روزنامه وطن امروز
1397/01/16
پرواز بر فراز آشیانه عقاب
فهیمه اسماعیلی: سخن‌گفتن و نوشتن درباره افراد بویژه اگر برجستگی اخلاقی یا شخصیتی داشته باشند، کار دشواری است چه رسد به اینکه آن شخصیت از نظر تاریخی نیز از عصر ما دور باشد و تمام اطلاعات ما محدود به آثاری باشد که از او بر جای مانده است. در خوشبینانه‌ترین حالت باید گفت اگر بتوان قضاوت درستی کرد باز هم با آنچه واقعیت آن شخص بوده، فاصله زیادی دارد. این در حالی است که اطلاعات بسیاری پیرامون آن شخص وجود داشته باشد و بتوان از میان آنها به یک قضاوت درست و نزدیک به واقعیت رسید.حال تصور کنید آن فرد شخصیت بزرگی مانند «لئو تولستوی» نویسنده نامدار اهل روسیه باشد. نویسنده‌ای که بیش از ۱۰۰ سال از مرگش می‌گذرد و تنها آثار و روایت‌هایی که دیگران از او داشته‌اند، در روزگار کنونی در دسترس است. مساله‌ای که کار را سخت‌تر می‌کند این است که برای پژوهشگر پارسی‌زبان، بسیاری از این منابع نیز در دسترس نیست و همتی عالی می‌طلبد سراغ منابع اصلی که احتمالا بخش عمده‌ای از آنها به زبان روسی است، برود تا بتواند در قضاوت، نکته‌ای را از قلم نیندازد و تصویری نزدیک به واقعیت از شخصیت این نویسنده شهیر ارائه کند. شخصیت نویسنده‌ای که «ایوان تورگنیف» دیگر نویسنده روس درباره او چنین می‌نویسد: «تولستوی بین همکاران ادبی‌‌اش غول است». تحقیق و پژوهش حول نویسنده‌ای که بزرگان ادبیات روسیه از او با عنوان «غول» یاد می‌کنند و متن او را می‌ستایند، کاری بسیار دشوار است، بویژه اینکه او نه یک نویسنده معمولی، بلکه از بزرگترین نویسندگان جهان به شمار می‌رود و آثار سترگی از او برجای مانده است. رمان «جنگ و صلح» او که بزرگترین رمان جهان به شمار می‌رود، حدود ۶ سال از عمر این نویسنده روس را به خود اختصاص داده و بین ۵۰۰ تا ۷۰۰ شخصیت در آن خلق شده‌اند یا رمان «آناکارنینا» که از مشاهیر کتاب‌های جهان است و آن را از همه آثار تولستوی، «جهانگیرتر» خوانده‌‌اند. شخصیتی که آثارش از سوی منتقدان بسیاری ستوده شده؛ برای مثال «آنتوان چخوف» درباره متن او می‌نویسد: «شما در سطرهای او عقابی را می‌بینید که در آسمان پرواز می‌کند و کمتر در بند زیبایی پرهای خویش است». آنچه گفته شد به این خاطر بود که تصویری از رفعت و جایگاه این نویسنده روس به خواننده ارائه شده باشد تا در ادامه بتوان به ارزش کار پژوهشی «علی تاجدینی» پرداخت. این پژوهشگر در کتابی با عنوان «تولستوی» که انتشارات سوره مهر آن را منتشر کرده، به بررسی و تحقیق حول محور شخصیت و آثار لئو تولستوی دست زده است. تاجدینی در این کتاب ۶۳۰ صفحه‌ای از کودکی خالق داستان مشهور «مرگ ایوان ایلیچ» و زندگی خانوادگی و تأثیر آن بر جهان داستان‌های این نویسنده آغاز می‌کند و عوامل مؤثر بر شکل‌گیری این شخصیت بزرگ را برمی‌شمارد. او برای این منظور از روایت‌های تولستوی و نقل‌قول‌های نزدیکان به لئو تولستوی بهره برده و خواننده را در نزدیک شدن به زوایای شخصیتی این نویسنده نامدار، یاری می‌کند. شخصیتی که حتی در میان مخاطبان غیرجدی ادبیات نیز بخوبی شناخته شده و آثارش به زبان‌های مختلفی در جهان ترجمه شده و کمتر کسی است که با شنیدن نام تولستوی عبارت «جنگ و صلح» در ذهنش نقش نبندد.
در بخش اول که متشکل از 4 فصل است علاوه بر زندگینامه و شخصیت‌‌شناسی تولستوی، در یکی از فصل‌ها عوامل مؤثر بر شخصیت تولستوی بررسی و ذکر شده‌اند. این بخش از این حیث دارای اهمیت است که چهره‌های سرشناس فرهنگی جهان پیرامون «استاد پیر» سخن گفته‌اند و از تأثیر شخصیت‌هایی مانند «ژان ژاک روسو» و «آرتور شوپنهاور» بر جهان فکری و شخصیتی نویسنده «شیطان» مطالبی عنوان شده است. بخش دوم این کتاب برای آنهایی که با آثار تولستوی آشنایی ندارند، هم مفید است و هم مضر؛ از این جهت که در این بخش به معرفی آثار تولستوی پرداخته شده که برای آنهایی که با آثار این نویسنده آشنایی ندارند، مفید است چون می‌توانند به صورت کپسولی گذرا به آثار این نویسنده نگاهی بیندازند و از محتوا و محور آن باخبر شوند ولی مضر است به این سبب که ممکن است دیگر نتوانند لذت کشف جهان داستانی تولستوی را کسب کنند. در این فصل، تاجدینی پس از معرفی کوتاه هر اثر، مهم‌ترین نکاتی را که درباره آن اثر در نظرش آمده، از قبیل تحلیل محتوا، نقد روانکاوانه، زیبایی‌های ادبی و شکلی و... بیان کرده است. حتی او در این بخش برای مثال به انعکاس انتشار رمان «جنگ و صلح» یا چگونگی خلق داستانی با نام «کودکی» و انعکاس آن میان شخصیت‌هایی مانند «تورگنیف» یا «داستایوسکی» پرداخته و از این حیث خواننده می‌تواند درباره جایگاه هر اثر در منظومه آثار وی، دیدگاه درخور توجهی پیدا کند. مهم‌ترین بخش کتاب «تولستوی» و پژوهش علی تاجدینی را باید بخش سوم آن دانست؛ بخشی که به افکار و اندیشه‌های نویسنده صاحبنام روس پرداخته است. در این بخش نویسنده به جایگاه دین در جهان‌بینی تولستوی اشاره می‌کند و نتیجه تحقیقات خود را در دسترس مخاطب قرار داده است. مؤلف در تحلیل مقاله‌ای از تولستوی با عنوان «هنر چیست؟» معیارهای شایان توجهی در ارتباط با هنر دینی ارائه می‌کند که در روزگار کنونی پرمناقشه و البته پرکاربرد است. برای مثال در ارتباط با هنر دور از ابتذال می‌نویسد: «در اندیشه تولستوی هنر ناب، هنر مسؤول و در خدمت اخلاق و فضیلت است. تولستوی معتقد بود اگر هنرمند نتواند رابطه اخلاقی درستی را در اثرش به دست آورد، استادی‌اش در فناوری بیهوده است». دیدیم که برقراری اخلاق در هنر برای تولستوی یک اصل است اگرنه او هنر بدون اخلاق را تنها فناوری می‌خواند و این یکی از ارزش‌های اثر تاجدینی است که توانسته این زوایای اندیشه تولستوی را بر ما مکشوف کند. زوایایی که مدعیان هنر مدرن کمتر به آن اشاره می‌کنند و در این اثر می‌بینیم تاجدینی با کنکاش در آثار تولستوی و تحقیق پیرامون آنها تصاویری از آنها را برای خواننده مشهود کرده است. در این بخش در یکی از فصل‌ها مؤلف کتاب «تولستوی» دست به نقد شهوت در اندیشه تولستوی زده و شواهد و قراینی را آورده که نشان می‌دهد تولستوی به آن در آثارش بی‌توجه نبوده، تا جایی که در داستان «شیطان» به نکوهش آن و کنترلش از طریق روش‌هایی مانند دور شدن از محل گناه، مشغول کردن خود به کار و... دست می‌زند. در این فصل تاجدینی به جایگاه زن و مادر در زندگی و اهمیت آنان در داستان‌های تولستوی نیز اشاره کرده و از این حیث نیز توانسته منظری فراروی خواننده باز کند. اگر بخواهیم پیرامون کتاب «تولستوی» تألیف علی تاجدینی سخن بگوییم، مجال بیشتری می‌طلبد و از حوصله این مطلب خارج خواهد شد ولی باید گفت این پژوهشگر دست به کاری زده که همت بلندی طلب می‌کرده است. در همین بخش سوم تاجدینی با بررسی چند داستان دیگر، به معنای زندگی در آثار تولستوی و همچنین شر و غرور نیز پرداخته است. علاوه بر این تاجدینی در بخش پایانی، کتاب‌شناسی فارسی تولستوی و آثار سینمایی‌ای را که با محوریت آثار و شخصیت نویسنده «حاجی‌مراد» خلق شده نیز آورده تا خواننده نسبت به آن نیز اشراف داشته باشد. شاید برای کسانی که مطالعات بسیاری در زمینه تولستوی و آثارش داشته‌اند، این کتاب کافی به نظر نرسد اما نباید فراموش کرد «لئو تولستوی» یکی از نامدارترین نویسنده‌های جهان است که آثار بسیاری از او در دسترس است و بررسی هرکدام از آنها به صورت تفصیلی عملی دشوار است. از این رو انتشار اثری همه‌جانبه و موجز پیرامون این شخصیت، اتفاقی خجسته در فضای ادبیات است که با زمینه مطالعاتی گسترده خلق شده و خواننده را با تصویر «غول» ادبیات و هنر جهان آشنا می‌کند.
سایر اخبار این روزنامه
تشدید مبارزه علاج مسأله فلسطین
حمایت از کالای ایرانی، از «خریدار» تا «مطالبه‌گر»
حرکت مردم از فاز واکنشگری به کنشگری
حجت‌‌الاسلام فلاحتی نماینده ولی‌فقیه در گیلان و امام‌جمعه رشت شد
12 دیدار در کمتر از 5 سال
پرواز بر فراز آشیانه عقاب
عددی نیستی!
سودای حکمرانی براقتصاد ایران
بازی برجامی تروئیکای اروپایی در زمین آمریکا
باجگیری کدخدا از سعودی
