گزارش «همدلی» از خطری که زندگی بیش از 34میلیون ایرانی را تهدید می‌کند آینده شـوم آب

آسو محمدی‪-‬ تصاویر ی نگران‌کننده از تجمع مردم در شهرهای مختلف کشور در اعتراض به جیره‌بندی یا کمبود آب در شبکه‌های اجتماعی دست به دست می‌شود. حالا هم با فرا رسیدن تابستان این موضوع بیشتر و بیشتر خواهد شد؛ وضعیت ناخوشایندی که در یک دو سال اخیر مشکلات زیادی بوجود آورده است. از فجایع زیست محیطی تا دعواهای قومی در استان‌های مرکزی. حالا هم آخرین خبر ناشی از بحران آبی کشور تعطیلی مجتمع پتروشیمی آبادان بر اثربحران آب آشامیدنی و خبرهایی تایید نشده از جیره‌بندی آب در خوزستان به دلیل شوری است. به گفته مسئول روابط عمومی مجتمع پتروشیمی آبادان، آب آشامیدنی در آبادان حدود یک ماه است که به شدت شور و غیرقابل آشامیدن است، وضعیت به گونه‌ای است که آب سهمیه‌بندی و توصیه شده تا مردم از منبع آب برای ذخیره‌سازی آب مورد نیازشان استفاده کنند. این موضوع باعث اعتراض مردم این شهر شده و مردم در مقابل اداره آب و فاضلاب آبادان تجمع کردند. صف‌های طولانی برای خرید آب آشامیدنی در آبادان تشکیل شده و سهم فروش آب به مردم فقط ۲۰ لیتر است.
این درحالی است که معاون راهبردی و نظارت بر بهره برداری آبفای کشورنیز از کاهش 40 درصد بارش در سال آبی نسبت به سال گذشته خبر داده است. ناسا هم گزارش داده که ایران سه دهه خشکسالی شدید را پیش‌رو دارد، سالانه بیش از 90درصد از منابع آبی کشور مصرف می‌شود. ایران در برزخ آبی گرفتار شده است که گویا پایانی برای آن وجود ندارد. هر روز ابعاد تازه‌ای از بحران آبی و خشکسالی ایران نمایان می‌شود. یک روز خبر کاهش بی‌سابقه بارندگی در نیم قرن اخیر و روز دیگر جیره‌بندی آب در برخی شهرهای ایران، موجب نگرانی مردم درباره آینده این آب و خاک می‌شود.
سال97؛ کم بارش‌ترین سال آبی
از سوی دیگر به‌گفته رئیس مرکز ملی خشکسالی و مدیریت بحران سازمان هواشناسی، در ۹ ماه گذشته، کل کشور ۱۶۳.۷ میلی‌متر بارش دریافت کرده است. لازم به ذکر است، در مدت مشابه سال گذشته ۲۰۸ میلی‌متر میزان بارش کشور بوده، بنابراین امسال نسبت به سال قبل ۲۱ درصد کاهش بارش داشته‌ایم. شاهین پاکروح، معاون راهبردی و نظارت بر بهره‌برداری آبفای کشور نیز از کاهش 40 درصد بارش در سال آبی نسبت به سال گذشته خبر داده است. به گفته او151 میلیارد متر مکعب کاهش روان آب داریم که در طول 50سال اخیر بی‌سابقه بوده است. سال آبی 87 86­ بدترین سال آبی در درازمدت 50 سال اخیر بوده که میانگین بارش را اگر 250 میلی متر در نظر بگیریم، در این سال آبی بارش 146 میلی متر ثبت شده است و اگر این رقم بارش را با میزان بارش امسال مقایسه کنیم، سرجمع 120 میلی متر بارش گزارش شده که براین اساس امسال کم بارش ترین سال آبی نسبت به درازمدت شناخته می‌شود.


334 شهر در تنش آبی
او ادامه داد: در تابستان 97 پیش‌بینی می‌کنیم 334شهر در تنش آبی قرار گیرند که جمعیتی بالغ بر 34 و نیم میلیون نفر را شامل می‌شود( تنش آبی یعنی مصرف آب در ساعات پیک بیشتر از تولید آب باشد، به عبارتی دیگر تولید از تقاضا کمتر شود). براین اساس 165 شهر در سطح زرد؛ یعنی شهرهایی که میزان تولید آب 10درصد کمتر از تقاضاست 5/30 درصد جمعیت شهری و 62 شهر در سطح نارنجی قراردارند که 19.7 درصد جمعیت شهری را شامل می‌شود که میزان تولید آب بین 10 تا 20 درصد کمتر از تقاضاست. 107شهر هم در وضعیت قرمز قرار دارند که 49 و هشت دهم درصد شامل می‌شود و دارای تنش شدید آبی هستند و میزان تقاضا بیش از 20درصد تولید آب است. خشکسالی در کشور ما یک پدیده نیست بلکه یک واقعیت است چون در اغلب سال‌های آبی با خشکسالی دست و پنجه نرم می‌کنیم و بارش سال به سال کمتر می‌شود. ذخیره برف نسبت به پارسال به یک پنجم رسیده، یعنی امسال حدود 78 درصد ذخیره برف نسبت به پارسال کمتر است که این موضوع باعث می‌شود در تابستان ذخیره آب کمتری داشته باشیم.»
همچنین معاون راهبردی و نظارت بر بهره برداری آبفای کشور با اشاره به اینکه در بسیاری از استان‌ها با خشکسالی مواجه هستیم، افزود:«از 55 سد در حال بهره برداری برای تامین آب شرب کشور، بسیاری از آن‌ها با کاهش چشمگیر ذخیره آب مواجه هستند؛ به طور مثال سد استقلال 11درصد آب دارد، سد درودزن37 درصد آب دارد که این سد آب بخشی از شیراز و دو شهر دیگر را تامین می‌کند، سد دوستی که برای تامین آب شرب مشهد در نظر گرفته شده، 21 درصد پر است و سد زاینده رود شرایط فوق‌العاده خشکی را تجربه می‌کند و13درصد این سد پر است. در کل استان‌هایی که در دو حوضه آبریز فلات مرکزی و خلیج فارس و دریای عمان قرار دارند، دچار خشکسالی شدید هستند و استان‌های اصفهان، کرمان، فارس، خراسان رضوی وسیستان و بلوچستان حدود 70درصد کاهش بارش را تجربه می کنند.»
تهدید زندگی بیش از 37 میلیون ایرانی
خشکسالی در حال حاضر نیمی از کشور را در بر گرفته است و زندگی میلیون‌ها ایرانی را تهدید می‌کند؛ تهدیدی که مسئولان آن را جدی نگرفته‌اند. این آمار و هشدارها را نه‌تنها کارشناسان و فعالان حوزه محیط‌زیست اعلام می‌کنند بلکه مسئولان وزارت نیرو نیز به این مسئله اعتراف کرده‌اند. سدهایی که مسئولان روزگاری تصور می‌کردند معجزه‌ای برای دوران خشکسالی باشند و مهم‌ترین دلیل احداث آن‌ها مدیریت منابع آبی کشور بود، هم‌اکنون خالی هستند. به‌گفته مدیر دفتر حفاظت و بهره برداری از منابع آب سازمان آب و برق خوزستان، در حال حاضر آب مفید پشت سدهای استان 20 درصد ظرفیت این سدهاست و در واقع 80 درصد ظرفیت آن‌ها خالی است.معاون حفاظت و بهره برداری شرکت آب منطقه ای اصفهان گفته است:« شرایط خشکسالی و کاهش شدید منابع آبی در استان اصفهان در 50سال اخیر بی‌سابقه بوده و میزان آب ذخیره شده در سد زاینده‌رود 144میلیون متر مکعب و حدود 10 درصد از حجم این مخزن است.»
«بحران تامین آب» براساس آمار مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست‌جمهوری، یکی از سه چالش پیش‌روی ایران در سال۹۶ بوده است. طبق استاندارهای جهانی، هر کشوری که بیش از ۴۰درصد منابع آب تجدید شونده را استفاده کند، وارد بحران آب می‌شود؛ در حالی که ایران حدود ۷۲ درصد از منابع آب تجدید شونده خود را مورد استفاده قرار داده است. در قوانین و برنامه چهارم و پنجم توسعه، حکم شده که وزارت نیرو باید میزان آب از دست رفته در آب‌های زیرزمینی را تا حداکثر ۲۵ درصد احیا کند و بازگرداند اما عزم و اراده‌ای برای احیای منابع آبی در این وزارتخانه وجود ندارد.
12کلانشهربا کمبود آب روبه‌رو هستند
به‌گفته قائم مقام وزیر نیرو هم، 12کلانشهر کشور با کمبود ۱۲۵ میلیون متر مکعب آب روبه‌رو هستند. در حال حاضر سه سد واقع در استان‌های اصفهان، فارس و خراسان رضوی، وضعیت بحرانی دارند؛ به‌گونه‌ای که در سال آبی جاری، ورودی آب سد زاینده رود در استان اصفهان با کاهش ۵۰ درصدی و سدهای درودزن در فارس و سد دوستی در خراسان رضوی با کاهش ۲۵ درصدی روبه‌رو هستند.بر اساس لیست منتشر شده بخش‌هایی از استان‌های اردبیل، اصفهان، البرز، ایلام، بوشهر، تهران، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خوزستان، فارس، قزوین، قم، کرمانشاه، لرستان، مرکزی، همدان و یزد، دچار خشکسالی شدید تا بسیارشدید هستند. به‌گزارش ناسا، ایران سه دهه خشکسالی شدید را پیش‌رو دارد. براساس آمار سازمان محیط زیست، سالانه بیش از 90درصد از منابع آبی کشور مصرف می‌شود که از این میزان تنها 40درصد جایگزین خواهد شد. خشکسالی ایران در چند دهه اخیر پیامد مدیریتی اشتباه بر منابع آبی کشور بوده است؛مدیریتی که همچنان به همان شیوه گذشته ادامه دارد.
با همه این صحبت‌ها بحران در مدیریت منابع آبی کشور علاوه‌بر فجایع زیست محیطی به امنیت ملی کشور و رابطه‌ بین اقوام ایرانی خسارت‌های بزرگی وارد کرده است. سال گذشته شاهد اتفاق‌های ناخوشایندی در این‌باره بودیم. کشاورزانی که به‌دلیل بحران آبی، خشکسالی، فقر و وضعیت بد معیشتی به‌ستوه آمده و دست به دامن خشونت و درگیری برای رهایی از خشکسالی شدند. مسئله‌ای که می‌تواند امنیت ملی ایران را به‌ مخاطره بیندازد.