عوامل متعدد افزایش قیمت دلار

به‌تحولات منفی اقتصادی چند روز اخیر نباید مانند هر پدیده و پدیدار دیگری از یک دریچه نگریست. اساسا رفتارها و کنش‌های موجود در حوزه حیات فردی و اجتماعی بشر تک‌ساحتی نیستند. بلکه علل و عوامل گوناگونی در چهارراه مشخص از زمان با یکدیگر تلاقی‌کرده و نتایج متفاوتی را برجای می‌گذارند. اینجاست که از اصطلاح استخوان ماهی استفاده می‌شود. در هر رویداد و اتفاقی و در هر روند یا فرآیندی باید نخست ستون فقرات را تشخیص داد و بر مبنای آن ستون فقرات تحلیل‌ کرد. اما نمی‌توان تنها عامل موثر و پیش برنده درظهور و استمرار آن حادثه یا رویداد، روند یا فرآیند را به آن تک‌عامل محدود ساخت. اگر این پیش‌فرض را بپذیریم، کاهش ارزش پول ملی ایران در یک روز با ستون فقرات اقتصادی ایران دور از ذهن است. هرچند باید اذعان کرد ساختار و بافتار اقتصاد در ایران بسیار متزلزل و شکننده است اما این اندازه شکنندگی در ساخت اقتصادی در بازه زمانی کمتر از یک روز بسیار شک برانگیز است. از این‌رو باید تغییرات کلان در عرصه اقتصادی را نتیجه متزلزل‌سازی‌هایی دانست که زمینه این حادثه را پرورده و آنگاه در یک روز در قالب حادثه به ‌نمایش می‌گذارند. اینکه ارزش ریال ایران در برابر دلار بیش از قیمت کنونی است، به اعتقاد من برآوردی واقعی است اما اینکه قیمت ریال و تراز آن در یک روز این اندازه دستخوش تحول شود، قابل قبول نیست. در نتیجه باید علل و عوامل اقتصادی، سیاسی و روانی و حتی امنیتی و نظامی این جهش را در نظر گرفت. در علل اقتصادی ساختار و بافتار بیمار اقتصاد ایران باید به دقت مورد بررسی قرار گیرد. باید بپذیریم اقتصاد ایران دارای حفره‌های بزرگی است اما برای استفاده از این حفره‌ها باید اراده قدرتمند سیاسی وجود داشته باشد و سپس به واسطه استفاده از موقعیت، فشارهای سنگین را به دولت وارد کرد. اینکه زمینه‌های این اراده سیاسی در داخل کشور یا در بیرون کشور یا در تلفیقی از داخل و بیرون قرار دارد، بحثی جدا می‌طلبد. من اعتقاد دارم تلفیق این دو فشار با یکدیگر از منظر اراده سیاسی باید مورد پذیرش قرار گیرد. فشارهای سیاسی ناشی از برخورد با ایران توسط دولت دونالد ترامپ با مشارکت بعضی از سران کشورهای منطقه و تلاش بعضی از جناح‌های موجود در کشور در فشار آوردن به دولت حسن روحانی عمل می‌کنند. ضمن اینکه نابسامانی‌های ناشی از بحران‌های نخبگان، کارآمدی، اعتماد و اعتبار، نابسامانی‌های سیاسی و اعتراضات دی‌ماه 96 و تلاش در جهت نقد کردن سرمایه‌های اقتصادی و خروج آن توسط برخی از سرمایه‌داران و قدرتمندان داخلی به این بافت فرسوده فشار بیشتری وارد کرده است. این جاست که بهره‌برداری‌های سیاسی معنا‌دار را می‌توان آغاز کرد. اکنون افرادی که در پی تاثیر گذاری بر حوزه سیاست هستند، تلاش می‌کنند از این فضا نه در جهت تحکیم دولت بلکه در راستای تخریب آن بهره‌برداری کنند. در نتیجه نه تنها به دولت کمک نمی‌کنند بلکه در فضایی رسانه‌ای تلاش دارند زمینه‌های تشدید حرکت مردم برای کاهش ارزش پول ملی را فراهم آورده به‌گونه‌ای که مردم حتی خرده پول‌های ته جیب خود را به ارزهای خارجی تبدیل کنند و این می‌تواند زمینه را برای وارد کردن ضربه نهایی به کل ساختار دولت فراهم آورد.
* استاد دانشگاه