روزنامه وطن امروز
1397/03/02
آچمز کردن تحریمهای آمریکایی
روز دوشنبه نخست‌وزیر هند در سفری یک روزه به سوچی با رئیس‌جمهور روسیه دیدار کرد، دیداری که از آن به عنوان تلاش آشکار دولت دهلی‌نو برای دور زدن تحریمهای غربی علیه مسکو یاد شده است. اگرچه وزارت خارجه هند، سفر اخیر «ناریندرا مودی» به بندر سوچی را غیررسمی خوانده است اما توئیت او پیش از این سفر گویای همه چیز بود: «اطمینان دارم دیدار با پوتین روابط راهبردی و خاص هند و روسیه را به پیش خواهد راند». روابط خاص هند و روسیه بویژه پس از استقلال هند از استعمار انگلیس از اواسط قرن بیستم و در دوران اتحاد جماهیر شوروی شکوفا شد و همچنان ادامه دارد. گفته میشود مودی برای دومین‌بار پیاپی به دیدار پوتین رفته تا به اتفاق هم راه‌حلی برای احیای پروژه‌‌های مسدود شده نظامی‌شان پیدا کنند. برای سال‌ها روسیه (و شوروی) بزرگ‌‌‌‌‌ترین صادرکننده تسلیحات مورد نیاز هندی‌ها بوده است. سهم واردات سلاح هند از روسیه بین سال‌‌های 2008 تا 2012 به مقدار 79 درصد بود که این مقدار در فاصله 2013 تا 2017 به 62 درصد کاهش یافت. اما با وجود نزدیکی بی‌سابقه دهلی‌نو به واشنگتن، هند و روسیه اخیرا قرارداد‌‌های نظامی متعددی به ارزش 12 میلیارد دلار امضا کرده‌اند. مودی با آنکه رابطه صمیمانه‌ای با هر دو رئیس‌جمهور قدیم و جدید آمریکا، اوباما و ترامپ برقرار کرده است حال هشدار کاخ سفید درباره هرگونه قرارداد نظامی بزرگ با روس‌ها را به هیچ انگاشته و مکانیزم تحریمهای واشنگتن را در موقعیت آچمز قرار داده است. ترامپ در حالی با این رفتار مودی تحقیر شده که در جریان سفر 2 سال پیش اوباما به هند نیز رئیس‌جمهور وقت آمریکا عملا با تماشای رژه قدرت تجهیزات روسی ارتش هند تحقیر شده بود. همه می‌دانند که هند و روسیه، 2 قدرت جهانی شطرنج هستند. در حالی که هندی‌ها خود را مبتکر این بازی فکری می‌دانند، روس‌ها بزرگ‌‌‌‌‌ترین اساتید را در این عرصه به دنیا معرفی کرده‌اند. ظاهرا تصمیم سال گذشته کنگره برای تصویب لایحه ضدروسیه، ایران و کره‌شمالی مشکلات زیادی را بر سر راه تجارت نظامی هند و روسیه ایجاد کرده چون این لایحه نه‌تنها شرکت‌‌های روسی را تحریم می‌کند بلکه کشور‌‌های سوم نیز که با روسیه تجارت دارند را در خطر تحریم قرار می‌دهد. اما در عمل رابطه هند و روسیه که در قالب همکاری 2 کشور در پیمان بریکس هم تعمیق شده راهبردی‌‌‌‌‌‌تر از آن است که مودی واهمه‌ای از واکنش آمریکایی‌ها داشته باشد، حتی مقامات ارشد دفاعی دهلی‌نو گفته‌‌اند اجازه نخواهند داد کشوری بیگانه نیازهای نظامی‌شان را دیکته کند. در عین حال پوتین هم مصمم است با حفظ کریدور تاریخی اقیانوس منجمد شمالی به اقیانوس هند، هم تحریمهای آمریکایی‌ها را دور بزند و هم به وصیت پتر کبیر عمل کند.در روزگاری نه چندان دور در عصر تزارها، دست یافتن به شبه‌قاره هند، یکی از آرزوهای دست‌نیافتنی حاکمان روسیه به شمار می‌رفت که پس از پتر کبیر، پادشاهان پترزبورگ یکی پس از دیگری آن را با خود به گور می‌بردند. نه‌تنها رویای هند در وصیت نامه مشهور پترکبیر، نخستین تزار مدرن در 3 قرن پیش دیده میشود بلکه سودای هند حتی به‌رغم روابط راهبردی مسکو و دهلی‌نو در دوران شوروی نیز به قوت خود باقی‌ماند تا جایی که لشکرکشی نافرجام ارتش سرخ به افغانستان در دهه 1980 در همین راستا ارزیابی شد. روزنامه «نیزاویسیمایا گازیتا» دیروز در تحلیلی نوشت: «همکاری‌های اقتصادی و نظامی- فنی روسیه و هند در حال گذراندن امتحان آشفتگی جدید در نتیجه تحریمهای آمریکا و جنگ‌های تجاری در منطقه است. در چنین شرایطی هند برای روسیه به‌عنوان «شریک راهبردی ممتاز» اهمیت بیشتری پیدا کرده است». به‌گزارش اداره گمرک روسیه، در سال ۲۰۱۷ حجم معاملات تجاری روسیه و هند به 4/9 میلیارد دلار رسید که نسبت به سال قبل 4/21 درصد افزایش یافته بود. این مبادلات در ماه‌های اولیه سال 2018 نیز 40 درصد افزایش یافته است. در سال 2017 ارسال نفت روسیه به هند 10 برابر بیشتر شد و طرح‌های جدی در زمینه همکاری‌های نفتی و گازی بین 2 کشور وجود دارد. علاوه بر شرکت «روس اتم» که در حال ساخت نیروگاه اتمی در خاک هند است، موضوع خرید سامانه‌های موشکی «اس400» توسط هند نیز مطرح است.
اما جدای از ملاحظات اقتصادی و نظامی، یکی دیگر از وجوه همکاری راهبردی پوتین و مودی، ژئوپلیتیکی است و به نقش مهم روسیه به عنوان متحد مشترک چین و هند در توازن قوا میان این دو غول شرقی در پهنه اوراسیا مربوط میشود. 2 همسایه غول‌آسای آسیایی، 2 قدرت هسته‌ای و 2 قدرت اقتصادی نوظهور خواه نا خواه درگیر رقابتی هژمونیک شده‌اند.
در این میان نفوذ روزافزون چین روی پاکستان که دشمن حیثیتی هندوها محسوب میشود، دهلی‌نو را آشفته کرده است و به همین دلیل مودی به هر قیمتی به دنبال دور زدن تحریمهای غربی علیه روسیه برای نزدیکی به مسکو با هدف ایجاد توازن قوا با چینی‌هاست. در همین راستا مسکو و دهلی در حال کار روی ایجاد منطقه آزاد تجاری بین هند و اتحادیه اقتصادی اورآسیا هستند که مذاکرات اولیه در این‌باره پایان یافته و مذاکرات رسمی در پاییز آغاز خواهد شد. علاوه بر این، هند به‌عنوان عضو تمام و کمال سازمان همکاری‌های شانگهای نیز عرصه جدیدی برای توسعه روابط اقتصادی با روسیه پیدا کرده است.
