روزنامه آفتاب یزد
1396/12/06
سیگنال‌های منفی از سرزمین یخی!
آفتاب‌یزد- امین نائینی: تاریخ ایران با قدرت‌های بزرگ گره خورده است، منابع زیرزمینی همچون نفت در کنار ژئوپلتیک منحصربه‌فرد موجب شده تا ایران به‌عنوان یک کشور ویژه در روابط بین‌الملل محسوب شود. شاید این روزها نام قدرت خارجی که شنیده میشود ذهن بسیاری به سمت آمریکا برود، اما واقعیت این است که تاریخ معاصر ایران با انگلیس و روسیه گره خورده است. برخلاف این روزها که عده‌ای از آن به‌عنوان ماه عسل تهران-مسکو یاد می‌کنند برای ایرانیان از روس‌ها خاطرات تلخی به یادگار مانده است. قدرتی که به لحاظ جغرافیایی بیشترین ضربه را به ایران زد و مناطق بسیاری چون ارمنستان، آذربایجان تا گرجستان را از کشورمان جدا کرد. هرچند این سرزمین‌ها به روس‌ها نیز وفا نکرد و امروز به‌عنوان دولت-ملت‌هایی مستقل در عرصه بین‌الملل حاضر هستند. جنگ جهانی دوم که آغاز شد ایران هرچند اعلام بی‌طرفی کرده بود، اما نیم‌نگاه رضا شاه به سمت آلمان و هیتلر سرانجام موجب دخالت خارجی شد و نیروهای انگلیس و روسیه از جنوب و شمال وارد ایران شدند. جنگ که با بمباران اتمی آمریکا در ژاپن رسما به خط پایان رسید طبق توافق، انگلیسی‌ها از ایران خارج شدند، اما نیروهای روس چشم طمع به سرزمین‌های شمالی داشتند و از خروج ممانعت می‌کردند. این ماجرا با تدابیر داخلی و شکایت به شورای امنیت و تهدیدهای آمریکا علیه شوروی سابق سرانجام به خروج نیروهای روس از ایران منتهی شد. فروپاشی اتحاد شوروی در اوایل دهه 90 میلادی و تشکیل فدراسیون روسیه که در اقتصاد وضعیت متزلزلی داشت شرایط جدیدی را در جهان فراهم کرد. مسکو که به‌دنبال پروژه‌های اقتصادی بود تکمیل نیروگاه اتمی بوشهر با قراردادی حدود 800 میلیون دلار را غنیمت می‌دانست. هرچند روس‌ها مطابق با قرارداد ال گور- چرنومدرین در اواخر دهه 90 میلادی با ایالات متحده مصالحه کردند تا در مسیر همکاری با ایران سرعت را کُند کنند و در نهایت با تاخیری بسیار نیروگاه بوشهر را تحویل دادند. از قضا در قرارداد فروش سامانه موشکی S-300 هم کارشکنی کردند و تنها زمانی حاضر به واگذاری موشک‌ها به ایران شدند که تهران با غرب ذیل گفت‌و‌گوهای هسته‌ای به توافق رسید. این‌ها بخشی از تاریخی است که روس‌ها در ذهن ایرانیان ساختند. با این حال دوطرف اکنون شاید بیش از هر زمانی نزدیک هستند، اما اشتباه است اگر این نزدیکی را استراتژیک بنامیم. در حالی که مبارزه با اسرائیل بخش مهمی از سیاست خارجی ایران را به خود اختصاص می‌دهد تل‌آویو برای مسکو حکم «روسیه دوم» را دارد. روس‌های یهودی‌تبار بزرگ‌ترین نژاد حاضر در اسرائیل هستند و همین موضوع پیوندی ناگسستنی میان طرفین به‌وجود آورده است.در جنگ، طرف اسرائیل هستیم!
حضور روزافزون روس‌ها در خاورمیانه اگرچه تلاش برای حفظ بشار اسد بوده، اما برای تل‌آویو هم چندان بد نبوده است. از همان نخستین روزهای حضور مسکو در منطقه جلسات هماهنگی پرشماری میان صهیونیست‌ها و روسیه شکل گرفته تا اسرائیل در انجام برخی حملات در خاک سوریه دستش باز باشد. به تازگی چند روز بعد از آنکه یک هواپیمای اسرائیل مورد هدف نیروهای سوری قرارگرفت و علاوه بر این مدعی شدند یک پهباد سوری نیز از سوی اسرائیل منهدم شد. اما نتانیاهو ایران را متهم به داشتن نقش در حوادث اخیر کرد حالا سیگنال‌هایی از سوی روس‌ها دریافت میشود. لئونید فرولوف، معاون سفیر روسیه در تل‌آویو در مصاحبه با خبرگزاری تایمز آف اسرائیل اعلام کرد: «در صورتی که ایران به اسرائیل حمله کند، روسیه از اسرائیل حمایت خواهد کرد.» دیپلمات روس این اظهارات را چند روز پس از قضیه مربوط به پهباد در مرز سوریه-اسرائیل بیان کرد. او گفت: «در صورت حمله به اسرائیل، نه فقط آمریکا از اسرائیل طرفداری خواهد کرد، بلکه روسیه نیز از اسرائیل حمایت خواهد کرد. بسیاری از هموطنان ما در اسرائیل زندگی می‌کنند و اسرائیل به‌طور کلی یک کشور خوب و دوستانه است. از این‌رو ما اجازه هیچ‌گونه عملیات علیه اسرائیل نخواهیم داشت.»
پیام لاوروف بیخ گوش ظریف
در همین حال، سرگئی لاوروف در مصاحبه با شبکه تلویزیونی یورونیوز به نقل از دیپلماسی رسانه‌ای سفارت ایران در مسکو، گفت:«روسیه و اسرائیل درخصوص کارکرد مناطق جنوبی و کاهش تنش در سوریه به درک متقابل دست یافتند. حضور شبه‌نظامیان در آنجا به ثبات محکم در بلندی‌های جولان منتهی نخواهد شد در حالی که این امر برای اسرائیل فوق‌العاده مهم است. به‌ویژه هنگام سفر نخست‌وزیر اسرائیل به مسکو در این خصوص گفت‌وگو شد. موضوع به اینجا ختم نمی‌شود. وزیر خارجه روسیه چند روز پیش در کنفرانس «والدای» که محمدجواد ظریف هم یکی از سخنرانان آن بود، درباره اسرائیل گفت:«ما بارها گفته‌ایم بیاناتی مانند اینکه اسرائیل به‌عنوان یک کشور صهیونیست باید نابود شده و از نقشه جغرافیایی پاک شود را قبول نمی‌کنیم. به نظر ما این راهی کاملا غلط برای پیشبرد منافع است.» علاوه بر این، همین چند هفته پیش زمانی که ایالات متحده تحریم‌های جدیدی را علیه مسکو اعلام کرد ولادیمیر پوتین که به نظر خشمگین می‌رسید در بخشی از سخنان خود در کارزار انتخاباتی‌اش بود، گفت:«این خیلی احمقانه است که با روسیه درست مانند کره‌شمالی و ایران رفتار شود و روسیه را هم‌رده این دو کشور بدانند. در عین حال از مسکو درخواست شود و برای کمک به حصول توافق صلح در شبه‌جزیره کره میانجیگری کند.» همه این‌ها نشان می‌دهد سیاستمداران در مسکو مطابق با اصول رئالیسم، ایران را یک شریک دائمی نمی‌دانند و به‌دنبال منافع خود هستند. وقتی پای منافع در میان باشد، طبیعی است که اصل سود و هزینه حاکم میشود و اگر منافع بیشتری برای مسکو باشد در کنار تهران نخواهند ماند.
مردم روسیه چه می‌گویند؟
آنچه تاکنون گفته شد مربوط به دیدگاه‌های سیاستمداران روسیه است، اما مردم این کشور نسبت به ایران چه نگاهی دارند. در یک نظرسنجی که در جولای 2017 انجام شده در پاسخ به این سوال که به نظر شما کدام یک از این کشورها نزدیک‌ترین و دوستانه‌ترین روابط را با روسیه دارند، ایران در جایگاه هشتم قراردارد و جالب اینکه از نگاه مردم روسیه برای بدترین روابط نیز ایران در جایگاه هشتم قرار دارد. در پاسخ به این سوال که همکاری با کدام کشورها برای اقتصاد روسیه مفید است روس‌ها، ایران را در جایگاه چهاردهم قرار داده‌اند. در پاسخ به این سوال که کدام کشورها را متحد روسیه می‌دانید، روس‌ها، ایران را به‌عنوان بیست و پنجمین انتخاب معرفی کرده‌اند. در این میان فقط یک نظرسنجی به‌طور خاص روابط روسیه با ایران را مورد بررسی قرارداده است. این نظرسنجی در مورد روابط روسیه با سایر کشورها آخرین‌بار در 21 اوت 2015 منتشر شد. در اینجا سوال این بود که «به‌طور خاص برداشت شما نسبت به ایران چیست؟ در این مورد نیز نگاه منفی در میان روس‌ها به مرور زمان برخلاف آنچه در میان سیاستمداران در جریان است گسترش یافته است. درحالی که در سال 2000، حدود 57درصد به ایران نگاه غالبا مثبت داشتند. این رقم در سال 2015 یعنی همان سالی که همکاری‌های ایران و روسیه در سوریه آغاز شده به عدد 39درصد رسیده است. نگاه بسیار منفی نیز در همین مدت از 5درصد به 7درصد افزایش یافته است.
پیوند مسکو- تل‌آویو
میراث تلخ سیاستمداران روسی برای ایران در کنار نگاه نه‌چندان مثبت مردم روسیه به کشورمان شرایط را برای ترسیم یک چشم‌انداز بلندمدت و ایجاد روابط استراتژیک دشوار می‌کند. یک تحلیلگر مسائل بین‌الملل در گفت‌وگو با «آفتاب‌یزد» می‌گوید: «ایران در روابط با روسیه باید مراقب باشد به این کشور در سطح بین‌الملل تکیه نکند که رویکردی خطرناک است.» احمد موثقی افزود:«همکاری‌ها در سوریه موقت است و با گذشت زمان و شکل‌گیری ثبات نسبی در دوران پساداعش در این کشور شاهد مواضع متفاوت تهران و مسکو نسبت به آینده سوریه و دیگر موضوعات منطقه خواهیم بود.» این استاد دانشگاه تهران با بیان اینکه روسیه به‌عنوان یک قدرت اتمی به‌دنبال احیای خود در قامت یک ابرقدرت جهانی است و شرایطی شبیه به سال‌های جنگ سرد را فراهم کرده است، تصریح کرد:«سیاست‌هایی همچون الحاق شبه‌جزیره کریمه به خاک روسیه و حضور مستقیم در سوریه موجب روابط پرتنش میان غرب و روس‌ها شده است.» موثقی ادامه داد:«با توجه به روابط خاص ایران و غرب، به‌ویژه ایالات متحده، کرملین تلاش می‌کند از ایران به‌عنوان یک کارت در روابط خود با طرف غربی استفاده کند.» او اضافه کرد:«آنها ایران را به‌عنوان یک ابزار برای دستیابی به منافع روسیه درنظر می‌گیرند و هر زمانی که وزنه به سمت غرب سنگینی کند آنها نیز به همان طرف می‌چرخند همان‌طور که پیش از برجام با واشنگتن همراه شدند و تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران را وتو نکردند.» موثقی یادآور شد:«سخنان اخیر وزیر خارجه روسیه و معاون سفیر آنها در تل‌آویو در دفاع و حمایت از اسرائیل نیز ذیل همین موضوع قرار دارد، چراکه اسرائیل روابط و پیوند نزدیکی با غرب دارد و این مسیر فرصت مناسبی برای روسیه است تا بتواند روابط خود را با جهان غرب بهبود ببخشد. به همین دلیل است که آنها نمی‌توانند تل‌آویو را نادیده بگیرند.» موثقی اظهارداشت:«تحریم‌هایی که بعد از الحاق کریمه از سوی غرب علیه آمریکا اعمال شده موجب شده تا اقتصاد روسیه بیش از همیشه متزلزل شود و نیاز به ترمیم روابط با غرب برای منافع اقتصادی اجتناب‌ناپذیر است تا مسکو از تنگناهای اقتصادی نجات یابد.» این استاد دانشگاه تهران انتشار مواضع معاون سفیر مسکو در تل‌آویو را مثبت ارزیابی کرد از این جهت که هشداری برای مسئولان است که نباید روابط راهبردی با روسیه را مدنظر قراردهند، چراکه اساسا چنین امکانی بعید به نظر می‌رسد. احمد موثقی در پایان گفت:«ایران باید نوع روابط با روسیه را با دقت رصد کند درحالی که مناسبات می‌تواند افزایش یابد، اما باید از هرگونه اقداماتی که نشان از تکیه ایران به روسیه در معادلات جهانی دارد، پرهیز کنیم. برای موازنه روابط نیاز است با غرب در ادامه برجام روابطی مناسب و راهبردی برقرار کنیم تا دست روسیه برای بازی با کارت ایران باز نباشد.»
نگاهی به تاریخ
با وجود گذشته تلخ و سیگنال‌های ضدونقیضی که این روزها روس‌ها می‌فرستند باید با همان رویکرد پراگماتیک که ولادیمیر پوتین اجرا می‌کند با روسیه برخورد کرد. ایران می‌تواند توسعه روابط اقتصادی را تا حد امکان افزایش دهد. اقتصاد متوسط روسیه نیز به این روابط نیاز دارد و این هنر ایران خواهد بود که بتواند روابط در این زمینه را توسعه دهد، اما از سوی دیگر روابط سیاسی-نظامی و در واقع برنامه‌های راهبردی در مناسبات با مسکو باید با حداکثر احتیاط رقم بخورد. در تیم‌های دیپلماتیک خارجی همیشه بخش مهمی را تاریخ‌دانان برعهده دارند، چراکه مطالعه تاریخی می‌تواند پیش‌بینی آینده را آسان‌تر کند. برای روابط تهران-مسکو هم «تاریخ» باید همواره جلو چشمان ما باشد.
سایر اخبار این روزنامه
#بلوچستان_امن_است
سیگنال‌های منفی از سرزمین یخی!
رضا بردستانی = روزنامه‌نگار
ساکتین در برابر فرقه زنبیلیه
سخت گیری‌های بی جا کنار برود تا تعامل با دنیا صورت بگیرد
بهبود امتیاز ایران در مبارزه با فساد
نمایش پیانو در تلویزیون پس از 40 سال!
پای بیمه‌ها روی گلوی بیماران!
نامهربانی بغداد با تهران
جامعه دچار یاس کامل نشده است
چرا آمریکا نمی تواند بر نروژ سلطه پیدا کند؟
اعلام آمادگی خودروسازان داخلی برای تامین نیاز شهرداری
