روزنامه شهروند
1397/03/21
«رِد لیست» جانوران ایران
شهروند| رفتن و درگذشتن، بریده‌شدن و به آخر رسیدن، نابودی و تمام‌شدگی و به‌سرآمدگی و اتمام و انجام و آخر. لغت‌نامه دهخدا انقراض را این‌طور تعریف کرده است. همان بلایی که یک روز به سر ماموت‌ها آمد و یک روز به سر ببرهای مازندرانی. سرزمین ما جزو 20 کشور نخست جهان به لحاظ تنوع زیستی است و در حدود 1140 گونه جانوری در کوهستان و دریا و بیابان و تالاب‌هایش زندگی می‌کنند؛ 197 گونه از رده پستانداران، 535 گونه پرنده، 180 گونه ماهی، 227 گونه خزندگان و 21 گونه از رده دوزیستان. جانورانی که در زیست‌بوم‌های خود برای زندگی می‌جنگند؛ گاه با تغییر کاربری‌ها، جاده‌سازی و سدسازی‌ها نسلشان تهدید میشود و گاه با صید و شکار و قاچاق. این چالش‌ها نام بسیاری از گونه‌های شاخص کشور را در فهرست قرمزی جای داده است. در این فهرست که اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت (IUCN) در دوره‌های 5 یا 10ساله بازبینی می‌کند، وضع حفاظتی گونه‌های گیاهی و جانوری جهان بررسی میشود. در این فهرست قرمز همین حالا نام 74 گونه از مهره‌داران ایران آمده؛ گونه‌هایی که یا زمانشان به سر آمده یا درحال درگذشتن‌اند و باید فکری به حال بازگشتشان به زندگی کرد.گزارش پیش رو بعضی از گونه‌های شناخته‌شده این سرزمین را براساس آخرین وضعیتی که در سیاهه قرمز گونه‌های در معرض خطر آمده بررسی می‌کند. در این فهرست وضع حفاظتی گونه‌ها در این سطوح طبقه‌بندی شده: ارزیابی‌نشده (NE)، اطلاعات ناکافی (DD)، کمترین نگرانی (LC)، در نزدیکی تهدید (NT)، آسیب‌پذیر(VU)، در معرض خطر انقراض (EN)، بحرانی (CR)، از بین‌رفته در حیات وحش (EW) و منقرض‌شده(EX). به فهرست مختصری که اینجا آمده، باید خرس سیاه آسیایی یا مم بلوچی، سمندر لرستانی، آهوی میش‌داغ دشت‌های میشان، گور ایرانی، فوک خزری، شوکا، مرال، روباه شنی، لاک‌پشت فراتی و لاک‌پشت سبز و خفاش نعل اسبی و ده‌ها گونه دیگر را اضافه کرد. روباه ترکمنی یا کرساک:
نام روباه کرساک یا روباه ترکمنی Vulpes corsac که در بسیاری منابع از آن به‌عنوان گونه‌ای در خطر انقراض یاد شده در فهرست دارای کمترین نگرانی‌های IUCN آمده است، اما این روباه کوچک‌جثه در ایران تنها در ترکمن صحرا و مناطق استپی و نیمه‌بیابانی سروکله‌اش پیدا میشود. این گونه دست و پای بلندتری از روباه قرمز دارد و دمی کوتاه که به زمین نمی‌رسد. رنگ موهای انتهایی دم خلاف روباه معمولی و شنی، قهوه‌ای تیره یا سیاه است. پوست این روباه زیبا برای شکارچیان باارزش است و به همین دلیل بسیار در معرض شکار‌ند و انقراض آنها را تهدید می‌کند. موش کور ایرانیPersian Mole:
این گونه که فقط در ایران و در ارتفاعات بالای 2هزار متری منطقه گزار دره کردستان دیده شده، شباهت زیادی به حفار مدیترانه‌ای دارد با این تفاوت که جثه‌اش قدری بزرگتر است. از سایر خصوصیات و عادات این حیوان اطلاع بیشتری در دست نیست.
دوپای فیروز
دوپای فیروز به‌عنوان یک گونه جدید در دنیا، برای نخستین‌بار در 30 کیلومتری جنوب شهرضا کشف و به نام اسکندر فیروز، بنیانگذار سازمان حفاظت محیط زیست ایران نامگذاری شد. مشاهده این دوپا که شبیه یک موش کوچک با چشم‌های گرد و درشت است، هنوز در منطقه دیگری گزارش نشده است.. گاندو؛ تمساح پوزه‌کوتاه:
گاندو یک‌جور تمساح بسیار خجالتی، محتاط و ترسو است. نام علمی این گونه Crocodylus palustris است و به دلیل خجول بودنش به سختی می‌توان مشاهده‌اش کرد. حداکثر طول گاندوها چهار تا پنج متر است ولی با طول کمتر و بیشتر هم دیده شده و غذای اصلی‌اش ماهی، لاک‌پشت، پرندگان آبزی و لاشخور است.زیست گاندو در مسیر رودخانه‌های سرباز، باهوکلات و کاجو است و در شهرستان سرباز در جنوب استان سیستان و بلوچستان که یکی از پرآب‌ترین رودخانه‌های این استان است، قرار دارد . اینجا تنها زیستگاه تمساح‌های پوزه‌کوتاه ایرانی است و توانسته گردشگران بسیاری را به بلوچستان جذب کند. در فروردین‌ماه 96 در شهرهای جنوب استان356 گاندو سرشماری شد. گربه پالاس:
گربه‌ای کمیاب و خجالتی؛ پالاس یکی از زیباترین گربه‌سانان جهان است. صورتی گرد، گوش‌هایی کوچک، چشمانی تیزبین، پاهایی کوتاه و بدنی پوشیده از خز‌های بلند. گربه پالاس یکی از ۸ گونه گربه‌سان ایران است و زیستگاهی مشترک با پلنگ ایرانی دارد. پراکنش جهانی این گونه از ترکمنستان است تا غرب چین، کشمیر و پاکستان اما در ایران وجود این گربه خجالتی تاکنون تنها در منطقه خوش‌ییلاق شاهرود، بجنورد، سرخس، ترکمن صحرا، آذربایجان‌غربی (حاشیه رود ارس)، آذرشهر، اصفهان، تهران و کرمان گزارش شده است.از این گونه هم اطلاعات مختصری در مورد تغذیه، زیستگاه‌ها، تولید مثل و رفتارهای اجتماعی وجود دارد و مستندات بسیار اندکی هم از آن در ایران به ثبت رسیده و به همین دلیل نیازمند توجه بیشتر محققان برای شناخت بهتر است. پلنگ ایرانی
پلنگ ایرانی از گونه‌های نادر کشور است؛ به عبارتی یکی از بزرگترین زیرگونه‌های پلنگ در دنیاست که از سال 2008 نامش در فهرست جانوران «در معرض خطر انقراض» آمد. این گونه پراکنش بالایی در مناطق کوهستانی با پوشش جنگلی بالا دارد و از ارتفاعات البرز تا تپه ماهور کویر مرکزی، هر کجا طعمه مناسب باشد، زندگی می‌کند. تمام عواملی که به از بین رفتن زیستگاه‌ها انجامیده تلفات پلنگ‌های ایرانی را بالا برده.
سیاه‌گوش ایرانی یا کاراکال
اگرچه از کاراکال یا سیاه‌گوش ایرانی جایی در فهرست قرمز به‌عنوان گونه‌ای آسیب‌پذیر یاد شده اما این گونه به دلیل تخریب زیستگاه‌ها، شکار و کاهش طعمه در فهرست گونه‌های درحال انقراض جای گرفته است. این گربه‌سان دارای پاهای بلند، دم کوتاه و پشمالو با موهای بلند ریش مانند است و زیستگاه آن در مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی به‌ویژه حاشیه کویر مرکزی است.
گوزن زرد گوزن زرد ایرانی
گوزنی با رنگ طلایی و خال‌های سفید؛ این گونه به نام گوزن زرد یکی از زیباترین گوزن‌های دنیاست که وجود آن نخستین بار در غرب ایران گزارش شد. این گونه در گذشته پراکندگی وسیعی از لرستان، کرمانشاه، خوزستان، عراق تا مناطق جنوب شرق حوزه مدیترانه و شمال آفریقا داشت. تصور می‌شد منقرض شده اما سال1955 گزارشی از مشاهده تعدادی گوزن زرد در دز و کرخه منتشر شد. درحال حاضر این گونه در طبیعت منقرض شده و تعداد محدودی در شرایط اسارت و نیمه‌اسارت نگهداری می‌شوند. تنها زیستگاه مادری گوزن زرد، دز و کرخه است و سازمان محیط‌زیست می‌خواهد این گونه را به زادگاهش برگرداند. ببر مازندران:
در انتهای فهرست قرمز، یک بخش سیاه وجود دارد که نام منقرض شده‌ها در آن آمده؛ گونه‌هایی که حتی دیگر نمونه‌ای از آنها در شرایط اسارت هم زیست نمی‌کنند و هیچ اثری از آنها نیست. ببر مازندران یکی از این منقرض‌شده‌هایی است که به نام ببر توران و ببر کاسپین هم معرفی میشود. نعره ببر خزری که بعد از ببر سیبری و بنگال بزرگترین زیرگونه ببر در جهان بود، در سال 1337 خاموش شد. طبق آخرین اطلاعات سازمان محیط‌زیست در همین‌سال یک شکارچی ترکمن آخرین ببر از گونه ببرهای مازندران را در پارک ملی گلستان شکار کرد و بعد از آن هیچ نشانی از ببر مازندران نبود. این شد که سال 1350 در ابلاغیه سازمان محیط‌زیست کشور نسل ببر مازندران در جنگل‌های خزری منقرض اعلام شد. اکنون تنها یادگار این گونه دو پوست در موزه دارآباد و موزه تاریخ طبیعی سازمان حفاظت محیط‌زیست است. یوزپلنگ آسیایی:
دست‌کم در کشور ما اغلب مردم نخستین بار با شناختن یوزپلنگ آسیایی با خطر انقراض آشنا شدند. این گونه که حالا زیستگاه آن به دشت‌های ایران محدود شده به نام یوزپلنگ ایرانی شناخته میشود و گمان می‌رود که تنها ۴۰ تا ۷۰ قلاده یوزپلنگ در ایران باقی مانده است. معروف‌ترین یوزپلنگ‌های ایران کوشکی و دلبرند؛ دو جفتی که در پارک پردیسان نگهداری می‌شوند و دوستداران حیات وحش در انتظار‌ند که بالاخره مطالعات برای جفت‌گیری و بچه‌دار شدن این دو یوز ایرانی سرانجامی خوش داشته باشد. در فهرست قرمز نام یوزپلنگ زیر عنوان بحرانی آمده؛ توصیف بهتری برای وضع این دونده زیبا در ایران وجود ندارد. دریاچه ارومیه از چندسال گذشته تابه‌حال، محل موجی از امیدها و ناامیدی‌هاست. همین چندوقت پیش بود که مسئولان سازمان محیط‌زیست و ستاد احیای دریاچه ارومیه گفتند خلاف انتظاری که داشته‌اند، سطح تراز آبی این دریاچه پایین آمده است. حالا اما با بارش‌های بهاره که بیشتر شهرهای ایران تجربه‌اش کردند، به نظر می‌رسد حال دریاچه ارومیه هم بهتر شده است. آن‌طور که مسئولان سازمان محیط‌زیست گفته‌اند، با افزایش میزان بارندگی در ماه‌های اخیر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، سطح تراز آبی این دریاچه افزایش یافته است. دریاچه ارومیه از اواسط دهه 1380 شروع به خشک‌شدن کرد و براساس آمار بین‌المللی تا سال 2015 میلادی حدود 80درصد از مساحت آن خشک شد.
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
سایر اخبار این روزنامه
گوش مهدی طارمی آخرین درد‌سر تیم‌ملی
پژو در برزخ
«تومارشو» نمایش جدیدی در مجلس
گزارش‌های جذابم را از تهران بشنوید!
برای رویارویی با یک تصمیم جدید آماده اید؟
«رِد لیست» جانوران ایران
راز درخشش کچاپ
هیچکس به ما کمک نکرد حتی آنها که قول داده بودند
کاش می‌شد با دستانم هواپیما را در آسمان نگه دارم
صفحه شهرونگ
بلیت‌های 20 هزار تومانی سینما برای فوتبال رایگان
برانکو به عروسی قهرمان کاراته رفته بود!
باور کنید! موراکامی دی‌جی میشود
بانوي خانه‌های ابرخشتی
تغییرات جدید برای آزمون‌های امسال اجرایی خواهد بود
نه به ترافیک در سرزمین گوزن‌های شمالی
انهدام ۳ تیم تروریستی در کمتر از ۲۴ ساعت
مازوخيست‌های پلاستيكي!
