعت اندیشه ام/در خورد با فطرت اندیشه ام علاوه بر این اقبال خود را از ارادتمندان بی شمار مولانا جلال الدین بلخی می داند. اقبال خود را مرید هندی و مولوی را پیر رومی می داند و در مثنوی هایش به او ارادت می ورزد. در مجموعه «اسرار خودی» می گوید مولانا در خواب مرا برانگیخت که اندیشه هایم را بازگو کنم. نسبت بین زبان فارسی و زبان اردو چیست؟ زبان فارسی و اردو به قدری به هم نزدیک اند که حتی سرود ملی پاکستان فارسی است و شاعر پاکستانی ابوالاثر حفیظ جالندهری آن را پس از استقلال پاکستان سروده است.زبان فارسی حتی در دهکده های دور پاکستان رواج داشته است. اکنون هم گمان نمی کنم دهکده ای وجود داشته باشد که نسخه خطی فارسی در آن نباشد. دوره ای بوده که مردم به دانستن زبان فارسی افتخار می کردند. زبان طبقه نخبگان فرهنگی بوده است. فارسی چون زبان غنی بوده بیان ما فی الضمیر در آن به خوبی انجام می شده. امروزه هم در پاکستان مردم به گویش فعلی زبان فارسی حرف می زنند و رفت و آمد ادیبان، استادان و دانشجویان باعث ترویج زبان فارسی شده است. نوشتن مقاله در دو دهه اخیر به سبک نوین نیز شروع شده و در چهار دانشگاه پنجاب، جی سی (GC) و دانشگاه بانوان لاهور و دانشگاه کراچی مجله علمی پژوهشی به زبان فارسی چاپ می کنیم. دانشگاه پنجاب لاهور تا مقطع فوق دکترا دوره فارسی آموزی را دایر کرده است. یک استاد اعزامی از ایران کار آموزش را انجام می دهد. زمانی که در فرهنگستان زبان و ادب فارسی بودید چه فعالیتی داشتید؟ بله! چهار سال در فرهنگستان بودم یعنی زمانی که در دوره دکترا درس می خواندم، به عنوان پژوهشگر و مترجم کار می کردم و از مولفان دانشنامه شبه قاره بودم که از طرف فرهنگستان در چهار جلد چاپ شد. در دایره المعارف بزرگ اسلامی هم کار کرده ام. خوشحالم که مجموعه مقالات شبه قاره در این دانشنامه جمع شده است و قصد داریم آن را به زبان اردو و انگلیسی ترجمه کنیم. در دانشگاه های مهم پاکستان ادبیات فارسی از مقطع فوق لیسانس تا دکترا تدریس می شود و ما زبان فارسی را کارخانه صیقل اخلاق می دانیم. آموزه های زبان فارسی برای انسان سازی و آموزش اخلاق بسیار مهم است. انسان را به مهر و محبت ورزی به  هم نوع خود می کشاند. شیرینی زبان شعری برای ما لذت بخش است. داستان هایی در زبان فارسی هست که انسان با خواندن آن ها به آموزش درونی خود جذب می شود. هدف از آمدن من به ایران و دانشگاه فردوسی، گفت و گو برای همکاری های بیشتر دو طرف است تا به نفع فرهنگ، انسان دوستی و سرزمین مان باشد. هیچ کار فرهنگی با فشار دادن یک دکمه شدنی نیست. لحظه ای و آنی هم نیست بلکه تدریجی و گام به گام است. کار رسانه ای هم بسیار مهم است و رسانه هایی مثل روزنامه شما در این زمینه تاثیر گذار هستند که امیدواریم در آینده رسانه های دوکشور بیشتر در تماس باشند. دکتر مرتضی عمرانی نیز که مدتی است به آموزش زبان فارسی در دانشگاه های پنجاب مشغول است، درباره پیشنهاد خود در تقویت فرهنگ دیرینه بین دو کشور گفت. زبان فارسی نقش تلطیف کننده ای در روابط فرهنگی بین دو کشور دارد اما مهم این است که بدانیم چگونه می توان به این مقصود رسید. یکی از راهکارها این است که دانشمندان و ادیبان و متولیان علمی و دانشگاهی دو کشور به کار فرهنگی بیشتر توجه کنند و عرصه را خالی نکنند. بهترین راه این است که مراکز دانشگاهی دو کشور در تماس دایمی با هم باشند. مردم پاکستان علاقه بسیار زیادی به زبان فارسی و آموختن آن دارند و در این زمینه ظرفیت های بالقوه بسیاری وجود دارد که باید استفاده کنیم. استاد و دانشجو و نشریات دانشگاهی بین دانشگاه های هر دو کشور رد و بدل شود. علاوه بر این همایش ها و سمینارهای مختلفی می توان برگزار کرد. دانشگاه فردوسی مشهد به ویژه مرکز اقبال شناسی که در دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد سال هاست تاسیس شده، به همت استادان و چهره های فرهنگی باید فعال تر از این باشد.
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
پس از انتشار تصاویر ماهواره ای از میزان خسارت ها به پایگاه نواتیم، دیروز نیز تصاویر ماهواره‌ای پایگاه رامون ارتش صهیونیستی منتشر شد که نشان می دهد علاوه بر آشیانه ها، مراکز تجهیزات نظامی نیز توسط موشک های بالستیک ایران هدف قرار گرفته است (خراسان) امیر واحدی: این‌بار با بمب‌افکن su ۲۴ پاسخ ویرانگر می‌دهیم / سردار حاجی‌زاده: صد در صد می‌زنیم (جوان) اخبار ویژه (کيهان) پیام صریح ایران به جنگ‌طلبان صهیونیست (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
از ماجرای دستمزد میلیاردی تا شانس قضاوت فینال امیریل ارجمند: قدردان پدرم هستم که هیچ گاه سفارش مرا نکرد! شریان های حیاتی زبان فارسی در قلب شبه قاره دکتر داوود فیرحی در مصاحبه با خراسان ،از آثارجدیدش گفت چالش های دوگانه ناتو 5 عامل مرموز هدر رفت پول فرصت یک جراحی تازه اقتصادی «می» زیر تیغ آغاز به کار بازار ثانویه ارز با دلار 7500 برنامه ای با کارشناسان ضعیف در خدمت حامیان مالی محاکمه کودک یک ساله در دادگاه مهاجرت آمریکا! جزئیات جدید از بسته برجامی اروپا درباره نفت ایران اظهارات صریح توکلی و صادقی درباره فساد برخی نمایندگان مجلس باند قاچاق سلاح در مشهد متلاشی شد تخلف 11 میلیارد ریالی با ارز دولتی خود محوری و تنهایی