روزنامه فرهیختگان
1397/01/20
مدیریت احمدی‌نژادی در بازار ارز
کمتر از 24 ساعت از مقاله مسعود نیلی، مشاور و دستیار ویژه رئیس‌جمهور در امور اقتصادی نمی‌گذشت که یکدفعه دلار از حدود 5150 تومان رسید روز شنبه به بیش از 5500 تومان رسید. کارشناسان اقتصادی می‌گویند تمایل مسعود نیلی به گرانی دلار در مقاله روز شنبه که توسط روابط‌عمومی موسسه نیاوران برای رسانه‌ها پخش شد، یکی از دلایل مهم گرانی دلار صبح روز گذشته بوده است. مشاور اقتصادی حسن روحانی روز شنبه در مقاله‌ای ثبات نرخ ارز را به نفع تولیدکنندگان خارجی دانسته و تلویحا از گرانی دلار حمایت کرده بود. قیمت دلار که در آخرین ساعات خرید و فروش شنبه حدود 5150 تومان ثابت مانده بود، دیروز یکدفعه با آغازی توفانی روبه‌رو شد و رکوردهای عجیبی را رقم زد. رکوردهایی که آنقدر عجیب و غیرقابل باور بود که کسی باور نمی‌کرد قیمت دلار در روزهای آغازین سال 97 رکورد 5500 تومان را بزند. اما معلوم نیست چه اتفاقی برای دلار افتاده که بازار این‌گونه به هم ریخته است، برخی کارشناسان، سکوت دولت در برابر گرانی افسارگسیخته دلار را مبتنی‌بر تمایل دولتی ها بر افزایش قیمت دلار عنوان می‌کنند. برخی کارشناسان اقتصادی علاوه‌بر تمایل دولت برای گرانی دلار، مدیریت احمدی‌نژادی دولت حسن روحانی را در رسیدن دلار به بالای 5500 تومان موثر می‌دانند و معتقدند بانک مرکزی به‌راحتی می‌توانست بازار را مدیریت کند، اما متاسفانه احمدی‌نژادی مدیریت کردن بازار ارز، کشور را نابسامان کرده است. کارشناسان معتقدند در سال‌های 91-90 که بحران ارزی رخ داد نیز تیم اقتصادی محمود احمدی‌نژاد مانند امروز بازار ارز را رها کرده و این روزها نیز داستان به شکلی دیگر اتفاق افتاده است. اما سوالی که این روزها اغلب از خود می‌پرسند این است که رئیس کل بانک مرکزی کجاست؟دلیل نوسانات روانی است محمد نصراصفهانی، اقتصاددان و عضو هیات‌علمی دانشگاه خوارزمی درباره علل نوسانات دلار به «فرهیختگان» گفت: «این نوسانات بیشتر به مسائل روانی و انتظارات مردم و کارگزاران اقتصادی برمی‌گردد. علت دیگر کسر بودجه پنهان و مشکلات مالی دولت است. علاوه بر این پیش‌دستی در مساله خروج آمریکا از برجام و تحریم‌های جدید است که می‌تواند در صادرات نفت و ذخایر ارزی تاثیر منفی داشته باشد. علت دیگر سیاستگذاری دولت است، شاید دولت تصور می‌کند افزایش قیمت ارز خارجی باعث تقویت اقتصاد میشود. همچنین گران بودن دلار باعث گران شدن واردات و سوق دادن مردم به سمت مصرف کالاهای داخلی میشود. هر کدام از این دلایل قرائنی دارد.» عضو هیات‌علمی دانشگاه خوارزمی افزود: «مثلا صحبت‌هایی که مشاور اقتصادی دولت مبنی‌بر لزوم افزایش قیمت دلار بیان داشته است. همچنین برخی نظرسنجی‌ها و نظرسازی‌هایی که دلار را در سال 97 در بازه پنج تا 6 هزار تومان ارزیابی کرده‌اند. مجموعه این عوامل بازار را به این شکل درآورده‌اند.» نصراصفهانی درباره عکس‌العمل دولت نسبت به این اوضاع گفت: «باید امیدوار بود دولت به‌گونه‌ای تدبیر کند که مردم مخصوصا دهک‌های پایین درآمدی آسیب نبینند و آثار منفی روی نرخ رشد و تولید و اشتغال نگذارد. نوعی نااطمینانی و نامعلومی در بازار حکمفرماست و سیاست دولت شفاف و روشن نیست. این نامعلومی و همچنین عدم اطمینان فعالان اقتصادی به سیاست‌های اقتصادی دولت، نرخ رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری آنقدر کاهش می‌یابد تا به صفر میل کند و در صورت اعمال برخی تحریم‌ها ممکن است نرخ رشد منفی نیز ایجاد شود.» مساله اقتصادی نیست! ابراهیم بهادرانی، مشاور اتاق بازرگانی نیز درباره دلایل گرانی دلار به «فرهیختگان» گفت: «ریشه این افزایش تقاضا اقتصادی نیست و پدیده‌ای غیر از مسائل اقتصادی است. طبق شنیده‌ها بحث فرار سرمایه مطرح است. در واقع تعدادی از مردم احساس ناامنی می‌کنند و افرادی نیز به جو ناامنی اقتصادی دامن می‌زنند. باید توجه داشت که اگر ترامپ برجام را تایید نکند اوضاع سخت‌تر میشود ولی در حال حاضر نیز شرایط مناسب نیست.» مشاور اتاق بازرگانی تصریح کرد: «نکته دیگر این است که در امارات برای صرافی‌های رسمی سختگیری کرده‌اند و برای آنها پنج درصد ارزش افزوده اعمال می‌کنند. این صرافی‌ها هر سه ماه یک‌بار باید گزارش فعالیت دهند. حدود 60 درصد انتقال ارز از طریق دبی صورت می‌گرفت که اکنون با محدودیت مواجه شده است.» بهادرانی درباره پیش‌بینی آینده دلار گفت: «این افزایش قیمت اقتصادی نیست که بتوان آینده را پیش‌بینی کرد؛ ولی مسئولان مملکتی برای هر کدام از این مسائل باید یک برنامه‌ای داشته باشند. اگر قرار باشد قیمت دلار همین‌گونه بالا برود همه‌چیز به هم می‌ریزد.»
ابهام در وضعیت اقتصادی کشور عضو هیات نمایندگان اتاق ایران و عضو کمیسیون بازرگانی اتاق تهران در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در مورد افزایش دوباره قیمت دلار در بازار ارز گفت: «وضعیت اقتصادی کنونی کشور بسیار مبهم است و در شرایط ابهام نمی‌توان اظهارنظر درستی در مورد چرایی افزایش قیمت دلار ارائه کرد.» به گفته «سید رضی میری» یکی از مهم‌ترین دلایل پدید آمدن چنین وضعیتی، نبود شفافیت در اعلام وضعیت اقتصادی کشور از سوی دولت است. تا زمانی که دولت تمایلی به بیان سیاست‌های اقتصادی خود ندارد و معلوم نیست که در پشت پرده وضعیت کنونی چه می‌گذرد، افزایش افسارگسیخته قیمت ارز چندان دور از ذهن نیست. وی نبود ثبات در روند اقتصادی کشور را یکی دیگر از دلایل مهم نابسامانی قیم ارز دانست و افزود: «در شرایط فعلی اقتصاد کشور مانند کشتی توفان‌زده است که گرفتار سیاست‌های اشتباه و عدم شفاف‌سازی دولت شده است.»
مردم نامحرم نیستند دبیرکل خانه اقتصاد نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» در مورد افزایش افسارگیسخته قیمت دلار در مدت اخیر معتقد است که دولت مردم را غریبه می‌داند و از این رو تلاشی برای شفاف‌سازی وضعیت پیش‌‌‌آمده نمی‌کند. «مسعود دانشمند» با اشاره به تعطیلی روز گذشته صرافی‌های چهارراه استانبول تهران و حضور نیروی انتظامی در محل، گفت: «پدید آمدن چنین وضعیتی تنها یک معنا می‌تواند داشته باشد و آن، اینکه دولت از افزایش قیمت دلار چندان ناراضی به نظر نمی‌رسد. چراکه دولت مشاوران اقتصادی و اقتصاددانان خبره‌ای در اختیار دارد که با سیاستگذاری درست و صحیح می‌توانند بازار ارز را کنترل کنند، اما در حال حاضر واکنش دولت به این وضعیت، یک واکنش خنثی است.» به گفته وی وقتی دولت هیچ اطلاعی از اقدامات و فعالیت‌های خود در کنترل یا عدم کنترل بازار ارز به مردم ارائه نمی‌دهد و به عبارت دیگر، مردم را نامحرم تلقی می‌کند، ناخواسته این تصور برای عموم ایجاد میشود که دولت در کنترل بازار ارز ناتوان است یا اینکه، از افزایش نرخ ارز منفعتی برای دولت حاصل میشود. ارزش ریال کاهش یافته است رئیس سابق اتاق بازرگانی، صنایع و معادن استان اصفهان نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت: «اینکه تصور کنیم قیمت دلار افزایش یافته، تصور نادرستی است. چراکه در واقع موضوع اصلی، کاهش قیمت ریال است، نه افزایش قیمت دلار.» به گفته «حسن کسائیان» در حال حاضر و به دلیل تصمیمات اشتباه و فعالیت‌های اقتصادی نادرست دولت، روزبه‌روز ارزش پول کشور کاهش می‌یابد. البته در شرایطی که دولت آن‌گونه که باید و شاید از صنعت کشور حمایت نمی‌کند، نباید انتظار داشت که وضعیت قیمت ریال و دلار روند ثابتی را طی کند. وی معتقد است که وابستگی شدید دولت به اقتصاد نفتی، هنوز هم اصلی‌ترین معضل اقتصاد کشور است. از سوی دیگر رکود تورمی حاصل از عدم ورود سرمایه‌گذاران خارجی به کشور، یک جنگ اقتصادی و روانی در ایران راه‌انداخته است. کسائیان ادامه داد: «کاهش قیمت ریال همیشه هم به ضرر تولیدکننده نیست، اما از آنجا که کشور ما یک کشور وابسته به واردات است، کاهش قیمت ریال، تولیدکننده را به‌شدت متضرر می‌کند و درنهایت موجب تعطیلی صنعت میشود.»
افزایش قیمت دلار؛ دستاورد بعد از تعطیلات عضو هیات نمایندگان و عضو کمیسیون صادرات اتاق بازرگانی ایران نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» گفت معمولا در روزهای پس از تعطیلات، بازار ارز با نوساناتی همراه است و افزایش قیمت دلار در زمان کنونی را نیز مربوط به همین ایام می‌داند.» به گفته «مهرداد بازرگان» دولت نیز کنترل شرایط کنونی را رها کرده و سیاست خاصی را برای کنترل این وضعیت در پیش نگرفته است. وی معتقد است که عدم تعادل عرضه و تقاضا در بازار ارز موجب افزایش قیمت دلار شده است. علاوه‌بر اینکه بخش عمده‌ای از تبادل‌های ارزی به صورت مجازی و حواله‌ای انجام میشود.
بازی را خود دولت آغاز کرد اما نتوانست مهارش کند پرویز صداقت، کارشناس اقتصادی نیز در گفت‌وگو با «فرهیختگان» درباره دلایل گرانی دلار بیان کرد که افزایش شدید قیمت دلار در سال 96 و 20 روز اخیر عمدتا ناشی از بحران سیاسی است که کشور دچار آن شده و چشم‌انداز برگشتن تحریم‌ها در اردیبهشت است؛ یعنی اینها عوامل روانی هستند که در حال حاضر قیمت دلار را بالا می‌برند. وی در ادامه افزود که معتقدم افزایش نرخ ارز در شرایط حاضر ناشی از عوامل بنیادین نیست، عوامل غیراقتصادی فضای اقتصادی را ملتهب کرده‌اند. این اقتصاددان در پاسخ به این سوال که بانک مرکزی در کجای این تحولات قرار دارد، بیان کرد که از این منظر این تحولات فراتر از اختیارات نهاد ناظر پول است، لذا مساله کاملا سیاسی است. اما از یک منظر نیز به نظر می‌رسد این بازی را ابتدا خود دولت در سه ماهه چهارم سال گذشته برای تامین کسری بودجه آغاز کرده بود. بازی دولت با دلار گرچه در ابتدا از طرف خود دولت آغاز شد، اما در ادامه عوامل روانی موجب شد که کنترل و مهار قیمت دلار از کنترل دولت خارج شود. وی در ادامه گفت الان دیگر مساله، مساله سیاسی است و با مجموعه بحران‌هایی گره خورده است که امروز با آنها مواجهیم. اگر این بحران‌ها حل شوند، باز هم بحران ارزی حل نخواهد شد و ممکن است اندکی کاهش یا افزایش یابد. وی در پاسخ به این سوال «فرهیختگان» که آیا گفته‌های حسام‌الدین آشنا مشاور رئیس‌جمهور با عنوان «ارز ارزان میشود اما نه با مماشات با محتکران جسور اسکناس و قاچاقچیان قهار اربیل و استانبول»، نیز گفت: «این عوامل به فرض هم که واقعیت داشته باشند، عوامل فرعی هستند. تقاضای سوداگرانه در همه دوره‌ها در بازار ارز وجود داشته است و مختص این دوره نیست، ولی واقعیت را نمی‌شود کتمان کرد، واقعیت بحران‌های سیاسی است که ما داریم و بدون حل آنها نمی‌شود بحران ارزی را حل کرد.»
چند دلیل گرانی دلار دکتر وحید شقاقی شهری، پژوهشگر اقتصادی و استاد دانشگاه درباره گرانی ارز در روز گذشته به «فرهیختگان» گفت: «نرخ ارز از جمله پارامترهای نادر اقتصادی است که هم از سیاست‌های داخلی و هم از سیاست‌های خارجی تاثیر می‌پذیرد.» وی افزود: «ضعف عملکرد دولت در سیاست‌های داخلی اقتصاد ایران کاملا مشهود است، به‌رغم اینکه سیاست‌های دشمنان ایران علیه اقتصاد ایران طراحی و اجرا می‌شوند، ضعف سیاست‌های داخلی هم خودش را نشان می‌دهند.» در اقتصاد ایران اولا فشار بر منابع ارزی بانک مرکزی بسیار بالاست، به‌طوری که در سال 1396 حدود 50 میلیارد دلار صادرات نفت داشته‌ایم که از این 50 میلیارد دلار 14.5 درصد به شرکت نفت برای تجهیز و نوسازی اختصاص می‌یابد و مابقی آن در اختیار دولت قرار داده میشود که از این مقدار هم 20 تا 33 درصد به صندوق توسعه ملی واریز میشود. شقاقی شهری ادامه داد: «به عبارتی دیگر از 50 میلیارد دلار ارز ناشی از فروش نفت، (با کسر 14.5 درصد سهم وزارت نفت) نزدیک به 42.5 میلیارد دلار ارز به اقتصاد ایران تزریق شده است. این درحالی است که در سال گذشته حدود 10 میلیارد دلار ارز مسافر از اقتصاد ایران خارج شده است، حدود 15 میلیارد دلار قاچاق کالا داشته‌ایم، حدود هفت (7) میلیارد دلار هم تراز منفی تجارت خارجی ما (تراز تجاری غیرنفتی) شده است که در مجموع (سه عدد) حدود 32 میلیارد دلار خروج ارز از کشور در سال گذشته داشته‌ایم.» وی ادامه داد به عبارتی دیگر فشار بر منابع ارزی ایران بسیار زیاد است، طبیعتا در اینجا یک ضعف عملکرد در دولت هست؛ در مدیریت واردات، در کسری تراز تجاری غیرنفتی و عدم مدیریت واردات، در عدم ساماندهی ارز مسافرتی و در مبارزه با قاچاق کالا. اینها حوزه‌هایی است که دولت می‌توانست آنها را مدیریت کند تا فشار بر منابع ارزی کشور کم شود. از طرف دیگر نقدینگی 1500 هزار میلیارد تومان که بیش از 95 درصد آن سپرده‌های بانکی هستند، در این باره، بارها اقتصاددانان به دولت هشدار دادند؛ اقتصاددانان پیش‌بینی کرده‌اند که این حجم سپرده‌های بانکی روزی کار دست دولت خواهد داد. همچنین حدود 60 درصد منابع بانکی به دلیل مطالبات معوق و بدهی دولت به بانک‌ها، سرمایه‌گذاری بانک‌ها در بخش مسکن و... نیز بلوکه شده است. اما علاوه‌بر ضعف در مدیریت نقدینگی، عامل بعدی دلاریزه شده اقتصاد ایران است. عمده کالاهای ایران به دلار وصل است. این سه مولفه (مدیریت ارز، مدیریت نقدینگی و دلاریزه شدن اقتصاد ایران) عوامل داخلی بحران ارزی هستند که ضعف دولت در هر سه مولفه مشهود است. اما در کنار عوامل داخلی، سیاست خارجی نیز در تشدید این ضعف مدیریتی موثر است. رئیس‌جمهور آمریکا می‌گوید در صورتی که ایران اصلاحات برجام را نپذیرید، اردیبهشت از برجام خارج خواهد شد که جو روانی این سناریوی آمریکایی به همراه ضعف مدیریتی داخلی در تشدید بحران ارزی موثر بوده است. وی در مورد پیش‌بینی آینده نرخ ارز نیز اظهار داشت در چند ماه اخیر قیمت ارز از 4500 تومان به بیش از 5500 تومان رسیده است که این مقدار افزایش نرخ ارز، بار تورمی سنگینی را در فصل بهار به اقتصاد ایران تحمیل خواهد کرد. در حال حاضر حدود 40 درصد ریزش ارزش پول ملی داریم که این 40 درصد ریزش ارزش پول حدود 40 درصد قیمت کالاهای وارداتی را افزایش خواهد داد که این مساله برای اقتصاد بسیار خطرناک است، زیراکه خود افزایش قیمت کالا نیز در دور بعدی موجب افزایش نرخ ارز میشود. لذا این اتفاقات افتاد که مدیریت جو روانی حاصل از خروج آمریکا از برجام در دست ما نبود، اما مدیریت امور داخلی کاملا در دست دولت بود که نتوانست با مدیریت صحیح از بحران ارزی جلوگیری کند.
سایر اخبار این روزنامه
