وزیر ارتباطات: کسب و کارها از فیلترینگ متضرر شدند



گروه فناوری- «ضرر کسب و کارها را از فیلترینگ بررسی کرده و با مسئولان متولی نیز رایزنی‌هایی صورت داده‌ایم بخصوص اینکه تصمیمات اینچنینی می‌تواند بازار سرمایه را تحت تأثیر قرار دهد و اگر چه همه کسب و کارها وابسته به پیام رسان‌ها نیستند اما باید تلاش کنیم حداقل چالش را برای کسب و کارهای نوپا ایجاد کنیم».
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات روز گذشته در مراسم امضای تفاهمنامه مدل‌های تأمین مالی سرمایه جمعی برای کسب و کارهای نوپا و نوین که در محل وزارت امور اقتصادی و دارایی برگزار شد در پاسخ به سؤالی مبنی بر ضرر کسب و کارها از فیلترینگ، با بیان مطلب فوق گفت: مشکلات اخیر را به‌گوش مسئولان تصمیم‌گیر رسانده ‌‌و تأکید کرده‌ام تصمیماتی که در چنین لایه‌هایی گرفته می‌شود چه تأثیری روی بازار سرمایه می‌گذارد.


محمد جواد آذری جهرمی با اعلام اینکه وقتی کشوری در مرحله حساس قرارمی گیرد تصمیماتی مانند فیلترینگ گرفته می‌شود، افزود: این اتفاق در تمام دنیا می‌افتد و کاملاً گذراست و به هرحال ما به حالت عادی برمی‌گردیم. ناآرامی‌ها در همه کشورها ممکن است برخی مشکلات را ایجاد کند و حتی کسب و کارهای واقعی را هم تحت‌الشعاع قرار دهد ولی موضوع مهم این است که بازار به رفتار بلند مدت ما نگاه می‌کند هرچند متأثر از رفتار کوتاه مدتمان نیز هست.
اقتصاد دیجیتال در اولویت
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در این مراسم، یکی از اولویت‌های مهم کشور در آینده پیش رو را توسعه اقتصاد دیجیتال دانست و افزود: کشورهای مختلف استراتژی‌ها و برنامه‌های بلندمدت خود را دنبال می‌کنند، به‌طور نمونه کشور هندوستان برنامه‌ریزی کرده تا سال ۲۰۲۵، معادل ۲۰ درصد از تولید ناخالص داخلی 5 تریلیون دلاری خود را از این محل تأمین کند.
آذری جهرمی ظرفیت نیروی انسانی متخصص کشور را برای توسعه اقتصاد دیجیتال، بسیار مناسب دانست و اظهار کرد: یکی از مهم‌ترین مشکلات کشور، بیکاری فارغ‌التحصیلان حوزه فناوری اطلاعات است که باتوجه به ظرفیت بالای کشور به لحاظ جمعیت و همچنین وجود کسب و‌کارهایی که به مرحله بلوغ رسیده‌اند و شرکت‌هایی نیز در حال رسیدن به مرحله تک شاخ
یا یونیکورن شدن هستند، این مشکل قابل حل است.
عضو‌کابینه دولت تدبیر و امید بابیان اینکه کسب و‌کارهای نوپا در کشور با مشکلات متعددی از جمله موانع سیاسی، فرهنگی و‌اقتصادی مواجه هستند، تصریح کرد: یکی از مهم‌ترین این موانع بحث تأمین مالی برای سرمایه‌گذاری است که برای شکل‌گیری نظام‌های آن، همکاری‌هایی با وزارت کار با نام طرح «تکاپو» آغاز شده است. وی ادامه داد: این طرح هم‌اکنون در هشت استان کشور شکل گرفته و البته برنامه داریم آن را در تمام استان‌های کشور شکل دهیم. بالاترین مقام مسئول حوزه ICT کشور با اشاره به تفاهم امضا شده میان وزارتخانه‌های ارتباطات و فناوری اطلاعات، اقتصاد و رفاه خاطرنشان کرد: بر اساس این تفاهمنامه، طرح کسب و‌کارهای‌نوپا از طریق مبادی اطلاع‌رسانی معرفی می‌شوند و سرمایه‌گذاران و مردم با مطالعه آن می‌توانند بخشی از منابع مورد نیاز سرمایه‌گذاری طرح را تأمین کنند.
وزیر ارتباطات و‌فناوری اطلاعات افزود: در واقع با این تفاهمنامه، امکان جذب سرمایه خرد مردمی که نمی‌دانند با پولی که در اختیار دارند چه کاری انجام دهند فراهم می‌شود. وی با اشاره به وجود سرمایه‌های خرد ۱۰ تا ۵۰ میلیون تومانی در دست مردم که متقاضی سرمایه‌گذاری در بازار هستند، گفت: این نوع از سرمایه گذاری‌ها تا امروز قانونی نبود هرچند که به صورت محدود صورت می‌گرفت اما بر پایه تفاهمنامه مدل‌های تأمین مالی سرمایه جمعی برای کسب و کارهای نوپا و نوین، مدل قانونی برای تأمین منابع مالی کسب و‌کارهای نوپا با استفاده از سرمایه‌های خرد موجود در کشور شکل می‌گیرد و بر اساس آن، مدل جدیدی برای تأمین مالی کسب و‌کارهای نوپا اضافه می‌شود.
آذری جهرمی یادآور شد: پیش از این درکشور دستور مدون و قانونی برای تأمین مالی جمعی وجود نداشت ولی با این تفاهمنامه، از این پس کسب‌وکارهای نوپا می‌توانند براحتی سرمایه مورد نیاز خود را جذب کنند.
وزیر ارتباطات با اشاره به مدل‌های تأمین مالی جمعی یادآور شد: ‏۴ مدل ویژه در دنیا برای تأمین مالی وجود دارد که ما فعلاً سه مدل را اجرا خواهیم کرد. مدل اول اعانه یا نذر اجتماعی است که در این باره برنامه‌ای برای مذاکره با کمیته امداد هم خواهیم داشت، مدل دوم سرمایه‌گذاری در مقابل دریافت بخشی از محصول در آینده است و مدل سوم نیز تأمین مالی اشتراکی است یعنی در مقابل سرمایه، سهمی از شرکت به سرمایه‌گذار واگذار می‌شود. جهرمی تأکید کرد مدل چهارم تأمین سرمایه مالی جمعی گروه، وامی است که چون زیر نظر بانک مرکزی قرار دارد فعلاً وارد آن نخواهیم شد.
واردات رسمی 60درصدی آیفون
وزیر ارتباطات درباره طرح رجیستری تلفن همراه نیز گفت: ۶۰ درصد گوشی‌های آیفون اکنون از مجاری رسمی وارد کشور می‌شوند و این آمار قابل قبولی است، در حالی که در گذشته تنها ۵ درصد این گوشی‌ها به‌صورت رسمی وارد می‌شد. بخشی از گوشی‌ها نیز به‌صورت مسافری وارد کشور می‌شوند، اما اکنون با اجرای طرح رجیستری ۵ هزار تلفن همراه غیرفعال شده است که البته همه آنها متأثر از اجرای طرح رجیستری نیستند و ممکن است همراه مسافر وارد کشور شده و همراه او نیز خارج شود.
آذری جهرمی درباره گرانی هفته‌های اخیر گوشی تلفن همراه نیز از رایزنی با وزارت صنعت، معدن و تجارت برای ساماندهی بازار خبر داد و گفت: ما روی این مسأله حساس هستیم و بر این اساس، با این وزارتخانه هم مذاکراتی می‌کنیم البته افزایش نرخ ارز تأثیر بسزایی در گرانی گوشی‌ها داشته ضمن اینکه حذف ارز مبادله‌ای نیز بازار را متأثر کرده است.
وزیر ارتباطات یادآور شد: محدودیت تعداد وارد‌کنندگان گوشی تلفن همراه از دیگر دلایل افزایش قیمت است. البته ممکن است کانال واردات محدود باشد و تصدی‌گری در این رابطه مشاهده شود که ممکن است رقابت کافی را از بین ببرد. در همین راستا وزارت صنعت، معدن و تجارت نیز در حال تدوین دستورالعملی است که تعداد وارد‌کنندگان متنوع  شوند و این مشکل نیز حل شود که البته این موضوع هم در مراحل آخر کار قرار دارد.
‏یک تفاهمنامه بین سه وزارتخانه
در مراسم امضای تفاهمنامه مدل‌های تأمین مالی سرمایه جمعی برای کسب و کارهای نوپا و نوین، رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار نیز گفت: لیست تمام عوامل مجاز برای دریافت سرمایه در سایت فرابورس قرار خواهد گرفت و مردم باید با توجه به لیست، منابع را در اختیار صندوق‌ها قرار دهند.
شاپور محمدی با بیان اینکه تفاهمنامه بین سه وزارتخانه ارتباطات، اقتصاد و کار(با نظارت معاونت علمی ریاست جمهوری) امضا شده و دستورالعمل آن باید به تصویب شورای عالی بورس برسد تا وظایف هر کدام از دستگاه‌ها مشخص شود ،افزود: در وزارت اقتصاد با محوریت سازمان بورس، مجوزهای این نوع تأمین مالی صادر می‌شود و لیست عوامل را نیز مشخص خواهیم کرد.
به گفته وی، سقف تأمین مالی جمعی فعلاً ۵ میلیارد تومان است و همچنین فعالان تأمین مالی جمعی که تاکنون حضور داشتند نیز می‌توانند از طریق دریافت مجوز، فعالیت خود را دنبال کنند.
رئیس سازمان بورس در زمینه امکان ورود سرمایه‌گذاران خارجی به این طرح نیز گفت: اینکه از طریق این طرح در زمینه پروژه‌های خارجی سرمایه‌گذاری شود در دستورالعمل این تفاهمنامه پیش‌بینی نشده ولی خارجی‌ها می‌توانند گواهی شراکت سرمایه‌گذاری جمعی را در ایران خریداری و در پر‌وژه‌ها سرمایه‌گذاری کنند.
به گفته وی، کسانی که در زمینه تأمین مالی جمعی فعالیت می‌کنند، ۶ ماه مهلت دارند تا خود را با آیین نامه جدید وفق دهند. این آیین نامه در سایت سه وزارتخانه اقتصاد، کار و ارتباطات وهمچنین بورس قرار خواهد گرفت.


نیم نگاه
ناآرامي ها در همه کشورها ممکن است برخی مشکلات را ایجاد کند و حتی کسب و کارهای واقعی را هم تحت‌الشعاع قرار دهد ولي موضوع مهم اين است که بازار به رفتار بلند مدت ما نگاه می‌کند هرچند متاثر از رفتار کوتاه مدتمان نیز هست. به هرحال ما ضرر کسب و کارها را از فیلترینگ بررسی کرده و با مسئولان متولی نیز رایزنی هایی را صورت داده ایم به خصوص اینکه تصمیمات اینچنینی می تواند بازار سرمایه را تحت تاثیر قرار دهد.  اگر چه همه کسب و کارها وابسته به پیام رسان ها نیستند اما باید تلاش کنیم حداقل چالش را برای کسب و کارهای نوپا ایجاد کنیم
۶۰ درصد گوشی‌های آیفون اکنون از مجاری رسمی وارد کشور می‌شوند و این آمار قابل قبولی است، در حالی که در گذشته تنها ۵ درصد این گوشی‌ها به صورت رسمی وارد می‌شد. بخشی از گوشی‌ها نيز به صورت مسافری وارد کشور می‌شوند، اما اکنون با اجرای طرح رجیستری ۵هزار تلفن همراه غیرفعال شده است که البته همه آن‌ها متأثر از اجرای طرح رجیستری نیستند و ممکن است همراه مسافر وارد کشور شده و همراه او نیز خارج شود.

 کوچاندن اجباری کسب و کارها از «تلگرام»

حمیرا علایی
ایجاد محدودیت در دسترسی به بخش‌هایی از شبکه اینترنت یا همان فیلترینگ موضوع تازه‌ای نیست با این همه فیلترینگ در ایران به هزار و یک دلیل سیاسی و غیرسیاسی همواره با چالش‌های جدی مواجه شده است، چالش‌هایی نه در سطح خرد که اکثراً در سطح ملی و حاکمیتی. در خلال چالش‌های فیلترینگ در ایران از شانتاژها و جوسازی‌های خارجی‌ها که بگذریم به مشکلات ملموس و واقعی داخلی می‌رسیم که در پی هر بار فیلتر یکی از شبکه‌های اجتماعی نمود بیشتری می‌یابد، اگر در سال های گذشته مردم براحتی پس از فیلترینگ شبکه‌ای به شبکه دیگر کوچ می‌کردند این بار این کوچ به دلایل مختلف که مهم‌ترین آن موضوع کسب و کار و اشتغالزایی دو شبکه پیام رسان تلگرام و اینستاگرام است با مقاومت اکثریت جامعه مواجه شده است. این‌گونه است که علی حسنلو مدیر یکی از کسب و کارهای تلگرامی به «ایران» می‌گوید: فیلترینگ تلگرام اگرچه در روزهای اول کمی ما را به مشکل انداخت اما حالا اکثریت مردم فیلترینگ را دور زده‌اند و این دور زدن را می‌توان از تعداد بازدیدهایی که به روال سابق بازگشته است، فهمید. از سوی دیگر نشانه دیگر سخت شدن ماجرا در موضوع فیلترینگ تلگرام را از زبان امید عرب کارشناس فناوری می‌شنویم که می‌گوید: کسی از این شبکه‌های اجتماعی جایی نمی‌رود چراکه این بار بدنه جامعه جوان متضرر شده است و هزینه این ضرر باید از سوی مدیران پرداخته شود.

ده‌ها هزار کسب وکار در تلگرام
و اینستاگرام وجود دارد
امید عرب ، کارشناس فناوری اطلاعات و لیدر استارتاپ آموزشی- اجتماعی می‌گوید: محدودسازی اگر با برنامه کارشناسی باشد به این اندازه که الان می‌بینیم مشکل آفرین نخواهد بود از طرفی فیلترینگ شبکه‌های اجتماعی را باید از جنبه‌های مختلف اقتصادی، فرهنگی، کسب و کار و اجتماعی مورد بررسی قرار داد نه اینکه ناگهانی تصمیم گرفت. تصمیمات یک شبه سیاسی دلایل کافی و قانع‌کننده‌ای برای فیلترینگ ندارند. فیلترینگ یک شبه مثل این می‌ماند که بگوییم چون مزاحمت‌های خیابانی برای زنان زیاد است یا آسیب‌های اجتماعی زنان را تهدید می‌کند از خانه بیرون نیایند، محدودیت راه حل نیست اینکه چگونه مشکلات را مدیریت کنیم راه حل است اما ایجاد محدودیت یعنی شما نتوانستید مشکلات را مدیریت کنید. به‌عنوان مثال ده‌ها هزار کسب وکار در تلگرام و اینستاگرام وجود دارد که صاحبان آنها اکثراً جوان هستند که برنامه‌ریزی و نیروی انسانی جذب کرده‌اند. حالا شما فکر کردید که اگر ابزار و محیط کار این افراد را فیلتر کنید جای کار این افراد چه خواهد شد؟ خسارت و زیان آنها را چه کسی خواهد داد و چند خانواده وابسته آسیب خواهد دید؟
چرا بخش‌های حاکمیتی
 نباید اپلیکیشن‌ها را بومی‌سازی کنند؟
به‌نظر می‌رسد هزینه ناکارآمدی برخی نهادهای فرهنگی و رسانه‌ای که بودجه‌های کلانی هم دارند اما در بزنگاه‌های سیاسی و اجتماعی مردم به آنها اعتماد نمی‌کنند را نباید مردم با رکود و استرس در کسب و کارهایشان بپردازند، با این حال به جای صرف هزینه از مدیران ناکارآمد، جوان‌ها و استارتاپ‌ها قربانی می‌شوند. از طرف دیگر توجه کنیم که ناامیدی نسل جوان و کسب و کارهایی که در بستر شبکه‌های اجتماعی به وجود می‌آیند و یک شبه همه چیز را از دست می‌دهند باعث بیکاری مقطعی و خروج آنها از کشور شده و در کنارش اعتراض ها و نارضایتی‌هایی را در جامعه به وجود خواهد آورد. در این میان البته بومی‌سازی می‌تواند راهگشا باشد اما باید بدانیم که گفتمان بومی‌سازی را باید بخش خصوصی انجام دهد. وقتی بومی‌سازی را بخش غیردولتی انجام داد یک سری نهادهای نظارتی آن هم نه دولتی بلکه غیردولتی کار را بررسی کنند و نظر دهند که آیا این مورد بومی‌سازی شده رضایت‌بخش هست یا نه؟ یک مثال ساده همین خودروی ملی سمند است، چه هزینه و تبلیغی برایش شد اما کدام مدیر یا مسئولی سمند سوار می‌شود مگر این خودروی ملی همانی نیست که شما آن را تولید کردید؟ این بی‌اعتمادی باعث شکست می‌شود.
بومی‌سازی دستوری و اجباری
 شکست خورده است
بومی‌سازی به هیچ عنوان دستوری نمی‌شود، این پروژه باید در فضای رقابت با نمونه‌های خارجی صورت بگیرد. این کاربر است که تشخیص می‌دهد محصولی که در داخل تولید شده خوب است یا محصول خارجی. وقتی شما محدودیت ایجاد و ضعیف عمل می‌کنید خب طبیعتاً با این راه نمی‌توان به سمت بومی‌سازی رفت بلکه به بومی‌سازی ضربه می‌زنید. درباره کسب و کارها باید بگویم اگر فیلترینگ به بدنه جوان جامعه ضربه بزند ضررش به مراتب بیشتر از بستن ایران خودرو و تعطیلی شغل‌های وابسته به آن است. ما ضربه به این بزرگی به بدنه جوان و کسب و کارهای نوپا زده‌ایم و انگار نه انگار و صحبت از بومی‌سازی می‌کنیم در این شرایط حرف بومی‌سازی یک شوخی بی‌مزه بیشتر نیست.
محدودیت در فضای مجازی استراتژی خاص خودش را دارد و باید مقطعی باشد وقتی محدودیت را بدون در نظر گرفتن جوانب اعمال می‌کنیم نمی‌توانیم با برنامه‌ریزی شرایط پیش آمده را جلو ببریم و مدیریتش کنیم چراکه در غیر این صورت مردم راه خروج از محدودیت‌ها را پیدا خواهند کرد و اگر خروج از محدودیت را یاد بگیرند اساساً نظارتی وجود نخواهد داشت و فضایی برای مذاکره برای ما ایجاد نخواهد شد و در گفتمان با مردم به مشکل خواهیم خورد و چه بسا در محدودیت‌های مقطعی بعدی از سوی جامعه ممانعت ایجاد شود چرا که مردم می‌دانند برنامه مقطعی وجود ندارد و این آخرین راه است. پشت محدودیت باید دانش، علم و دلایل کارشناسی باشد در غیر این صورت چیزی جز شکست انتظار ما را نخواهد کشید.
برندهای نوپا و قدیمی
بسادگی تسلیم فیلترینگ نخواهند شد
علی حسنلو - ادمین کانال خبری: تصور می‌کنم که حتی اگر ما بتوانیم اپلیکیشن‌ها - آن هم اپلیکیشن‌هایی که میلیون‌ها آدم در آنجا فعالیت دارند و کسب و کارهایی هم به این واسطه شکل گرفته - فیلتر کنیم باز آن نیازی که آن اپ به آن پاسخ می‌داد قابل فیلتر نیست. امروز تلگرام برای مخاطب ایرانی جذاب است و جا افتاده و مجموعه و ملغمه‌ای از قابلیت‌ها، آن را به شتر گاو پلنگ اپلیکیشن‌ها بدل کرده است. این شبکه اجتماعی ترکیبی از تمام نیازهایی است که مخاطب ایرانی برای دسترسی به دنیای اطلاعات به آن نیاز دارد اما در دنیا هر یک از این نیازها توسط یک اپلیکیشن، شبکه اجتماعی یا رسانه پاسخ داده می‌شود. به‌طور مثال توئیتر یک نوع ابزار اطلاع‌رسانی است، فیس بوک نوع دیگری از خدمات را برای مخاطب عرضه می‌کند و پیام رسان‌های دیگر هر کدام تیپ‌های مختلفی از تولید محتوا و مدیا را پوشش می‌دهند اما در ایران ما همه اینها را فیلتر کرده‌ایم و تمام بار را بر دوش یک شبکه گذاشته‌ایم و این پیام رسان هم با توجه به نیاز مخاطب قابلیت‌هایش را افزایش داده و به نوعی مخاطب ایرانی را از دیگر پیام رسان‌ها بی‌نیاز کرده است. به همین دلیل عده زیادی از مردم در این اپلیکیشن حاضرند.
خب اتفاق معنی‌داری است که یک پیرمرد و پیرزن که به سختی موبایل به دست می‌شد حالا مثل آب خوردن از تلگرام استفاده می‌کند. شما در این اپ بیزینس می‌کنید، گروه خانوادگی دارید، اخبار چک می‌کنید، اطلاعات عمومی دارید، سرگرم هستید و از طرفی این شبکه اجتماعی به خاطر امکان جابه‌جایی فایل‌های مکتوب، تصویری و ویدئویی در شرکت‌ها و سازمان‌ها نیز به‌عنوان یک ابزار مهم اشتراک‌گذاری در تسریع کارها محسوب می‌شود، حالا می‌خواهید به آن اپ بگویید نه، آن اتفاقات با نه گفتن شما جمع می‌شوند؟ طبیعی است استارتاپ‌ها، برندهای نوپا و دیگران دنبال راهی می‌گردند که کسب و کار و ارتباط‌ شان تداوم پیدا کند و بازار و مشتری را براحتی از دست ندهند. از طرفی تا زمانی که فضای دور زدن وجود داشته باشد محدود‌سازی دسترسی به شبکه‌های اجتماعی و اینترنت - فیلترینگ - بی‌فایده خواهد بود، همین حالا با‌وجود فیلترینگ، بسیاری از افراد عادی که حتی در تلفظ فیلترشکن هم مشکل دارند از ابزار دور زدن فیلترینگ بهره می‌برند و اتفاقاً با این روش به همه جا دسترسی آزاد دارند. می‌خواهم بگویم شما برای یک موضوع پیچیده نمی‌توانید راهکار ساده ارائه کنید؛ البته نمونه‌های مشابهی در دنیا وجود دارد که توانسته‌اند از طریق محدودسازی به اهداف امنیتی برسند اما استراتژی درست در این باره برنامه‌ریزی بلندمدت و هدفمند است نه اینکه بگذاریم ظرفیت پر شود و حالا به فکر جایگزین باشیم. در حال حاضر جایگزین‌های داخلی وجود دارد اما مردم نه اعتماد دارند و نه استقبال می‌کنند چون ذهنیت جامعه نسبت به جایگزین‌های ایرانی مخدوش است بنابراین کسب و کارها هم به تبع تصمیم مردم جایی نمی‌روند. شما نگاه کنید هفته اول فیلترینگ بازدید آنلاین کم شده بود اما حالا به روال سابق برگشته‌ایم و اگر بازدید کانال‌ها را نگاه کنید متوجه می‌شوید که اکثراً تلگرام دارند حتی دو کانالی که تمام دعوا به خاطر آنها بود نیز مخاطب سابق را حتی بیشتر از قبل جذب کرده و به رقم یک میلیون و 300 هزار نفر رسیده‌اند طوری که بازدید کانال بیشتر از قبل شده پس تا اینجا می‌بینیم که اتفاقی که مد نظر کمیته فیلترینگ بود محقق نشده‌ است.
برندسازی کار یک شب و دو روز نیست
کسب و کارهای نوپا و استارتاپ‌ها و حتی برندهای قدیمی در تلگرام هستند چون مردم به این اپ اقبال دارند از طرفی بخش زیادی از اقبال مردم به تلگرام در بخش اخبار است. خب رسانه‌های رسمی حتی از کنار برخی اخبار هم رد نمی‌شوند و مخاطب تشنه را به سمت خوراک‌های مختلف سوق می‌دهند. پس به نظر من اگر تلگرام فیلتر هم باشد همچنان در اولویت پیام رسان‌ها خواهد بود چون اخبار تلگرام به پشت پرده‌ها و افشاگری‌ها می‌پردازد موضوعاتی که درست یا غلط برای همه مردم دنیا جذاب است. پس مخاطبان ما حتی اگر از تلگرام به‌جای دیگر کوچ کنند تلگرام را برای دنبال کردن همین تیپ اخبار نگه خواهند داشت، فکر می‌کنم مسئولان فیلترینگ نتوانند مشکل کنجکاوی مردم به اخبار مگو را حل کنند چرا که باز هم مردم می‌توانند در پیام رسان دیگری دورهم جمع شوند و اطلاعات جابه‌جا کنند برای همین نتیجه دلخواه از طریق فیلترینگ محقق نشود. در چنین فضایی فیلترینگ به کسب و کارها می‌گوید بروید جای دیگر بساط بچینید. خب این شدنی نیست مثل اینکه به یک برند بگویند برو از اول برند خودت را در جای دیگری بساز آیا به‌ نظر شما این شدنی است؟ خب این همه هزینه کردیم، مخاطب جذب کردیم آن هم مخاطبی که جذب آن بسادگی نبوده و دردسرها و استراتژی‌های خاص خودش را داشته است. رسانه‌های رسمی به اندازه‌ای مخاطب دارند و بعد هم شاید بتوانند همین مقدار مخاطب را بگیرند اما در کانال‌های دیگر این مهم بسختی اتفاق می‌افتد. همین حالا ما در کانال خودمان فراخوان می‌گذاریم که به صفحه اینستاگرام ما بپیوندید از 250 هزار نفر مخاطب 3 هزار نفر عضو می‌شوند همچنین برای کوچ از تلگرام به پیام رسان دیگر به‌دلیل نبود توجیه منطقی دافعه وجود دارد از همین رو انتقال مخاطب از یک محیط به محیط دیگر ساده نخواهد بود، تا وقتی هم که مخاطب جایی نرود کسب و کار از جایش تکان نخواهد خورد چون این کار مستلزم هزینه گزافی است که شاید هرگز به نقطه آرمانی اکنون هم نرسد. خیلی از کسب و کارها هم مثل خود من، قید از صفر شروع کردن را می‌زنند چون در فضای بی‌ثبات اکنون شروع دوباره با این سؤال که چرا باید برای سرنوشتی مبهم دوباره هزینه کنم
کار غیرعاقلانه‌ای است.
سایه سنگین بی‌اعتمادی
بر سر «اپ»های ایرانی
من اطمینان دارم اپلیکیشن ایرانی با جو و فضای منفی به وجود آمده هرگز مقبول نخواهد شد. در طول این سال‌ها دیده‌ایم هر وقت سیستم به یک چیزی اصرار کرده است جامعه بیشتر از در انکار وارد شده و بازخورد عکس نشان داده است، بنابراین من فکر می‌کنم فیلتر ماندن تلگرام بیشتر تأثیر منفی دارد تا اثر مثبت، مثل برخوردی که با وی چت شد به محض رفع فیلتر مردم به جای اقبال به وی چت آن را مسخره کردند. به‌نظر می‌رسد هیچ کدام از اهدافی که از فیلتر تلگرام پیگیری می‌شود محقق نشود و چه بسا ناامیدی که از قبل وجود داشته بیشتر خواهد شد، چون کسانی که اعتراض کرده بودند دنبال راه حل مشکلات بودند اما الان می‌بینند راه بیان مشکل هم از بین رفته است.
 من فکر می‌کنم اگر فیلترینگ از قبل با زمینه‌سازی بود شاید اتفاقات خوبی می‌افتاد اما با فیلترینگ قهری و ناگهانی قطعاً تبعات منفی خواهیم گرفت مخصوصاً برای دولت، چرا که آقای روحانی روی این موضوع خیلی تأکید داشتند که انگشت دولت ایشان روی فیلترینگ نخواهد رفت بنابراین هیچ اما و اگر و بهانه‌ای برای مردم پذیرفتنی نیست. بومی‌سازی قاعده و قانون خودش را دارد مثل جَوی که برای خودروهای داخلی وجود دارد در صورتی که مردم از خودروهای داخلی استفاده می‌کنند و فحش هایشان را هم می‌دهند اما شبکه‌های اجتماعی داخلی حتی در همین حد هم نتوانستند کار کنند که جذب داشته باشند و بعد فحش بخورند.