روزنامه قانون
1397/04/19
در تاریکی قدم می زنیم
همه ما با قصه ها، افسانه ها و روایت ها، دوره کودکی خود را سپری کردیم. قصه هایی که از بزرگترها میشنیدم یا کتاب هایی که برایمان میخواندند. بعدتر با معجزه شگفت انگیز خواندن آشنا شدیم و خودمان شروع به خواندن کتاب ها و داستان های تازهای کردیم تا هربار در دنیای تازه ای غرق شویم؛ البته امروز تفریحات کودکان تغییرات اساسی کرده است. دسترسی آسان به اینترنت، فیلم های تلويزیونی و البته شبکه های مجازی، بخش اعظم وقت کودکان را به خود اختصاص داده و کتابخوانی در بین کودکان و نوجوانان بسیار کمتر و محدودتر از سابق شده است؛ درحالی که ادبیات، یکی از مهم ترین وجوه تربیتی کودکان را تشکیل میدهد.بی توجهی رسانه های جمعی به ادبیات کودک و رشد قارچ گونه آثار ترجمه در این حوزه و همچنین بازاری شدن کتاب ها، تا حد زیادی ادبیات کودک را به گوشه رانده است. در فضای بیمار نشر امروز، حال ادبیات کودک از سایر حوزه ها وخیم تر است که البته به نظر می رسد مدیران فرهنگی، چندان توجهی به این مساله ندارند.
مهدی آذریزدی، یکی از پایهگذاران ادبیات کودک و نوجوان در ایران بود که ۱۸ تیر ۱۳۸۸ در ۸۷ سالگی در بیمارستان آتیه تهران درگذشت و سه سال بعد، روز درگذشت او از سوی شورای عالی انقلاب فرهنگی، روز ملی ادبیات کودک نام گرفت.
مهدی آذریزدی، سال ۱۳۰۰ در روستای خرمشاه در حومه یزد به دنیا آمد و از هشت سالگی همراه پدرش در زمین رعیتی کار کرد. ۲۰ ساله بود که از کار بنایی به کار در کارگاه جوراب بافی یزد پرداخت. پس از مدتی، صاحب کارگاه جوراب بافی تصمیم گرفت، دومین کتابفروشی شهر یزد را راهاندازی کند؛ همین ماجرا بهانهای شد تا او به کتابفروشی برود و زمینه آشناییاش با اهالی شعر و ادب فراهم شود تا آنجا که کار در کتابفروشی، مهدی را از یزد به تهران کشاند و او در چاپخانه حاج محمدعلی علمی واقع در خیابان ناصرخسرو مشغول بهکار شد.
۱۳۳۵ بود که خواندن قصهای از انوار سهیلی در چاپخانه، توجه مهدی آذریزدی را به خود جلب کرد و او تصمیم گرفت، قصه را سادهنویسی کند تا مناسب کودکان باشد. این ایده، زمینهساز خلق جلد نخست از مجموعه «قصههای خوب برای بچههای خوب» شد. قصهای که بسیاری از ما خواندهايم و با آن خاطره داریم. آذریزدی، هیچ وقت ازدواج نکرد و به کار دولتی هم مشغول نشد. او افزون بر نویسندگی، تا سالهای پایانی عمرش به غلطگیری و ویرایش و فهرست اعلامنویسی ادامه داد. این نویسنده کودک و نوجوان، مدتی پیش از مرگش گفته بود که نوشتههای دیگری هم دارد که به دلیل عدم صدور مجوز انتشار از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی انگیزه تکمیلشان را از دست داده و آنها را ناتمام گذاشته است.
مهدی آذریزدی در ۱۳۴۳ به سبب نگارش کتاب «قصههای خوب برای بچههای خوب»، موفق به دریافت جایزه از سوی سازمان جهانی یونسکو شد. «شورای کتاب کودک» نیز از این مجموعه بهعنوان کتاب برگزیده سال تقدیر کرد. همچنین از او در ۱۳۷۹ به سبب نگاشتن داستانهای قرآنی و دینی، به عنوان خادم قرآن تجلیل به عمل آمد.
تولید آثار کم مایه در ادبیات کودک
متاسفانه این نام گذاری های مختلف، هرگز نمی توانند گرهی از کلاف سردرگم ادبیات کودک به خصوص در سال های اخیر بگشاید. در این سالها ناشران خصوصی بسیاری ورشکست شدند یا آنهایی که به تولید ادبیات داخلی مشغول بودند، به دلیل وجود مشکلات متعدد در تولید آثار تالیفی و با کیفیت، عطایش را به لقایش بخشیده و به تولید آثار ترجمه روی آوردهاند. یکی از مهمترین مسائلی که ادبیات کودک امروز از آن رنج می برد، کمبود مخاطب نیست بلکه کم مایگی آثاری است که در این حوزه تولید میشود.
با توجه به حساسیتی که در حوزه کتاب کودک وجود دارد، خانواده ها نمی توانند به راحتی به هر ناشر و کتابی اعتماد کنند و آنچه این روزها در حوزه کودک می بینیم، سراسر داستانهایی بیکیفیت است که از زبانهای دیگر، آن هم به ضعیفترین شکل ممکن ترجمه و وارد بازار می شود. اگر در نمایشگاه کتاب، سری به غرفه کودک زده باشید، بهطور حتم با انبوه چنین کتاب هایی روبه رو شدهاید. در این میان همچنان کانون پروش فکری کودکان و نوجوانان، همچنان در تولید آثار با کیفیت پیشرو است اما آثاری که ناشران دولتی منتشر میکنند از ضعیف ترین کیفیت برخوردار هستند؛ گرچه ممکن است هرازگاهی کتاب های متوسط و رو به بالا هم منتشر کنند. ناشران خصوصی هم برای حفظ بقای خود چاره ای جز تولید مداوم آثار بازاری ندارند.
در روز ملی ادبیات کودک و نوجوان تنها می توان گفت که حال ادبیات کودک بسیار وخیم است.
تزریق ایدئولوژی ادبیت را از آثار ادبی گرفته است
محمدرضا یوسفی(نویسنده و پژوهشگر ادبیات کودک) در گفتگو با «قانون» به بحران هایی در ادبیات کودک اشاره می کند که روز به روز هم شدیدتر میشود. او میگوید: بزرگترین ضربه ای که ادبیات کودک بعد از انقلاب خورد، دولتی شدن این ادبیات است. در هر کشوری دولت موظف است از بخشهای فرهنگی حمایت هایی داشته باشد اما در کشور ما این حمایتها به مسیرهای خوبی نرفته اند. رانت خواری، متمرکزشدن این حوزه در دست ناشران دولتی و از همه مهمتر تزریق ایدئولوژی، ادبیات کودک را از مسیر اصلی خود خارج کرده است. اگر امروز بخواهیم چند ناشر خوب نام ببریم، اسمی پیدا نمی کنیم.
این نویسنده با اشاره به اینکه ناشران دولتی یا خصوصی دیگر مورد اعتماد مردم نیستند ادامه می دهد: متاسفانه این مساله در بخش دولتی خیلی فاجعه آمیزتر است. امروز اگر بخواهید کتابی برای کودک بخرید، باید آن را بشناسید یا پیشتر مطالعه اش کرده باشيد چرا که بسیاری از کتاب های ترجمه شده ای که در بازار می بینیم، میتوانند برای بچه ها مضر باشند.
یوسفی در رابطه با تزریق ایدئولوژی به ادبیات کودک بیان می کند: ایدئولوژی به ذات چیز منفی ای نیست و در ادبیات وجود دارد اما جنبه های تحمیلی آن، ادبیت کار ادبی را از بین می برد؛ نمونه اش کشورهای بلوک شرق است که وقتی امروز نگاه می کنیم چندان آثار ماندگاری از آن ها برجای نمانده است و اگر بخواهم نویسندگانی از آنان نام ببریم تنها به باید به نام های کلاسیک متوسل شویم. در واقع ایدئولوژی آنکادر شده نه تنها به ادبیات ضرر می زند بلکه خود ایدئولوژی را نیز به خطر می اندازد. بخش دولتی مدیر خوبی نیست چون هنر با سیاست و ایدئولوژی مشکل دارد. تجربه این40 سال هم این را نشان داده است. حوزه تالیف ما روز به روز ضربه بیشتری میخورد و مصايبش بیشتر می شود.
بخش دولتی نشر در انحصار رانت خواران است
یوسفی معتقد است ناشران دولتی در کشور ما به رانتخوار تبدیل شدهاند. او می گوید: کافی است به یک انتشاراتی دولتی بروید و ببینید که این ها در یک مقطع، آثار متعددی از یک نویسنده منتشر کرده اند و بعد از آن، نویسنده محو می شود و نویسنده دیگری جایگزینش می شود. کسی نمی آید که روند کاری انتشارات دولتی را ارزیابی کند و تنها با تغییر دولت ها، مدیران این نشرها تغییر می کنند و آنچه در این سال ها اتفاق افتاده، به ضرر نویسنده و مخاطب بوده است. وقتی تفکر دولتی قالب میشود، ادبیات متوسط رشد میکند و تولید ادبیات درجه یک در چنین فضایی، کار سختی می شود. فیلترها بسیار سخت و سنگین است. مدیر انتشارات دولتی در یک دوره کوتاه تنها به فکر تغذیه روابطش است چون از فردای خود نگران است. مساله بعدی جسارت است که در ناشران دولتی وجود ندارد. مدیرانی که گرایش های لیبرالی داشته باشند، از جناح مخالف میترسند و هراس دارند که نکند مطبوعات علیه آن ها چیزی بنویسد و به همین دلیل به انتشار همان ادبیات متوسط می پردازند. در واقع وضعیت به قدری پیچ در پیچ است یک مدیر اگر بخواهد به راستی کار فرهنگی کند، باید بسیار نترس و همچنین عاشق این کار باشد تا بتواند از موانع بسیاری که سد راهش هستند، عبور کند. امروز در سیستم سرمایهداری ما بخش خصوصی نمیتواند فعالیت داشته باشد چون برگشت سرمایه ندارد. یادم است که یک دهه بعد از جنگ ناشران خصوصی خرده سرمایه دار وجود داشتند که با بضاعت کم، کارهای خوب چاپ می کردند. با از میان رفتن تدریجی خرده سرمایه دارها و رشد سرمایه داران کلان، این ناشران از میان رفتند. در واقع می توان گفت که بخش دولتی در انحصار رانت خواران است و ناشران کوچک و خصوصی نمی توانند وارد این بازی مالی شوند.
او با انتقاد از انبوه آثار ترجمه در حوزه کودک بیان میکند: این روزها کمتر ناشری را می بینیم که کتاب تالیفی منتشر کند و به فرهنگ ملی و نویسنده داخلی اعتقاد داشته باشد. این در حالی است که در بین جوانان نویسندههای بسیار خوبی داریم و این ها به قدری زیاد هستند که ما می توانیم تنها آثار برگزیده جهان را ترجمه کنیم. متاسفانه بخش ترجمه، بخش تالیف را بلعیده است. در این میان بخش دولتی باید اقتدار خودش را نشان دهد و کتاب های تالیفی چاپ کند. حوزه تالیف نه در ایران بلکه در جهان کار سختی است. مگر چند نویسنده می توانیم داشته باشیم؟ اما بینهایت مترجم داریم. هجوم کتاب های بازاری شکل بارز و آشکار تخریب ادبیات کودک است در واقع کتاب بازاری بر ادبیات کودک و نوجوان حکومت می کند و بخش خصوصی وزنه ای نیست.
وی همچنین در خصوص سوژه ها و موضوع های انتخاب شده برای ادبیات کودک می گوید: ما هر سوژه ای را میتوانیم برای کودک تبدیل به قصه کنیم و این تنها به مهارت نویسنده بازمیگردد. ممکن است در دیالوگ مستقیم نتوانیم همه چیز را به کودک بگوییم اما می توانیم در قالب روايت با آن ها حرف بزنیم. شما می توانید در زیباترین شکل ممکن و با زبان کودکان، درباره عشق که پیچیده ترین حس بشر است سخن بگویید.
در کل می خواهم بگویم ما محدودیت سوژه نداریم. این نویسنده است که باید بتواند در روایت کودکانه سخن بگوید و ما خوشبختانه نویسندگان خلاق کم نداریم اما ناشران حاضر به پذیرفتن ریسک نیستند و همچنین انتشار کتابهای ترجمه از نظر اقتصادی به صرفه تر است. این در حالی است که ناشر دولتی که سرمایه ملی را در اختیار دارد، باید برای سایر ناشران الگوسازی کند. در پایان به مناسبت روز ملی ادبیات می گویم که ما در تاریکی قدم می زنیم و نمیدانیم فردا چه خواهد شد.
پربازدیدترینهای روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
مارش نظامي در تنگه!
راي به عدم تبعيض
پرواز ۳۰۰ ميليوني برلين - تهران
گزينش هاي نه چندان جدي!
در تاریکی قدم می زنیم
ایران می تواند فشارهای آمریکا را خنثی کند
هفت گنج بدون رنج
خو اب آشفته پا سا ر گا د
ضرورت افزايش منابع مالي تهران براي اصلاح زيرساخت ها
هنديها به دنبال منافع ملي خود
هواپیمایی اتریشی خدمات به ایران را محدود میکند
اعضای اروپایی برجام برای تجارت غیردلاری با ایران توافق کردند
شرکت های گرانفروش لوازم پزشکی پیگرد تعزیراتی می شوند