روزنامه جهان صنعت
1396/11/01
تلاش برای حفظ خاطرات اولین سکوی نفتی خلیج فارس؛
محمد تاج‌الدین- تاریخ معاصر ایران با نفت پیوندی عمیق دارد. از سال 1287 و حفر اولین چاه نفت در مسجدسلیمان توسط انگلیسی‌ها این ماده قیمتی در مناسبات سیاسی و اجتماعی ما تاثیرگذار بوده است؛ از قرارداد دارسی تا تلاش انگلیسی‌ها برای روی کار آوردن دولتی مقتدر بعد از احمدشاه، از ماجراهای ملی شدن صنعت نفت و زمینگیری دولت مصدق تا انقلاب اسلامی، اهمیت نفت و صادراتش در سال‌های جنگ و همین چند سال پیش ماجرای تحریم و آسیب‌های ریز و درشت اقتصادی و حتی فسادهای گسترده. برخی معتقدند هر آنچه بر سر ملت ایران می‌آید به خاطر این ماده سیاه و پردردسر است و برخی دیگر آن را نعمتی می‌دانند که مردم ما را از بدبختی و فقر نجات داده است.این سیاهی مطلق چه موجب تشکیل اقتصادی وابسته و تنبل و متکی به دولت شده باشد و چه موجب آبادانی و پیشرفت کشور ما، تاثیرش را بر همه شئونات زندگی ایرانی‌ها گذاشته است؛ میراثی 107 ساله که این روزها عده‌ای به فکر ثبت خاطراتش افتاده‌اند.
مدیریت موزه‌ها و مرکز اسناد صنعت نفت چند وقتی است می‌خواهد یادگارهای صنعت نفت را ثبت کند. از اولین چاه نفت مسجدسلیمان تا نخستین پمپ بنزین در آبادان و تهران و امروز تبدیل اولین سکوی نفتی خلیج فارس به موزه؛ سکوی نفتی بهرگانسر.
یادگار ایتالیایی
سکوی نفتی بهرگانسر در 56 کیلومتری منطقه بهرگان از توابع استان بوشهر است؛ سکویی 58 ساله که در سال 1338 کار ساختش به کمک شرکت ایتالیایی آجیپ آغاز شد. سکوی نفتی بهرگانسر در سال 1342 وارد چرخه تولید شد و از آن روز در آب‌های خلیج فارس پابرجاست؛ یادگاری که در سال‌های پر فراز و نشیب معاصر ما همواره میزبان کارکنان شرکت نفت فلات قاره بوده و امروز در کنار سکوی جدید نصب‌شده بر چاه‌های منطقه بهرگانسر استراحت می‌کند.
آغاز سفر، فرودگاه بهرگان
شرکت نفت فلات قاره و مدیریت موزه‌های صنعت نفت برنامه بازدیدی از سکوی نفتی بهرگانسر ترتیب داد. تعدادی از خبرنگاران حوزه میراث فرهنگی و نفت دعوت شدند تا اولین سکوی خلیج فارس و خاورمیانه را ببینند و از مقدمات تبدیلش به عنوان موزه نفت بازدید کنند.
آغاز سفر از فرودگاه کوچک و جمع و جور بهرگان شروع شد. هر آنچه در منطقه بهرگان وجود دارد زیرمجموعه شرکت نفت است؛ از فرودگاه تا بیمارستان و هتل و رستوران و باشگاه. نفت برای منطقه آبادانی آورده و مردم نیز نسبت به میراث‌شان حساسیت دارند. نزدیک‌ترین شهر به منطقه عملیاتی بهرگان، شهر امام حسن است. بسیاری از جوانان شهر در شرکت نفت فلات قاره مشغولند و بوی گس فلرهای (مشعل‌های نفتی) همیشه روشن منطقه توی زندگی‌شان جایش را باز کرده است.
اولین سکوی دریایی خاورمیانه
برای بررسی مقدمات تبدیل سکوی نفتی بهرگانسر به موزه در محل منطقه عملیاتی بهرگان نشست خبری‌ای برگزار شد با حضور اکبر نعمت‌اللهی مدیر موزه‌های صنعت نفت، احمد ابراهیمی جانشین منطقه، بهرام نریمانیان روابط عمومی شرکت نفت فلات قاره، مهندس بیرانوند از مسوولان سکو و...
در آغاز نشست خبری اکبر نعمت‌اللهی با اشاره به تلاش برای ثبت خاطرات نفتی ایران گفت: «همان‌طور که می‌دانید سکوی نفتی بهرگانسر اولین سکوی نفتی خلیج فارس و خاورمیانه است. بنا داریم این سکوی نفتی را حفظ کنیم. در برنامه ما ساخت محلی برای مراجعه مردم و بازدید از میراث 50 ساله صنعت نفت است. می‌خواهیم تسهیلاتی در منطقه ایجاد کنیم تا بهرگانسر علاوه بر نقش‌آفرینی در بحث تولید نفت، در گردشگری نیز حرفی برای گفتن داشته باشد.
او با اشاره به نصب سکوی نفتی جدید بر چاه‌های منطقه بهرگانسر توضیح داد: «سکوی قدیمی امروز از مدار خارج شده و شرکت نفت فلات قاره کار را برای بازسازی سکوی قدیمی آغاز کرده است. رنگ‌آمیزی، درست کردن پوسیدگی‌ها، حفظ تجهیزات قدیمی و... سعی داریم علاوه بر سکو، تجهیزات را هم ثبت ملی کنیم. هدف ما به وجود آوردن فضایی برای بازدید عموم است؛ بازدیدی چند ساعته که در آن تمام موارد ایمنی رعایت شده باشد. هرچند اگر برنامه ما برای بازدید گردشگر نیز به مرحله قابل قبول نرسد اولویت اول و آخر ما نگهداری از این سکو است.»
تلاش برای ثبت ملی و تعلل میراث
تنها راه برای حفظ آثار تاریخی، ثبت ملی آن است. هرچند در سال‌های گذشته بناهای ثبت ملی نیز از آسیب و تخریب طمع‌جویان در امان نبوده است اما چاره دیگری هم نیست. با توجه به آنکه سکوی نفتی بهرگانسر در 56 کیلومتری ساحل و وسط خلیج فارس قرار دارد احتمال تخریبش توسط بسازبفروش‌ها و شهرداری‌ها کم است!
نعمت‌اللهی با اشاره به تلاش مدیریت موزه‌های صنعت نفت برای ثبت ملی سکوی بهرگانسر گفت: «پرونده ثبت ملی سکوی نفتی بهرگانسر را به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ارسال کرده‌ایم. هنوز این اتفاق نیفتاده و ما منتظریم. گویا جلسه شورای ثبت دیر به دیر تشکیل میشود و ترافیک پرونده‌های ثبتی نیز زیاد است.»
او با اشاره به تجربه تازه ثبت سکوی نفتی می‌گوید: «اگر شرایط به خوبی پیش رود این کار، کاری تازه است. اینکه مردم بتوانند چند ساعتی از سکوی نفتی بازدید و تفریحاتی مانند ماهیگیری و بازی در باشگاه سکو را تجربه کنند. غذا بخورند و بعد به ساحل برگردند.»
نعمت‌اللهی با اشاره به 125 بنای ثبت ملی حوزه نفت توضیح می‌دهد: «انتظار داریم سازمان میراث فرهنگی همکاری بیشتری با ما داشته باشد. مثلا در مورد ثبت اولین پمپ بنزین تهران تعلل صورت گرفت. زمانی ما به محل رسیدیم که بولدوزرهای شهرداری بنا را با خاک یکسان کرده بودند. البته توانستیم دومین و سومین پمپ بنزین پایتخت را ثبت کنیم یا اتفاقی که در آبادان و مسجدسلیمان افتاد. با پیگیری‌های ما اولین چاه و تجهیزات نفتی آن منطقه ثبت ملی شد. می‌توانیم از ظرفیت موجود در شرکت نفت استفاده کنیم به شرطی که شرایط مهیا باشد.»
ضعف منطقه برای اسکان گردشگران
ایجاد منطقه گردشگری نیاز به بسترسازی دارد. اولین و ابتدایی‌ترین مساله نیز محل اسکان است. برنامه بازدید از سکوی نفتی بهرگانسر با توجه به فاصله از خشکی نیاز به اقامت حداقل یک‌شبه در منطقه دارد. امکانی که امروز وجود ندارد. هتل و مسافرخانه‌ای در نزدیک‌ترین شهر به منطقه عملیانی بهرگانسر (شهر امام حسن) نیست و وضعیت اقامتگاه‌های گناوه هم تعریفی ندارد. نعمت‌اللهی با اشاره به ضعف موجود در بحث اسکان مسافران گفت: «برای بازدید گردشگران از سکوی نفتی زمینه‌چینی‌هایی نیاز است. اولینش هم محل اقامت است. متاسفانه در این بحث ضعف داریم. باید بخش خصوصی برای بسترسازی در حوزه گردشگری وارد شود و به ما کمک کند. امروز با سه تور برای پذیرایی و آوردن گردشگران به منطقه صحبت کردیم و امیدواریم با توجه به سرعت انجام کارها تا عید نوروز میزبان مسافران باشیم.»
جلوگیری از آلودگی‌های نفتی
آلودگی محیط‌زیستی از عوارض اکتشافات نفتی است. بیرانوند از مهندسان منطقه عملیانی بهرگانسر با اشاره به سختگیری شرکت نفت فلات قاره بر این مسئله توضیح داد: «می‌توانیم ادعا کنیم که حتی یک قطره نفت نیز به دریا نفوذ نمی‌کند. ما تمام تلاش‌‌مان را کردیم که آلودگی محیط‌زیستی در منطقه نداشته باشیم. وقتی بحث گردشگر در میان باشد این مساله اولویت دارد. چون بناست روی سکو تفریحاتی مانند ماهیگیری انجام شود نباید به لحاظ آلودگی محیطی بی‌تفاوت باشیم.»
او با اشاره به دیگر ظرفیت‌های گردشگری منطقه گفت: «منطقه بهرگان ظرفیت بالایی برای جذب گردشگر دارد. به طور مثال در شرکت نفت فلات قاره و با همکاران‌مان گروه کوهنوردی تشکیل دادیم. در نزدیکی ما کوه‌های آهکی «جاشک» وجود دارد که می‌توانم ادعا کنم بهشتی برای عکاسان است. علاوه بر جاذبه‌های طبیعی این منطقه ظرفیت راه‌اندازی پاراگلایدر یا فعالیت‌هایی مانند موج‌سواری را هم داراست»
سفر دریایی با تاخیر
طبق برنامه قرار بود بازدید از سکوی نفتی بهرگانسر روز اول باشد اما توفانی بودن دریا آن را به روز دوم موکول کرد. ساعت 6 صبح بود که همراه با باقی خبرنگاران و مسوولان شرکت نفت فلات قاره سوار کشتی شدیم. از ساحل تا سکوی نفتی بهرگانسر 56 کیلومتر راه است؛ مسافتی که نزدیک به دو ساعت طول می‌کشد. سفر دریایی در کنار همه جذابیت‌های منطقه می‌تواند برای جذب گردشگران موثر باشد. رعایت ایمنی و مهیا کردن ظرفیت‌های پذیرایی از گردشگران ملزومات سفرهای دریایی است. خلیج فارس به خودی خود میزبان خوبی برای مسافران است و مسوولان نیز باید با اندک توجهی راه ورود گردشگران را به این منطقه باز کنند.
شعله همیشه روشن
شعله فلر سکوی نفتی بهرگانسر از چند کیلومتری پیداست. دیدن سکوی نفتی با لوله‌های در‌هم‌پیچیده و تجهیزات انبوه مانند دیدن خشکی توسط کسانی است که چند ماهی توی دریا سرگردان بوده‌اند. مسوولان سکو با لباس‌های آبی و کرم شرکت نفت فلات قاره روی پله‌ها به استقبال‌مان می‌آیند. سکوی نفتی بهرگانسر سه بخش دارد؛ بخش عملیاتی، سکوی قدیمی و سکوی فرآورش. برای شروع به سکوی جدید می‌رویم و محل دفتر رییس سکو.
مهندس غلامی رییس شیرازی سکوی نفتی بهرگانسر است. او ابتدا با توضیح در مورد تاریخچه سکو و نقش‌آفرینی‌اش در صنعت نفت ایران صحبتش را آغاز می‌کند. از جنگ تحمیلی می‌گوید و آسیب‌هایی که به سکوی نفتی نوروز وارد شد. از بازسازی و راه‌اندازی سکوی جدید و استراحت سکوی قدیمی. او با استقبال از طرح مدیریت موزه‌های شرکت نفت برای ثبت ملی سکوی قدیمی بهرگانسر می‌گوید: «ثبت این سکو کار شایسته‌ای است. این کار اما نیاز به یکسری ملزومات دارد. سن سکو تقریبا 60 سال است و به همین سبب نیاز به مقاوم‌سازی دارد. در سال‌های فعالیت به دلیل برخورد با آب دریا برخی نقاط پوسیده شدند که نیاز به بازسازی دارد. رنگ‌آمیزی و ایجاد محیطی قابل قبول برای گردشگران نیاز دیگری است که باید رفع شود. اولین و مهم‌ترین کار، ایمن‌سازی است. بالاخره سکوی نفتی خطرات خودش را دارد و به همین سبب باید شرایطی امن برای گردشگران ایجاد شود.»
غلامی با استقبال از ورود گردشگران به سکوی نفتی می‌گوید: «بسیاری از کارکنان اینجا علاقه دارند شرایطی برای سفر خانواده‌هایشان به محل کار مهیا شود. مثلا خانواده من و فرزندانم بسیار مشتاقند تا محل کارم را ببینند. از طرف دیگر سکوی نفتی و بازدید از آن برای دانشجویان رشته‌های مرتبط با نفت فرصت بی‌نظیری است. گردشگران صنعتی می‌توانند نقش مهمی در آینده سکوی نفتی بهرگانسر داشته باشند.»
او با اشاره به محدودیت محل اسکان سکوی نفتی می‌گوید: «امروز 35 نفر از کارکنان ما در سکوی قدیمی اقامت دارند. دستگاه‌های سکو از مدار فعالیت خارج شدند اما کانکس‌های اقامت هنوز روی سکو هستند. اگر قرار باشد گردشگران برای بازدید یا اقامت به سکو مراجعه گنند نیاز است محلی برای پذیرایی آنها مهیا شود. اگر پیمانکاری بتواند در چند جبهه کار را آغاز کند امکان پذیرایی از گردشگران تا عید نوروز مهیا خواهد شد.»
از بوی ترش نفت خام تا باشگاه بیلیارد
برای بازدید از سکوی نفتی قدیمی از دفتر رییس مجموعه خارج شدیم؛ چند راه‌پله و مسیری بین سکوی قدیمی و جدید. در محل فرآوری نفت خام صدای کرکننده وسایل گوش را آزار می‌دهد. با هر قدمی که برمی‌داری شرایط کار کارمندان سکو را توی ذهنت مرور می‌کنی. 56 کیلومتر وسط دریا، زیر آفتاب داغ و پرزور جنوب و 14 روز دوری از خانواده. صدای بی‌وقفه حفاری و استخراج نفت و بوی ترشی که توی کارگاه‌ها را پر کرده. تازه ما زمستان را برای بازدید انتخاب کردیم و آفتاب دم ظهر سرمان را کباب کرد. امان از تابستان و شرجی هوا. مسوولان سکو از روزهای توفانی هم خاطرات بسیاری دارند؛ روزهایی که مجبورند میله‌های بین سکوها را بچسبند تا باد نبردشان. از موج‌های چندمتری که خودشان را به سکو می‌کوبند و دریایی که انگار عصبانی است.
اما روز بازدید ما همه چیز مرتب است. راهرو مثلثی بین دو سکو را قدم می‌زنیم و یک چشم‌مان به فلر همیشه روشن سکوی جدید است و چشم دیگر به پایه‌های 60 ساله سکوی قدیمی. مشخص است بعد از این همه سال سکو حال و روز خوبی ندارد. چند طبقه است و دیگر اینجا خبری از دستگاه‌های حفاری نیست. همان‌طور که مهندس غلامی توضیح داد امروز سکوی قدیمی، محل استراحت کارمندان است.
سکوی قدیمی خاطره دارد؛ خاطره روزهای اول استخراج نفت و چاهی که برای اولین بار خلیج فارس را شکافت و نفتش را بیرون کشید. روزهای سخت جنگ و موشک‌های عراق، تحریم‌های اقتصادی و حالا استراحتی که انگار همیشگی است.
تجهیزات عمری 60 ساله دارد. اولین چاه حفرشده و دستگاه استخراج نفت روی طبقه میانی سکو پیداست. تابلویی کنارش زدند و عقربه چاه چند سال است که ثابت است. غلامی توضیح می‌دهد امروز فقط توربین‌های برق کار می‌کنند و دیگر تجهیزات از رده خارج شدند. کف سکو اوضاع خوبی ندارد و نیازمند بازسازی است. باید چند سرویس بهداشتی نیز به محل اضافه شود. طبقه زیرین سکو آکواریوم طبیعی است و ماهی‌ها دور پایه‌های سکو چرخ می‌زنند. در طبقه اول باشگاه بازی است. مجموعه‌های وابسته به شرکت نفت دنیایی جداگانه است. اینجا همه چیز ثمره نفت است؛ رستوران و سینما و سالن والیبال و فوتسال و تنیس و میزهای بیلیارد. در مجموعه ساحلی بهرگان کارمندان شب‌ها به باشگاه می‌روند و دور میزهای بیلیارد وقت می‌گذرانند. اینجا هم همان‌طور است. هرچند میزها کمی مستهلک شدند اما هنوز میشود ازشان استفاده کرد.
بازدید از همه طبقات سکو دو ساعتی زمان می‌برد. راهروها را می‌گردیم و مسوولان سکو در مورد روزهای تلخ و شیرین کارشان برایم حرف می‌زنند؛ کار روی قدیمی‌ترین سکوی نفتی خاورمیانه.
امان از موشک چهارم
در جنگ هشت ساله، عراق بسیاری از تجهیزات نفتی ما را مورد هجوم قرار داد از جمله آنها سکوی نفتی نوروز و منطقه عملیاتی بهرگانسر است. سهراب اعلایی بازمانده آن روزهاست. سرباز وظیفه نیروی دریایی ارتش که بعد از هجوم عراق به سکوی نفتی در بهرگان ماندگار شد و حالا رییس روابط عمومی منطقه است. او ماجرای حمله عراق به سکوی نفتی نوروز را این‌طور توضیح می‌دهد: «همیشه برای حمله به سکو آماده بودیم. قایق‌های نجات در دسترس بود اگر ناوچه‌های عراقی نزدیک می‌شدند از بوشهر خبر می‌رسید و ما سریعا سکو را ترک می‌کردیم. سکو در زمان جنگ بارها مورد هجوم قرار گرفت و یک مرتبه به‌طور جدی آسیب دید و سال‌های از مدار خارج بود. آن موقع سرباز بودم و مسوول توپ در بالاترین طبقه سکو. به ما خبر رسید ناو عراقی برای حمله به سکو نزدیک میشود. سریعا سراغ پستم رفتم و آماده شدم. ناو عراقی اولین موشک را شلیک کرد که از بالای سکو رد شد و چند کیلومتر آن‌طرف‌تر فرود آمد. موشک دوم به هدف انحرافی خورد که بچه‌های وزارت دفاع در نزدیکی سکو ساخته بودند. همان موقع که از اصابت موشک به هدف انحرافی خوشحال بودیم موشک سوم شلیک شد. شب بود و فاصله ناو عراقی تا سکو کم. به همین سبب آتش موشک روی هوا مشخص بود. موشک سوم پرتاب شد و من تا لحظه اصابت موشک به سکو 15 ثانیه زمان داشتم. توپ را به طرف آتش موشک گرفتم و بی‌وقفه شلیک کردم. چند صد متری مانده به سکو موشک روی هوا منهدم شد. فریاد خوشحالی بچه‌ها بلند شد و همه دور من حلقه زدند. اما همان موقع عراقی‌ها موشک چهارم را شلیک کردند. این‌بار در ارتفاعی پایین‌تر. موشک به طبقه پایینی سکو خورد و تجهیزات را منهدم کرد. آتش و دود دورمان را گرفته بود. همان لحظه دو نفر از بچه‌ها شهید شدند. توانستیم زخمی‌ها را با خودمان سوار قایق کنیم و از مهلکه جان سالم به در ببریم. چند ساعتی در دریا سرگردان بودیم چون سیستم‌های ناوبری و حتی قطب‌نما همراه‌مان نبود. بعد از چند ساعت هلیکوپتر خودی ما را از آب‌های کویت نجات داد و مسیر درست را نشان‌مان داد. در راه بازگشت به سکو بودیم که دیدیم 60، 70 نفر روی آب شناورند. عراقی‌ها بودند که ناوشان را بچه‌های نیروی دریایی غرق کرده بودند. به ظرفیت قایق‌مان 12 نفر را گرفتیم و به بچه‌های ارتش تحویل دادیم. وقتی صبح به سکو رسیدیم آتش خاموش شده بود اما دیگر سکوی نوروز قابل استفاده نبود.»
پایان بازدید و عکس یادگاری
قسمت آخر بازدید از سکوی بهرگانسر، خوردن ناهار با کارمندان شرکت نفت فلات قاره بود و انداختن عکس یادگاری. مهندس غلامی و معاونانش برای بدرقه تا طبقه پایین سکو آمدند و بعد هم دست‌هایی که به نشانه خداحافظی چند دقیقه‌ای توی هوا تکان می‌خورد. شناور سکو را ترک کرد و خاطره بازدید از قدیمی‌ترین چاه نفت خلیج فارس در ذهن‌مان ماندگار شد. سکوی نفتی بهرگانسر را به امید بازدیدی دوباره ترک کردیم، شاید این‌بار با دوستان‌مان و کسانی که می‌خواهند تجربه ایستادن میان خلیج فارس را از نزدیک لمس کنند.
سایر اخبار این روزنامه
فراخوان آخوندی برای تطبیق شهر با واقعیات زندگی؛
تلاش برای حفظ خاطرات اولین سکوی نفتی خلیج فارس؛
هنوز دست از عقده‌گشایی برنداشته‌اند
افزایش پلکانی حقوق کارمندان
بودجه ما از پول تو جیبی برخی‌ها کمتر است
تامین اجتماعی آیفون وارد می کند؛
ژانویه رویایی برای بشکه‌های طلای سیاه؛
تخفیف در مقابل توقف نمایشگاه‌های فصلی؛
خدمت دوستان اصولگرا
دِق‌کشی در زندان!
رشد لرزان بورس
خطر در کمین اقتصاد آمریکا
دلار قصد پایین آمدن ندارد
بررسی وضعیت ایران در جذب کارآفرین و سرمایه‌گذار خارجی؛
دورنمای بازار ارز
دست‌های خالی ترامپ
شانسی از جنس زنگنه
عملیات زمینی ترکیه
شانسی از جنس زنگنه
