کشور در شکستن انحصار تلگرام به اجماع رسید

گروه دانش وفناوری - معاون مرکز ملی فضای مجازی معتقد است که درباره شکستن انحصار پیام رسان خارجی تلگرام در کشور، اجماع وجود دارد و جناح های سیاسی نباید با این موضوع مواجهه سیاسی داشته باشند. با گذشت حدود یک سال از نخستین زمزمه ها برای رفع انحصار پیام رسان خارجی تلگرام در کشور و برنامه ریزی برای فعالیت قدرتمند و قابل رقابت شبکه های داخلی با این پیام رسان، هم اکنون بحث شکستن انحصار تلگرام و مهاجرت به شبکه های پیام رسان داخلی به یکی از موضوعات روز جامعه تبدیل شده است و مسئولان درحال بررسی ابعاد مختلف این مهاجرت و مزایا و معایب مربوط به آن هستند.در این باره شورای عالی فضای مجازی خردادماه سال ۹۶ مصوبه ای داشته که باید در جهت حمایت از پیام رسان های بومی در کشور اقداماتی صورت گیرد و فعالیت شبکه های اجتماعی خارجی نیز ضابطه مند شود. با گذشت یک سال از این مصوبه، امیر خوراکیان معاون مرکز ملی فضای مجازی که وظیفه نظارت بر حسن اجرای این مصوبه را دارد با خبرگزاری مهر گفت وگویی کرده است  تا ابعاد مختلف اجرای این مصوبه و نیز منافعی که پیام رسان های بومی می توانند برای مردم و کشور داشته باشند روشن تر شود.مشروح این گفت وگو در ذیل می آید:  یکی از مسائل مهمی که با پیشرفت امکانات و خدمات و توسعه آن ها در فضای مجازی با آن مواجه هستیم این است که پیام رسان های اجتماعی هر روز ابعاد جدیدتری پیدا می کنند. هم اکنون نقش شبکه های پیام رسان موبایلی در زندگی مردم ما چگونه است و چه بخشی از فعالیت روزانه مردم صرف حضور در این شبکه ها می شود؟ همان طور که می دانید شبکه های پیام رسان با یک ظرفیت پیام رسانی کوچک فعالیت خود را شروع کردند اما هر روز قابلیت جدیدی به آن ها افزوده می شود  تا جایی که ما امروز شاهد این هستیم که این پیام رسان ها دیگر به تنهایی کارکرد رسانه ای و پیام رسانی ندارند و از این کارکرد عبور کرده و به سکوهایی تبدیل شده اند که انواع خدمات را در حوزه های گوناگون ارائه می دهند؛ در حقیقت پیام رسان های موبایلی بستر انجام فعالیت های مختلف شدند. این فعالیت ها و این اقدامات در حوزه های مختلف در واقع همان موضوعاتی است که سال های سال کشورها برای آن قانون گذاری کرده اند، مسیرهای مشخصی تعیین کرده و مراحل و ضوابط خاص خود را دارند. به بیان دیگر هم اکنون شاهد هستیم که فعالیت های گوناگون مثل فعالیت های اقتصادی، رسانه ای، فرهنگی و خدماتی در یک مسیر منسجم و منظم در شبکه های پیام رسان انجام می شود. این مسئله باید در چارچوب قانونمندی باشد که حقوق افراد مختلف در این ضوابط و مقررات مورد توجه قرار گیرد و منافع مصرف کنندگان، تولیدکنندگان و توزیع کنندگان نیز در آن رعایت شود.   با وجود این چه مضراتی می تواند در استفاده از پیام رسان های خارجی از جمله تلگرام در کشور ایجاد شود و برخلاف آن، منافعی که شبکه های پیام رسان بومی برای مردم و کشور به همراه خواهند داشت، چیست؟ ما می بینیم که در پیام رسان های خارجی هیچ گونه اشراف و نظارت و تسلطی وجود ندارد و امکان نظارت بر آن ها به هیچ وجه فراهم نیست. یعنی این شبکه ها قانون گریز هستند. این ها از هرگونه ضوابط و مقرراتی فرار می کنند و در حقیقت عملکرد برخی از پیام رسان های خارجی، به صورت مدرنی جوامع را به سوی قانون جنگل پیش می برد. به بیان دیگر در جامعه جنگل نه قانون وجود دارد و نه هویت ؛ زمانی که در یک جامعه ای قانون و هویت نباشد طبیعتا هیچ نظم و انسجامی در آن وجود نخواهد داشت. در حقیقت، ما وقتی به یک پیام رسان خارجی غیرقابل مذاکره و غیرقابل هماهنگی در زمینه ضوابط و مقررات کشور میدان می دهیم؛ پیام رسانی که هیچ پروتکل و هیچ تفاهم نامه ای را قبول ندارد، امضا نمی کند و در قالب هیچ ضابطه و مسیر مشخصی نیست، نه تنها در حوزه پیام رسانی و فرهنگی ورای اصول و ضوابط جامعه عمل کرده ایم، بلکه به آن میدان داده ایم به عنوان یک سکوی جامع خدماتی، فرهنگی، اقتصادی و رسانه ای، همه شئون مملکت را در اختیار بگیرد. یعنی تمام ارتباطات و فعالیت های  جامعه را در درون خودش ببرد. این یعنی این که ما جامعه ای را که برای قانونمند بودن آن ده ها نهاد و ساختار تشکیلاتی درست کرده ایم و قوانین و مقررات و جایگاه های نظارتی داریم کنار بگذاریم و کل جامعه را به سمت یک پیام رسانی که نه قانون و نه هویت در آن هست، ببریم. در کل این طور می توان گفت که با وجود این با یک شعار مدرن اما در عمل به سوی جامعه ای حرکت کرده ایم که هیچ ضابطه، قانون و مقرراتی در آن وجود ندارد و حقوق تولیدکننده و مصرف کننده در آن قابل پیگیری نیست. در این پیام رسان هر فردی می تواند کالای نادرست و مخربی را به راحتی و با سوء استفاده از ناآگاهی عموم، بفروشد و سودجویی مالی کند؛ حتی سلامت جامعه را به خطر بیندازد و پول در گردش در جامعه را جمع آوری کند، اما به هیچ جا و هیچ کجا هم پاسخ گو نباشد.   با توجه به این مضرات، فواید استفاده از پیام رسان های بومی چیست و چگونه باید کاربران را متقاعد کرد که از شبکه های موبایلی بومی و داخلی استفاده کنند؟ شبکه های پیام رسان خارجی ممکن است هر لحظه برای ما تصمیم گیری کنند و ضوابط مورد علاقه خودشان را بدون لحاظ منافع عمومی ما درنظر بگیرند و از مخاطبان خودشان مطالبه پول یا مقررات دیگر کنند. به همین دلیل ضرورت دارد ما از این سکوهای فراگیر و چند جانبه ای که عموم مختلف مردم را در خود جای داده و خارجی و غیرقابل کنترل و اطمینان هستند، عبور کنیم و منصرف شویم و به پلتفرم ها، سکوها و پیام رسان های داخلی و سرویس های بومی مهاجرت کنیم. در این صورت در واقع چند فایده به وجود می آید: اول این که ما وقتی از پیام رسان خارجی به درون پیام رسان های داخلی می آییم نخستین مسئله این است که از قانون جنگل عبور کرده و به محیطی آمده ایم که در آن قانون منطقی که خودمان به آن رای داده و تصویبش کرده ایم، با ارزش و اصول جامعه خودمان وجود دارد. دوم این که اطمینان داریم به ویژه برای کسانی که اهل کار سالم هستند، یک محیط قانونمند وجود دارد. البته ممکن است کسی بخواهد کار خلاف انجام دهد و پیام رسان خارجی بی هویت، به هر ترتیب بهشت امن یک خلافکار باشد، اما اکثریت و قریب به اتفاق جامعه می خواهند یک کار منطقی و سالم در یک محیط قانونمند انجام دهند. در این جا اطمینان دارند که اگر در این فعالیت اقتصادی یا خدماتی برایشان مشکلی به وجود بیاید، کسی حقوقشان را نادیده بگیرد یا تعرضی در معاملات و تعاملات مالی و اقتصادی و خدماتی برایشان ایجاد شود، در پیام رسان های بومی امکان پیگیری دارند. به بیان دیگر، پیام رسان بومی یک محیط پایدار، داخلی و امن است و روی آن نظارت صورت می گیرد. این شبکه دست یک خارجی ناشناخته نیست که هر لحظه کاربر نگران این باشد که چه بر سر آن می آید و این بستر اجتماعی، قانونمند و قابل پیگیری خواهد بود. نکته سوم این است که در استفاده از شبکه های بومی ما به رشد فناوری در کشور کمک می کنیم. چرا که اگر بخواهیم فقط در پلتفرم های خارجی فعالیت کنیم و در تولید این پلتفرم ها و در ایجاد زیرساخت، نرم افزار و دانش این سامانه ها نقشی نداشته باشیم، همیشه مصرف کننده هستیم و کارگر دیگران خواهیم بود؛ اما اگر روی پلتفرم های داخلی سرمایه گذاری کنیم میدانی برای جوانان علاقه مند  و مشتاق اهل تحقیق و دانش باز کرده ایم که بیایند در این حوزه رشد کنند و سطح دانش فنی و مهارتی کشور را افزایش و ظرفیت کشور در این زمینه را ارتقا دهند. نکته چهارم در وصف مزایای استفاده از پیام رسان های بومی این است که خیلی از خدمات عمومی روی شبکه های بومی قابل ارائه است. چرا که برای مثال نمی توان روی پلتفرم خارجی، سرویس های دولتی ارائه داد اما اگر یک سرویس، داخلی باشد خدمات دولت الکترونیک، خدمات بانکداری و بسیاری از خدمات دیگر روی آن قابل ارائه خواهد بود و با تلفیق این خدمات روز به روز می توان شاهد بود که پیام رسان داخلی سرویس های متعددی را ارائه دهد. همچنان که بررسی ها نشان می دهد که هم اکنون در برخی کشورها بیش از ۲۸۰ سرویس از طریق شبکه های بومی به عموم مردم ارائه می شود و مردم تمام نیازهایشان را از این طریق دریافت می کنند.   به این ترتیب اگر اراده ملی برای مهاجرت به پیام رسان های بومی وجود داشته باشد آیا این پیام رسان ها ظرفیت و زیرساخت های لازم را برای خدمات رسانی دارند و چگونه مورد حمایت قرار می گیرند؟ آیا دستگاه های مرتبط وظایف خود را در قبال پیام رسان های بومی انجام داده اند؟ موضوع مهم این است که اگر بخواهیم این مهاجرت اتفاق بیفتد لازم است که یک حمایت جدی از پیام رسان های بومی صورت گیرد. ابعاد این سامان دهی و حمایت با تصویب سند سامان دهی پیام رسان های اجتماعی در خرداد سال ۹۶ در شورای عالی فضای مجازی روشن شد تا بدانیم که چگونه می توانیم از یک پیام رسان داخلی حمایت کنیم و پیام رسان های خارجی چگونه سامان دهی و قانونمند شوند و در کشور فعالیت مجازی داشته باشند. در آن سند خیلی از مسائل تصویب و متعاقب آن جلسات مهمی در مرکز ملی فضای مجازی برگزار شد و تقسیم کار ملی صورت گرفت. برای مثال هم اکنون وزارت ارتباطات در زیرساخت، اعطای وام، ترافیک و نوع محاسبه هزینه مصرف و بسیاری از موضوعات دیگر اقداماتی انجام داده و امتیازاتی در نظر گرفته است. رسانه ملی نیز امتیازاتی برای تبلیغ و معرفی این شبکه های بومی به جامعه قائل شده است . قوه قضاییه هم تسهیلاتی را درنظر گرفته است که اگر این کسب و کارها در گذشته با مشکلاتی مواجه بودند و تبعات این مشکلات روند رشد این پیام رسان ها را کند می کرد، امروز با روش خاصی که در نظر گرفته شده با یک سرعت عمل بیشتر و آسیب های کمتری، این کسب وکارها فعالیت خود را ادامه دهند؛ درهمین حال برای دیگر دستگاه ها نیز مقرراتی تصویب و تصمیماتی گرفته شد. به هر حال تمامی تلاش این بود که یک بسته حمایتی از پیام رسان های داخلی محقق شود.    در این مرحله آیا بهتر نیست زمان بیشتری گذاشته شود تا پیام رسان های داخلی به یک نقطه ایده آل برسند و امکان خدمات دهی ۱۰۰ درصد به تمامی متقاضیان داشته باشند؟ برخی می گویند صبر کنیم اول پیام رسان های داخلی به یک نقطه ایده آلی برسند، ما با این حرف خیلی موافق نیستیم زیرا با صبر کردن هیچ وقت این اتفاق نمی افتد و ممکن است زمان زیادی ببرد و ما با تغییرات تکنولوژیکی در این حوزه مواجه خواهیم شد. ما معتقدیم که با جدیت و با سرعت این بحث را پیش ببریم و طولانی شدن زمان در این حوزه هیچ نفعی برای ما ندارد؛ چرا که این حوزه مرتب در حال تحول است. امروز پیام رسان ها هستند و ممکن است پنج سال دیگر موضوع فضای مجازی چیز دیگری باشد. تا ما بخواهیم زمان را از دست بدهیم صورت مسئله تغییر می یابد. ما باید به سرعت به این جهت حرکت کنیم و اگر پیام رسان های داخلی در یک محدودیت زمانی قرار بگیرند، قطعا تلاش مضاعف خواهند کرد. همچنان که در این سه ماه گذشته تلاش بسیار جدی صورت گرفت که به هیچ وجه قابل مقایسه با تلاش این شبکه ها در اوایل سال ۹۶ نیست. پس اگر بخواهیم با همان مسیر طبیعی پیش برویم، حالا حالاها به جایی نخواهیم رسید، در نتیجه ما یک بسته حمایتی را تدارک دیدیم و مرکز ملی فضای مجازی برای اجرای آن در حال پیگیری است.  در سیاست گذاری در حوزه حمایت از پیام رسان های بومی و ضرورت مهاجرت از تلگرام به پیام رسان های داخلی، اختلاف نظرهایی وجود دارد، این مسئله تا چه حد باعث کندی اجرای این تصمیم خواهد شد؟ ممکن است که در این حوزه اختلاف نظر گوناگونی وجود داشته باشد و البته طبیعی است؛ اما درباره شکسته شدن انحصار تلگرام، همه متفق القول هستند و هیچ جناح، شخصیت و مسئولی در کشور، با شکسته شدن انحصار پیام رسان خارجی مخالف نیست. این نقطه اجماع در کشور وجود دارد و بسیار ارزشمند است. منتها تحقق این اجماع و شکسته شدن انحصار این پیام رسان با اراده ملی محقق می شود. ما این روزها بیش از هرچیزی نیازمند چند نکته هستیم. اول این که این مباحث باید به مردم انتقال یابد. اگر درباره سرویسی مسئولان نظری نداشته باشند، مردم فکر می کنند آن سرویس خوب است و از آن استفاده می کنند و به پیامدهای آن خیلی توجه نمی کنند. براین اساس ما وظیفه داریم پیامدهای حضور مردم را در پلتفرم های خارجی به آن ها منتقل کنیم. به همین دلیل ما در معاونت محتوای مرکز ملی فضای مجازی مرتب در حال تهیه جزواتی هستیم که پیامدهای حضور در پیام رسان های خارجی را برای رسانه ها، فعالان فضای مجازی و کسانی که در این حوزه فعال هستند و حتی کسب و کارها تبیین کنیم تا این فعالان بدانند در کنار یک ظاهر خوشایند، چه مخاطراتی وجود دارد. بحث دوم این است که جناح های سیاسی نباید به هیچ وجه با شکستن انحصار تلگرام، مواجهه سیاسی داشته باشند. مهاجرت به سمت شبکه های بومی یک موضوع تحلیلی و کاملا کارشناسی برای کلان نظام است و ممکن است یک سلیقه سیاسی از یک تصمیمی در یک مقطعی بیشتر خوشش بیاید و یکی کمتر، اما این بحث مربوط به خود جناح های سیاسی می شود که از هر چیزی می خواهند برای خودشان استفاده کنند؛ آن چه که امروز در شکستن انحصار پیام رسان خارجی وجود دارد و اجماع است، ارتباطی به سلایق سیاسی ندارد. این یک مسئله مربوط به کلان کشور است و در همه حوزه ها و برای آینده حکومت و انقلاب اسلامی واجب است. ما نباید با آن مواجهه سیاسی داشته باشیم. بحث آخر نیز این است که نخبگان، فرهیختگان ، استادان دانشگاه و تمامی کسانی که در این حوزه فعال هستند باید ابعاد گوناگون این موضوع را بررسی کنند. ما در خدمت همه این گروه ها هستیم تا آن چه را که بیش از یک سال مورد مطالعه و کارشناسی قرارگرفته است در اختیار آن ها قرار دهیم. این گروه های مرجع باید مسئولیت خود را در این مقطع تاریخی در خصوص نحوه استفاده از پیام رسان های بومی ایفا و کمک کنند که عموم جامعه درباره این تصمیم توجیه و همراه شوند.