روزنامه خراسان

فتواهای تاریخی برای حمایت از «کالای ایرانی»

مواجهه ایرانیان با ورود گسترده کالاهای خارجی و تهدید اقتصاد و تولید داخلی، در دوره قاجار آغاز شد. تا پیش از آن، میزان مبادلات تجاری میان ایران و کشورهای خارجی و به ویژه اروپایی، چندان زیاد نبود. از سوی دیگر، سیاست حکومت‌های افشاریه و زندیه، مانع از افزایش بی‌ضابطه واردات می‌شد. اما با آغاز دوران حکومت قاجارها و به خصوص پس از شکست ایران در دو جنگ سرنوشت‌ساز با روسیه تزاری، نفوذ استعمارگران در کشور افزایش یافت و یکی از تبعات افزایش این نفوذ، واردات بی‌رویه کالاهای خارجی بود. این کالاها که عموماً به دلیل فناوری‌های جدید، با قیمتی ارزان‌تر روانه بازار می‌شد، به صنایع داخلی که عموماً بومی و محدود بود، آسیب‌های جبران ناپذیری وارد کرد. به همین دلیل، رجال وطن‌دوستی مانند امیرکبیر، کوشیدند تا با اتخاذ تمهیداتی، ضمن جلوگیری از ورود بی‌رویه مصنوعات خارجی، بر حجم و کیفیت کالاهای داخلی بیفزایند؛ اقداماتی که توانست در برهه‌ای از این دوره تاریخی، شرایط را تغییر دهد؛ اما نتوانست تأثیر مستمری بر این مسئله داشته باشد. در این بین، ورود علمای اعلام به این مسئله راهبردی، به ویژه از اواسط دوره سلطنت ناصرالدین‌شاه به بعد، این گروه نخبه را به کانون اصلی حمایت از تولید داخلی و مقابله با مصرف کالای خارجی تبدیل کرد. رویکرد علما در برخورد با مسئله ورود بی‌رویه کالای اروپایی به کشور و تضعیف جایگاه تولیدات داخلی، بیشتر منبعث از قاعده فقهی «نفی سبیل» بود. آن ها معتقد بودند از آن‌جا که ورود کالاهای مصنوع فرنگ، ضمن آسیب زدن به قدرت اقتصادی مسلمانان، راه ورود فرهنگ غربی و نیز مسیر سلطه هر چه بیشتر اجانب را هموار می‌کند، باید جلوی آن را گرفت و در مقابل، به تقویت جایگاه کالاهای ایرانی پرداخت. به این ترتیب، فتاوای مراجع تقلید و اعلامیه‌های علمای اعلام، به یکی از مهم ترین و تأثیرگذارترین عوامل تشویق تولید و مصرف کالای داخلی و نفی ورود و عرضه کالای خارجی تبدیل شد. فتاوای تأثیرگذار شاید بتوان نخستین اقدامات علیه ورود کالا و خدمات خارجی را در مقابله علمای تهران و در رأس آن ها، «ملاعلی کنی» با قرارداد استعماری «رویتر» جست‌وجو کرد. مجتهد اول پایتخت، پس از امضای این قرارداد استعماری که در آن، اداره امور اقتصادی کشور در اختیار یک یهودی انگلیسی به نام «جولیوس دورویتر» قرار می‌گرفت، به مخالفت صریح با آن پرداخت و ضمن صدور فتوایی، خواستار لغو این امتیاز استعماری شد. پایداری «ملاعلی کنی»، علما و مردم، سرانجام شاه را به عقب‌نشینی وادار کرد و مانع از تداوم این امتیاز استعماری که هدف اصلی آن، بسط و گسترش عرضه مصنوعات غربی و محدود کردن کالای ایرانی بود، شد. صدور فتوای منع مصرف کالای خارجی و لزوم استفاده از کالای ایرانی، در دوره‌های بعد نیز، یکی از مهم ترین اقدامات مراجع و علما در این راستا بود. مرحوم آیت‌ا... سید محمد کاظم طباطبائی، معروف به «صاحب عروه»، از علمای بزرگ شیعه، در پاسخ نامه یکی از مؤمنان که در پی مقابله با واردات کالاهای خارجی و حمایت از کالاهای ایرانی بود، نوشت: «آن‌چه نوشته بودید، از تَرَتُّب مفاسد بر حمل اجناس از بلاد کفر به محروسه ایران - صانها ا... تعالی عن حوادث الزمان - صواب، و همیشه ملتفت به آن ها و اصناف آن که مایه خرابی دین و دنیای مسلمین است، بوده‌ام و از اقدام شما در تهیه دفع آن ها که باید از محض غیرت دین و خیرخواهی مسلمین باشد، زیاده مسرور شدم.» مرحوم آخوند خراسانی، معروف به «صاحب کفایه» هم، در اعلامیه‌ای تاریخی، در سال 1319 هـ.ق، خطاب به عموم ایرانیان مسلمان نوشت:«عموم غیرتمندان اسلام و پیروان حضرت خاتم النبیین ـ صلی ا... علیه و آله الطاهرین ـ البته این معنی را تا به حال فهمیدند و به رأی العین می بینند که استعمال امتعه خارجه در بلاد اسلامیه، تا به حال به چه درجه موجب ذهاب( از دست رفتن) ثروت مملکت و نسخ منابع داخله و فقر و فلاکت ملت و تسلط کفار بر مسلمین شده [است.]» آیت‌ا... سیدعبدالحسین لاری، از شاگردان برجسته میرزای شیرازی و بنیان گذار حکومت اسلامی لارستان نیز، در پاسخ به پرسشی در این زمینه، چنین می‌نویسد:«امروز آن‌چه پول از بلاد اسلامیه به بلاد خارجی می رود اعانت(کمک) به اعداء دین و استعداد(آمادگی) کفار است برای ریختن خون اسلام و مسلمین. [پس] حرام است استعمال آن ها سیاسة و دیانة حفظاً للاسلام و المسلمین، مگر در صورت اضطراب و عدم وجود اشیاء وطنی اسلامی.» گام‌های عملی علما نکته مهمی که نباید از یاد برد، این است که در ابتدا، رویکرد علما بیشتر مبتنی بر منع استفاده از کالای خارجی و تشویق استفاده از کالای داخلی بود. اما چندی بعد، با گسترش بی رویه عرضه کالای خارجی، موضوع تشویق تولید کالای داخلی به منظور رقابت با نمونه وارداتی در دستور کار قرار گرفت و در فتاوای مراجع، به این مسئله مهم نیز توجه شد. تأسیس شرکت اسلامیه در اصفهان، اوج این اقدامات بود. آقا نجفی اصفهانی، از مراجع تقلید اصفهان، با همکاری تعدادی از علما و بازرگانان این شهر، شرکتی را تأسیس کرد که باید آن را نخستین اقدام عملی علما در کنار فتاوای آن ها، برای حمایت از کالای ایرانی دانست. این مرجع آگاه و هوشیار، پس از تأسیس شرکت اسلامیه که هدف آن، عرضه کالاهای ایرانی در بازارهای داخلی و حتی خارجی بود، در نامه‌ای به روزنامه «حبل‌المتین»، چاپ کلکته، درباره این اقدام نوشت:«رجاء دارم که به حسن اهتمام علمای اعلام و توجه اسلامیان، موجبات رواج صنایع و امتعه اسلامیه، زیاده بر این، یوماً فیوماً، در ترقی و شیوع بشود؛ چنان‌چه در اصفهان و توابع، لباس اغلب مسلمانان از همین منسوجات و امتعه اسلامیه می باشد و رواج دارد. ان شاءا... تعالی به طوری شایع خواهد شد که کفایت عموم اسلامیان را بنماید و مسلمین را حاجت به منسوجات و ملبوسات غیر نباشد.»تأثیر فتاوا و اقدامات علمای اصفهان چنان بود که اغلب روزنامه‌ها و جراید آن دوره، با هیجان زایدالوصفی به شرح و تفسیر درباره این اقدام پرداختند. آقانجفی اصفهانی، برای تنویر افکار عمومی، از قدرت نفوذ جراید هم برای تشویق مردم به خرید کالای ایرانی بهره گرفت. روزنامه «حبل المتین»، در شماره 20 خود، به نقل از خبرنگارش در اصفهان، می‌نویسد:«حضرت حجت‌الاسلام حاج شیخ محمدتقی [آقانجفی] ـ مدظله العالی ـ عنوان مفصلی را مِن باب تَرْک منسوجات و مصنوعات خارجه در ترویج امْتعه(کالاها) و اَقْمشه(منسوجات) داخله و بیست و هفت مورد در قرآن، که منع از معاشرت خارجه است، با بیانی خیلی مفصل و عنوانی بسیار عام فهم، ارشاد فرموده‌اند ... علمای اسلام در این شرکت مقدس، شخصاً شرکت مالیه نموده‌اند و از بذل نصایح و تشویق عموم به [خرید] امتعه اسلامی و دوری از استعمال امتعه خارجه، دقیقه ای فروگذار نمی‌کنند ... حضرت حجت‌الاسلام آقای نجفی و ثقة الاسلام [حاج آقا نورا... اصفهانی] و جناب آقایان علمای اسلام ـ سلمهم ا... تعالی ـ در راه این شرکت مقدس، از هستی خود گذشته‌اند.» روزنامه «ثریا» در شماره 47 خود نوشت:«رؤسای روحانی ملت ایران، معنی وطن و ترقی آن را شناخته و درصدد ارتقا بدان مدارج عالیه برآمده‌اند. اگر نام مبارک حجت‌الاسلام آقانجفی ـ مدّ ظله العالی ـ را سرآغاز تاریخ ترقی ایران قرار دهیم، شایسته و سزاست.» پوشیدن لباس عزت اهداف هشتگانه شرکت اسلامیه، طبق اساسنامه آن، از این قرار بود:«1- دسترسی به سود بیشتر اقتصادی از طریق راه اندازی کمپانی و شرکت در نسبت با کار تجارت فردی؛ 2- خروج از ذلت احتیاج به امتعه خارجی؛ 3- تثبیت و تقویت هرچه بیشتر تجارت داخله در برابر تجارت خارجه؛ 4- جلوگیری از خروج ثروت داخلی به خارج از کشور؛ 5- جلوگیری از مهاجرت نسل های آینده به خارج از کشور برای مزدوری و کارگری نزد بیگانگان؛ 6- تسهیل در امر معیشت مردم به علت ارزان تر بودن منسوجات و مأکولات داخلی نسبت به نوع خارجی آن ها؛ 7- ارائه الگویی تجاری برای آینده ملت و دولت؛ 8- جلوگیری از رواج معاملات ربوی بیگانگان.» در پی تشکیل شرکت اسلامیه و صدور فتاوای علما مبنی بر وجوب حمایت از تولیدات داخلی، مردم به حمایت از این اقدام پرداختند و موضوع استفاده از کالای ایرانی با اقبال عمومی مواجه شد. چنان‌که خبرنگار «حبل المتین» در شماره 24 این جریده می‌نویسد:«چنان وجد و سرور در اهالی از وضیع و شریف ملاحظه شد که در هیچ عید از اطفال ندیده بودم و در تعریف منسوجات وطنی، همین یک نکته شاهد است که بلژیکی های مأمورین گمرک و سایر اهالی خارجه از این تن خواه(پارچه تولید داخل) خریدند و نهایت توصیف می نمودند. الفضل ما شهدت به الاغیار.» بی‌تردید صدور فتاوای علما در اقبال عمومی مردم برای خرید هر چه بیشتر کالای ایرانی، تأثیر مستقیم داشت. با رونق گرفتن کار شرکت اسلامیه، علمای سایر شهرها نیز به همراهی با آن پرداختند تا جایی که به نوشته یکی از روزنامه‌های آن دوره، «در برخی شهرها از جمله در شیراز، علما برخی از وعاظ را روانه نقاط گوناگون شهر و روستا کردند تا به مردم اطلاع دهند و از آنان بخواهند که از این به بعد، تنها از منسوجات شرکت اسلامیه اصفهان استفاده کنند.» 
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
پس از انتشار تصاویر ماهواره ای از میزان خسارت ها به پایگاه نواتیم، دیروز نیز تصاویر ماهواره‌ای پایگاه رامون ارتش صهیونیستی منتشر شد که نشان می دهد علاوه بر آشیانه ها، مراکز تجهیزات نظامی نیز توسط موشک های بالستیک ایران هدف قرار گرفته است (خراسان) امیر واحدی: این‌بار با بمب‌افکن su ۲۴ پاسخ ویرانگر می‌دهیم / سردار حاجی‌زاده: صد در صد می‌زنیم (جوان) جنگ رسانه‌ای در فضای موشکی (کيهان) پیام صریح ایران به جنگ‌طلبان صهیونیست (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
توئیت تکان دهنده همسر بیل گیتس درباره کاهش جمعیت در ایران نکاتی درباره رواج بیماری روانی به بهانه افشاگری «راک» درباره ابتلایش به افسردگی راهنمای سفر به 2 چشمه آبگرم آب تنی در تنهاترین آبشار آبگرم کشور فتواهای تاریخی برای حمایت از «کالای ایرانی» گفت وگو با جانباز 70 درصد مستندساز خطرناک تر از زلزله 7.3 ریشتری حرکت به سمت مذاکره با رژیم غاصب، پیروزی ملت فلسطین را عقب می اندازد قابلیت های پوشاک چالش های خودرو تأکید بر حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی سوریه سرانجام وجوه آبونمان گاز به جیب مردم برگشت شلیک جنجالی در یوتیوب و «ترامپ لولو» در مهد کودک گوشت های آلوده روی خط نابودی دورزدن قانون برای افزایش حقوق برنامه ویژه آماده سازی تیم ملی لغو شد؟ امام جمعه رشت تغییر کرد