روسیه خارج از برجام

علی آهنگر- آن روز را به خاطر بیاوریم؛ روز23 تیر ماه 94 در سالن آمفی تئاتر هتل کوبورگ وین. در آخرین ساعات مذاکراتی فشرده و نفس گیر. برجام سرانجام تصویب شده بود. وزیران خارجه شش کشور برای گرفتن عکس یادگاری به سالن می آمدند. جان کری با عصایش آمد، موگرینی و ظریف پشت سرش بودند، وزیران یکی یکی آمدند، صحنه برای ثبت لحظه ای تاریخی مهیا بود، قلب ها در سینه ها می تپید. اما یک نفر نیامده بود. جلوی پرچم روسیه جای لاورف خالی بود. جان کری سراغش را می گرفت. اشتاین مایر اظهار بی اطلاعی می کرد. ظریف نگران و متعجب بود. فیلیپ هموند در خودفرو رفته بود، فابیوس و وانگ یی در حیرت بودند. انتظار ثمری نداشت. لاورف روی صحنه نیامد و عکسی هم به روال همیشگی انداخته نشد. صحنه گردانان صحنه را به ناچار ترک کردند.
روسیه در همان روز از برجام خارج شده بود، اما کسی به صرافت آن را درنیافته بود. حالا در اردیبهشت 97 خواسته های درونی بهتر روشن شده است. روسیه نه بهبود روابط ما با غرب را می خواهد و نه خودش دوست مناسبی برای ماست. آنها در ماجرای تحریم‏های پیش از برجام، نیروگاه بوشهر، اس 300 ، همراهی با نتانیاهو برای حمله اخیر به پایگاه‏های نظامی سوریه و نمونه های بسیار دیگر موضع نامناسب خود را ابراز داشته اند.
حالا به داستان خروج آمریکا از برجام و آب گل آلود پسا برجام رسیده ایم و روسیه دوباره خواستار امتیاز از ایران شده است. ما نمی دانیم در گفت‏وگوی روز دوشنبه لاورف با ظریف در مسکو چه گذشت ولی این قدر پیداست که این گفت‏وگو با نشانه های خوبی از سوی مسکو همراه نبود. سخنان روز سه شنبه ریابکوف معاون وزیر خارجه روسیه مبنی بر خواستن امتیاز از ایران برای ادامه برجام، در حالی آب پاکی را روی دست ایران ریخت که ظریف در بروکسل در مذاکراتی حساس با مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و وزیران خارجه تروییکاست.
حال نکته این است که در اتفاقی تاریخی بعد از جنگ جهانی دوم، اروپا درصدد بازیابی هویت سیاسی خود در برابر آمریکا برآمده است. موضوع تا آن حد جدی است که حتی جان بولتن این خواست اروپا را با بیان این مطلب که آنها چاره ای جز تبعیت از تحریم‏های ما ندارند، به سخره و اعتراض گرفته است. بخواهیم یا نخواهیم در مقطعی حساس از تاریخ ایران و جهان ایستاده ایم. در این مقطع حساس تاریخی، روسیه می خواهد موقعیت و منافع خودش را تحکیم ببخشد. در این رویکرد، حتی ممکن است آنها نتانیاهو را میانجی بهبود روابط خود با آمریکا قرار داده باشند. این سخن بدان معناست که روسیه در کشاکش پساخروج در کنار ایران نخواهد بود. حکایت چین به عنوان کشوری همواره محتاط و حسابگر هم معلوم است. نتیجه روشن و مشخص آنکه ایران در یک هماورد بزرگ تاریخی در معارضه با آمریکا در کنار اروپا قرار گرفته است. اروپا هویت سیاسی اش را می خواهد و ایران منافع اقتصادی خود را می‏جوید. محدودیت های اروپا اما در مقابله با آمریکا بر کسی و حتی خود اروپاییان پوشیده نیست. این محدودیت‏ها نه فقط به خاطر حجم گسترده روابط مالی و تجاری این اتحادیه با آمریکا، که به اقتصاد آزاد و نوع روابط دولت های این اتحادیه با شرکت های چند ملیتی و بانک های خصوصی کشورشان هم مربوط می شود. در این شرایط، ایران نه فقط با دولت‏های اتحادیه که با شرکت‏های بزرگ و بین المللی آنها هم مواجه است. به عبارت روشن، ایران پیش از جلب نظر دولت‏های اروپایی، باید با دادن مشوق‏های استثنایی نظر موافق شرکت‏های سرمایه گذار را به میادین نفت و گاز ایران جلب کند. در این صورت ایران و اروپا در کنار یکدیگر پیروز میدان خواهند بود.