عدالت، چهار دهه پس از انقلاب

محمد هدایتی - چهار دهه پس از انقلابی که خود را نماینده مستضعفان و محرومان می‌خواند، کار به جایی رسیده است که بلندپایه‌‌ترین مسوولان کشور هم از شکست در تحقق عدالت اجتماعی سخن می‌گویند. تامین اساسی‌ترین نیازهای انسانی چون مسکن با دشواری‌های اساسی مواجه شده است، یافتن کار دور از دسترس می‌نماید، حاشیه‌نشینی و فقر بیدا می‌کند و روز‌به‌روز بر فاصله و شکاف طبقاتی افزوده می‌شود. همه از پیامدهای وخیم این وضعیت آگاهند؛ پیامدهایی که در نهایت ثبات سیاسی را به مخاطره می‌افکند و از این رو مسوولان را نگران ساخته است.
به عنوان یکی از شعارهای اصلی انقلاب، هیچ یک از انقلابیون برداشت روشنی از عدالت نداشتند. گمان می‌کردند که به مدد درآمدهای نفتی، می‌توانند فقر را ریشه‌کن سازند یا حداقل نیازهای اساسی مردم را برآورده کنند‌ مثل خیلی جاهای دیگر که فکر می‌کردند مساله صرفا قبضه قدرت است و بقیه مسایل را به کمک آن می‌شود حل کرد. در تمام این سال‌ها اما به نمایندگی از مستضعفان و محرومانی تریبون یافتند که اوضاع‌شان وخیم‌تر می‌شد. چهار دهه فرصت بود اما هیچ برنامه مدونی برای راه‌اندازی یک نظام تامین اجتماعی کارا در نظر گرفته نشد؛ فقدانی که اتلاف و تخصیص نادرست منابع را به همراه داشت. در این چند دهه عدالت غالبا با برنامه و سیاست‌ توزیعی یکسان گرفته شده است. اینکه از طریق برخی سازمان‌ها و نهادها کمک‌هایی به طبقه محروم بشود. نهادهایی که خود اکنون در چنبره بیماری‌هایی چون فساد گرفتارند. کمک‌هایی که اگرچه تا یک دوره‌ای مفید بود، اما با بازاری و کالایی شدن بسیاری از امور مثل آموزش و بهداشت، عملا دردی را دوا نکرد‌. در تمام این سال‌ها هیچ نشانی از توانمندسازی طبقات محروم وجود ندارد، برای اشتغال آنها. فراموش شد که پیش از توزیع، اساسا به تولید و کسب ثروت نیاز است. بدون اینها با چه سرمایه‌ای می‌شود سیاست‌های حمایتی را در پیش گرفت. اقتصاد دولتیِ رانتی، نفس تولید و رونق را گرفت. در تمام دولت‌های به ویژه پس از جنگ، در نظام سیاستگذاری، ملاحظات کارگران نادیده ماند، قدرت چانه‌زنی از آنها سلب شد و در نتیجه ترکیب مزدهای پایین و اشتغال ناپایدار شرایط کارگران به بحرانی‌ترین وضعیت خود رسید. و حالا، در روزهایی که فشارهای اقتصادی در نظم مستقر خلل ایجاد کرده و ثبات سیاسی را به چالش کشیده است، دوباره مساله عدالت مطرح می‌شود، چهار دهه پس از انقلاب.
hedayati.mohammad@yahoo.com