گروه راه و مسکن- سوگندالسادات چاوشی: صبح ديروز يکشنبه ( 29 بهمن‌ماه 96) سقوط هواپيماي شركت آسمان، مردم ايران را دوباره عزادار كرد. متاسفانه هواپيمايي ATR متعلق به شرکت هواپيمايي آسمان به شماره پرواز 3704 که از فرودگاه مهرآباد تهران به مقصد ياسوج پرواز داشت دراثر برخورد با کوه دنا در منطقه سميرم در جنوب اصفهان سقوط کرد. به ‌گفته مسئولان سازمان هواپيمايي کشوري، هواپيماي ATR۷۲ به کاپيتاني حجت‌ا... فولاد به دليل وضعيت بدجوي به کوه دنا برخورد کرده است. 

براساس گفته طباطبايي مدير روابط عمومي‌شرکت آسمان، هواپيماي ATR مدل ۷۲ بود که حدود ۸ و ۵۲ دقيقه از رادار خارج شد و پس از جست وجو در منطقه متوجه شديم که اين هواپيما در ۱۴ مايلي ياسوج به کوه دنا برخورد کرده است. اين هواپيما ۶۰ مسافر داشته که ۵۹ بزرگسال، ۱ کودک، ۲ خلبان، ۲ مهماندار و ۲ نفر کادر امنيت پرواز بودند که متاسفانه تمام سرنشينان اين هواپيما جان باخته‌اند.

سقوط هواپيما در ايران تاريخچه‌اي ديرينه دارد، به‌طوري که هر از چندگاهي اخباري مبني بر سقوط يک فروند هواپيما درجرايد و فضاي رسانه‌اي کشور منتشر مي‌شود و ملت عزيز ايران را عزادار مي‌کند. 

آنتونوف از همان مدل هواپيماهايي بود که در ايران با نام آنتونوف ۱۴۰ (ايران ۱۴۰) فعاليت داشت که آخرين فروند آن سال ۹۳ براي سفر به مقصد طبس از فرودگاه مهرآباد برخاست، اما به دليل عدم تطابق ساختار آن با آب و هواي ايران، موتورش آتش گرفت و در خيابان شيشه ميناي تهران سقوط کرد که به کشته شدن ۳۸ تن و زخمي‌شدن ۱۰ نفر منجر شد. هواپيماهاي توپولف روسي به قدري در ايران سانحه داشتند که وزير راه و شهرسازي دولت دهم در آخرين سال فعاليت خود، دستور ممنوعيت پرواز هواپيماهاي توپولف را صادر کرد و دولت متعهد شد اين هواپيماها را از ايرلاين‌هاي داراي توپولف خريداري و زمين گير کند. همچنين ۱۵ آذر ماه سال ۸۴ حادثه تلخي رخ داد که تلخي آن همچنان در کام خبرنگاران احساس مي‌شود، در اين روز يک فروند هواپيماي سي-۱۳۰ ارتش ايران که حاوي خبرنگاران و پرسنل ارتش بود، بر روي منطقه‌اي مسکوني در تهران سقوط کرد که با احتساب ساکنان شهرک توحيد تهران بيش از ۱۱۰ کشته برجاي گذاشت. 

10 شهريورماه ۸۵ نيز تاريخ سقوط هواپيماي توپولوف-۱۵۴ شرکت ايران ايرتور در فرودگاه مشهد است، هواپيمايي که در مسير بندرعباس-مشهد در حال حرکت بود و با ۱۴۸ مسافر دچار حادثه شد که ۲۸ نفر از آنان کشته شدند.

يک فروند هواپيماي نظامي‌اف-۴ فانتوم ارتش ايران هم در 5 آذر سال ۸۶ به علت نقص فني در منطقه کنارک چابهار سقوط کرد و دو سرنشين آن کشته شدند.

هواپيماي مسافربري ايران ۱۴۰ درحوالي فرودگاه شاهين شهر اصفهان هم در ۲۷ بهمن‌ماه ۸۷ سقوط کرد و تمامي‌پنج سرنشين هواپيما جان باختند. سقوط هواپيماي بوئينگ ۷۳۷ ايراني در اجاره شرکت هواپيمايي آيتک اير قرقيزستان هم در 3 شهريورماه ۸۷ نيز منجر به مرگ ۷۰ نفر از ۹۰ مسافر اين هواپيما شد. 

سال 88 سال سقوط بود، به‌طوري که يک فروند توپولوف تي يو-۱۵۴ با ۱۵۷ مسافر در تاريخ چهارم بهمن ماه سال ۸۸ پس از فرود روي باند فرودگاه مشهد آتش گرفت. در اين حادثه داخل هواپيما به کل سوخته و بال سمت راست و دم و چرخ هواپيما جدا شدند و ۴۲ تن از مسافران به بيمارستان منتقل شدند. 

24 تيرماه سال ۸۸ هم براي ايرانيان روز دردناکي بود، در اين روز هواپيماي مسافربري توپولف تي يو-۱۵۴ متعلق به شرکت هواپيمايي کاسپين که عازم ارمنستان بود دقايقي پس از بلندشدن از فرودگاه امام خميني تهران در ۱۲ کيلومتري جنوب قزوين بين منطقه فارسيان و جنت‌آباد در بخش مرکزي قزوين سقوط کرد و متاسفانه تمامي‌۱۶۸ مسافر و خدمه اين هواپيما کشته شدند. همچنين هواپيماي روسي ترابري ايلوشن متعلق به ارتش نيز در شهريور ۸۸ سقوط کرد که در اثر آن ۷ نفر از نيروهاي نظامي‌به شهادت رسيدند.

۱۹ دي‌ماه ۸۹ بود که 78 نفر از ۱۰۵ مسافر بوئينگ ۷۲۷ متعلق به شرکت ايران اير که از تهران به سمت اروميه در حرکت بود سرنوشتشان با مرگ گره خورد و در نزديکي اروميه جان خود را از دست دادند. فروردين سال ۹۰ بود که يک فروند جنگنده سوخو در استان فارس سقوط کرد و هر دو سرنشين آن (خلبان و کمک خلبان) به شهادت رسيدند. در تاريخ 19 مهر‌ماه ۹۳ هواپيماي حامل هفت تن از مسئولان و کادر پروازي نيروي انتظامي‌جمهوري اسلامي‌ايران در مسير عزيمت به منطقه مرزي و عملياتي شرق کشور سقوط کرده و تمامي‌سرنشينان آن کشته شدند. 

همچنين در هفتم آذر سال۹۵ يک فروند بالگرد MI۱۷ متعلق به شرکت نفت خزر به هنگام انتقال مصدوم، پس از گذشت چند ثانيه از برخاستن از سکوي نفتي اميرکبير در درياي خزر دچار نقص فني شده وسقوط کرد، سقوطي که هر پنج سرنشين آن شامل کادر پرواز و فرد مصدوم در آن جان باختند و ششم فروردين ماه ۹۵ هم يک فروند بالگرد اورژانس در نزديکي درياچه مهارلو در استان فارس سقوط کرد و تمامي‌۹ سرنشين اين بالگرد جان باختند. اين بالگرد در حال انتقال بيمار از شهرستان خنج به شيراز بود که در نزديکي درياچه مهارلو در اطراف شهرستان کوار استان فارس سقوط کرد.

طبق اطلاعات وب سايت شبکه ايمني هواپيمايي، هواپيماي مدل اي تي آر-۷۲ سابقه ۲۴ سانحه با مجموع ۳۳۲ تلفات داشته است. نرخ بازماندگان سانحه اين مدل هواپيما، ۲۸ درصد از مجموع سوانح بوده است. آمار پايگاه اينترنتي Planespotters.net نشان مي‌دهد هواپيماي اي تي آر ۷۲ با کد EP-ATX ثبت شده در تولوز فرانسه توليد شده بود و عمر آن ۱۹ سال و ۳ ماه بوده است و شرکت هواپيمايي آسمان آن را در دسامبر سال ۲۰۰۷ تحويل گرفته بود. طبق آمار اين سايت، شرکت هواپيمايي آسمان يک فروند ديگر هواپيماي اي تي آر ۷۲ با کد F-OIRB در اختيار دارد که در دسامبر سال ۲۰۰۰ تحويل گرفته است. 

پايگاه آمار فلايت "رادار ۲۴" نشان مي‌دهد که هم‌اکنون شرکت هواپيمايي آسمان شش فروند اي تي آر ۷۲ دارد که همگي هواپيماهاي قديمي‌هستند که تنها با سامانه رادار MLAT مکان يابي مي‌شوند!

شنيده‌ها حاکي از آن است که هواپيماي ATR سقوط کرده، کمتر از يک ماه پيش به دليل نقص فني مجبور شده بود سفر خود را نيمه کاره تمام کند و در سال ۱۳۹۲ هم با مشکلي فني مواجه شده بود به‌طوري که کاپيتان حجت ا... فولاد خلبان باتجربه پرواز آسمان يک بار ديگر در پرواز ياسوج به تهران در سال ٩٢ با از کار افتادن موتور شماره٢ هواپيماي ATR۷۲ درشرايط اضطراري قرار گرفته بود، اما توانست هواپيما را به سلامت در فرودگاه ياسوج به زمين بنشاند، لذا اين احتمال وجود دارد که هواپيماي ATR۷۲ به دليل نقص فني سقوط کرده باشد، اما يک مقام مسئول در شرکت هواپيمايي آسمان اين موضوع را کاملا تکذيب کرده است به‌طوري که مدير روابط عمومي‌شرکت آسمان اعلام کرد که نقص فني هواپيمايي ATR کاملا شايعه بوده و علت سانحه شرايط جوي و منطقه نامناسب فرودگاه ياسوج است. اگر اين هواپيما نقص فني داشت سازمان هواپيمايي اجازه پرواز نمي‌داد، لذا علت سانحه شرايط جوي و مکان نامناسب فرودگاه ياسوج بوده است. 

احتمال نقص در سيستم يخ‌زدايي هواپيماي ATR۷۲

هواپيماي اي تي آر ۷۲ از خانواده هواپيماي مسافربري و باري دو موتوره توربوپراپ است که توسط شرکت "آويونز دو ترانسپورت رجيونال" (اي تي آر) طراحي و توليد شده است و براي پروازهاي منطقه‌اي کوتاه برد استفاده مي‌شود. به گفته پيمان ماهور كارشناس صنعت هوانوردي، هواپيماي ATR هواپيماي ملخي بوده و اين نوع هواپيما براي پرواز در ارتفاع پايين طراحي شده است. برخلاف موتور جت كه قابليت پرواز در ارتفاع بالا و دماي پايين دارند، موتور‌هاي ملخي به دليل احتمال يخ زدگي سوخت و روغن بايد در دماي مناسب و در نتيجه آن در ارتفاع پايين پرواز كنند، البته در اين نوع هواپيما سيستم يخ زدايي وجود دارد كه ممكن است نقص در اين بخش دليل اصلي كاهش ارتفاع و برخورد با كوه باشد. با توجه به محل رخ دادن سانحه هواپيماي ATR۷۲ هواپيمايي آسمان در دماي پايين هوا و بارش برف احتمال مي‌رود كه كاپيتان فولاد كه بسيار با تجربه نيز بوده است به واسطه جلوگيري از يخ زدگي و از كار افتادن موتور‌ها مجبور به كاهش ارتفاع شده و با توجه به شرايط جوي نامناسب و ديد محدود به كوه برخورد كرده است. هرچند به نظر مي‌رسد اين هواپيما پيشتر با نقص فني رو به رو بوده است، اما كارشناسان هواپيمايي آسمان بهتر از هر كس ديگري مي‌توانند درخصوص اين سانحه به افكار عمومي‌پاسخگو باشند و اظهار نظر قطعي پيش از كشف جعبه سياه قطعي نبوده و تنها پيش بيني است.

موتور‌هاي ملخي به دليل احتمال يخ زدگي سوخت و روغن بايد در دمايي مناسب و در نتيجه آن در ارتفاع پايين پرواز كنند، لذا سوالي که مطرح مي‌شود اين است که با توجه به دماي پايين هوا و بارش برف در منطقه ياسوج و وجود کوه‌هاي بلند دنا، چرا مجوز پرواز براي آي تي آرها در اين منطقه صادر مي‌شود؟ در اين باره داوود ربيعي کارشناس صنعت هوانوردي در گفت و گو با «روزنامه تجارت» مي‌گويد: بدون شک اظهارنظر و گمانه زني درخصوص اين حادثه پيش از كشف جعبه سياه عملکرد صحيح و کارشناسانه‌اي نيست. زماني که هواپيما براي پرواز آماده مي‌شود، تمام اين موضوعات يعني سالم بودن سيستم فني هواپيما، شرايط آب و هوايي منطقه، بارش برف در منطقه ياسوج و اينکه هواپيما در ارتفاع پايين بايد پرواز کند مورد بررسي و توجه قرار مي‌گيرد. به عبارتي در پاسخ به اين سوال که چرا مجوز اين پرواز صادر شده است؟ بايد پاسخ داد که چک ليست‌هاي لازم قبل از پرواز انجام شده است، لذا خطايي نبوده است.

ربيعي مي‌افزايد: کاپيتان فولاد سال‌ها در اين مناطق پرواز کرده است، بنابراين کاملا به انجام اين نوع پروازها آگاهي داشته است. البته بايد متذکر شد که فرودگاه ياسوج جاي‌گيري مناسبي براي فرود هواپيما به دليل ارتفاعات ندارد، اما اينکه درحال حاضر بگوييم سقوط هواپيما به دليل شرايط اقليمي‌و آب و هوايي بوده است يا نقص فني هواپيما، عملکرد صحيح و کارشناسانه‌اي نيست.

اين کارشناس صنعت هوانوردي، درپاسخ به اين سوال که هم‌اکنون شرکت هواپيمايي آسمان شش فروند اي تي آر ۷۲ دارد که همگي هواپيماهاي قديمي‌هستند که تنها با سامانه رادار MLAT مکان يابي مي‌شوند، لذا نوسازي ناوگان تمام ايرلاين‌هاي کشور چقدر ضرورت دارد؟ تصريح مي‌کند: موضوع اول اين است که در يک حادثه هوايي تنها يک عامل موثر نيست و هميشه نتيجه تمام عوامل انساني و غير انساني در وقوع يک حادثه هوايي دخيل هستند. موضوع دوم اين است که سن هواپيما هيچ ربطي به وقوع حادثه هوايي ندارد. به دليل فضاي سياسي که چند سال اخير در ايران ايجاد شد و واسطه‌هاي هواپيما به دنبال اين امر بودند که سن هواپيما در ايران تغيير پيدا کند، موضوع فرسودگي و سن بالاي ناوگان هوايي کشور را به چالش کشاندند. ربيعي مي‌افزايد: سن هواپيما به ساختار و استراتژيک آن يعني فلزي که در بدنه هواپيما استفاده شده است، بستگي دارد به‌عبارتي بدنه هواپيما در اثر تنش‌ها و کشش‌هايي که بوجود مي‌آيد بعد از گذشت مدت زماني فرسوده مي‌شود. 

وي ادامه مي‌دهد: استفاده از واژه هواپيماي فرسوده، غلط و اشتباه است، زيرا ممکن است هواپيمايي که 20 سال پيش از سوي شرکت سازنده به ايرلاين‌هاي کشور تحويل داده شده است، ساختار و بدنه آن 20 ساله باشد، اما موتور يا سيستم الکترونيک آن 2 ساله يا نو باشد. به‌‌ عبارتي زماني که هواپيما در چک‌هاي دوره‌اي مي‌رود، تمام مواردي چون جنس بدنه، موتور، سيستم الکترونيک و... مورد بررسي قرار مي‌گيرد، لذا ممکن است که هواپيما سن بالايي داشته باشد، اما موتور آن در چک‌هاي دوره‌اي تغيير کند و موتور قديمي‌جايگزين يک موتور نو و جديد شود. 

ربيعي مي‌افزايد: به‌ طور کلي نمي‌توان گفت در زمان وقوع يک حادثه سن هواپيما دخيل بوده است، مگر اينکه هواپيما در اثر تنش‌ها و کشش‌هايي که به آلياژ يا بدنه فلزي آن وارد شده بعد از گذشت مدت زماني فرسوده شود و در اين راستا شرکت سازنده اعلام مي‌کند که اين هواپيما بايد از رده خارج شود. هم‌اکنون شرکت‌هاي سازنده هواپيما به صورت دوره‌اي يک‌سري دستور‌العمل‌هايي براي شرکت‌هاي هواپيمايي مي‌فرستند که ايرلاين‌ها بايد در تغييرات جديد اين استانداردها را در بخش فني هواپيما لحاظ و استفاده کنند. اين کارشناس صنعت هوانوردي، مي‌گويد: بدون شک زماني که هواپيما بر روي باند آماده پرواز مي‌شود تمام چک ليست‌هاي عملياتي، فني و ايمني پرواز انجام شده است که مي‌خواهد سن هواپيما 20 سال باشد يا 15 ساله. درحال حاضر تيم بررسي سانحه سقوط هواپيماي روز گذشته اولين اقدامي‌که انجام داده اينکه اسناد و سوابق هواپيما را مورد بررسي قرار داده است که چه زماني چک‌هاي دوره‌اي هواپيما انجام شده است، لذا نمي‌توان درحال حاضر قضاوت کرد که دليل اين حادثه نقص فني هواپيما بوده است يا شرايط وخيم جوي و آب و هوا.