روزنامه خراسان
1396/10/23
علامه شهیدی؛ روایتگر ناگفته ها از بزنگاه های تاریخ
گروه اندیشهinfo@khorasannews.com
علامه سیدجعفر شهیدی، در سال 1297 (هـ.ش) در شهر بروجرد دیده به جهان گشود. او تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در زادگاهش آغاز کرد و در تهران به پایان رساند. استاد، در سال 1320 برای فراگیری علوم دینی، راهی نجف اشرف شد و تحصیلات خود را تا درجه اجتهاد ادامه داد؛ اما بیماری مانع از ادامه تحصیل او در نجف شد و به ناچار به میهنش بازگشت. علامه شهیدی، پس از بازگشت به ایران، راهی قم شد و از محضر بزرگانی همچون مرحوم آیت‌ا...العظمی بروجردی، کسب فیض کرد. او، در همین ایام، برای گذران زندگی، به ترجمه متون عربی روی آورد و مدتی بعد، به تدریس در دبیرستان‌های تهران مشغول شد.استاد شهیدی، همزمان با تدریس و ترجمه، موفق به اخذ دانشنامه لیسانس در رشته الهیات، از دانشگاه تهران شد. آشنایی علامه شهیدی با زنده یاد دکتر محمد معین، زمینه‌ساز آشنایی استاد با علامه دهخدا و مؤسسه لغت‌نامه شد. مرحوم دهخدا، پس از آشنایی با استاد شهیدی، نامه‌ای برای وزیر فرهنگ وقت فرستاد و ضمن تمجید از شخصیت استاد شهیدی، نوشت:«او اگر نه در نوع خود بی‌نظیر، ولی کم‌نظیر است.» در پی همین آشنایی بود که مرحوم دهخدا، از استاد شهیدی برای همکاری با مؤسسه لغت‌نامه دعوت کرد و از وزارت فرهنگ خواست، با کم کردن ساعات تدریس استاد شهیدی در دبیرستان‌ها، زمینه حضور و همکاری بیشتر او با مؤسسه لغت‌نامه را فراهم کند. به این ترتیب، همکاری استاد شهیدی با مؤسسه لغت‌نامه دهخدا آغاز شد و تا پایان عمر پرثمر او ادامه یافت. استاد شهیدی، پس از درگذشت دکتر محمد معین، رئیس مؤسسه لغت‌نامه دهخدا، در دانشگاه تهران شد. در سال 1340هـ.ش، استاد شهیدی موفق به اخذ درجه دکترا در رشته ادبیات فارسی و تاریخ شد و به تدریس در دانشگاه پرداخت. همراهی و هم‌صحبتی علامه شهیدی با استادانی مانند دکتر محمد معین، بدیع‌الزمان فروزانفر و جلال‌الدین همایی، باعث توانمندی بیش از پیش او در عرصه ادبیات فارسی و عربی شد. علامه شهیدی تا پایان عمر گرانمایه خود، به تدریس و تحقیق در عرصه ادبیات و تاریخ پرداخت و آثار ارزشمندی از خود به یادگار گذاشت. او در سال 1374، منزل خود را برای احداث کتابخانه، به شهرداری تهران واگذار کرد و مدتی بعد، «کتابخانه عمومی دکتر شهیدی» در همین مکان، گشایش یافت و پس از درگذشت استاد، اتاقی در این کتابخانه، به موزه‌ای برای نگهداری وسایل شخصی او تبدیل شد. این اندیشمند و استاد توانا، روز یک شنبه، 23 دی‌ماه سال 1386، دار فانی را وداع گفت. پیکر علامه شهیدی، پس از تشییعی باشکوه در حرم مطهر امامزاده‌عبدا... شهر‌ری به خاک سپرده شد.
آثار جاودانه علامه
زنده‌یاد، علامه دکتر سیدجعفر شهیدی، کار نگارش و تدوین کتاب را از دوران تحصیل در حوزه علمیه نجف آغاز کرد. نخستین کتاب او، ردیه‌ای بر نظرات و دیدگاه‌های احمد کسروی بود. بعدها، استاد شهیدی موفق شد در کنار تألیف ده‌ها عنوان کتاب و مقاله، چهار اثر را در قالب ترجمه و سه اثر را در قالب تصحیح به پایان برساند. او، به دلایلی، نخستین آثار خود را بدون درج نامش منتشر می‌کرد؛ آثاری مانند «جنایات تاریخ»، در سه جلد و «مهدویت در اسلام»، در زمره همین آثار بود. در ادامه، به برخی از آثار مشهور علامه شهیدی اشاره می‌کنیم.
ترجمه نهج‌البلاغه
ترجمه علامه شهیدی از نهج‌البلاغه، نه تنها ترجمه‌ای دقیق و استادانه از این کتاب ارزشمند محسوب میشود، بلکه یکی از شاهکارهای ادبیات فارسی است. نثر استاد شهیدی در ترجمه نهج‌البلاغه، نثر مسجع است. او این سبک را بر اساس شیوه نوشتار و گفتار امیرمؤمنان(ع) در نهج‌البلاغه برگزید و با استادی تمام، از پس انجام آن، برآمد. ترجمه علامه شهیدی از نهج البلاغه، یکی از مشهورترین و پرمراجعه‌ترین ترجمه‌ها در این عرصه است.
زندگانی علی بن حسین(ع)
کتاب «زندگانی علی بن حسین(ع)»، پژوهشی تاریخی درباره زندگی امام زین‌العابدین(ع) است که علامه شهیدی، در سال 1365، آن را به رشته تحریر درآورد. سبک کتاب مانند دیگر کتاب‌های استاد، بر مبنای تاریخ تحلیلی و پاسخ به پرسش‌ها و ابهامات تاریخی است. یکی از ویژگی‌های این کتاب، ترجمه خطبه‌های غرای امام سجاد(ع) در کوفه و شام است که با قلم استادانه و نثر مسجع و زیبای علامه شهیدی، به رشته تحریر درآمده است.
زندگانی فاطمه زهرا(س)
یکی از ویژگی‌های آثار تاریخی استاد شهیدی، ارائه مطالب تاریخی به شیوه تحلیلی است. بی‌تردید، ورود به عرصه تاریخ تحلیلی و عبور از تاریخ نقلی، نیازمند توانایی علمی و شجاعت بالایی است؛ صفاتی که علامه شهیدی، به حق، واجد آن بود. کتاب زندگانی فاطمه‌زهرا(س) یکی از آثار ماندگار آن مرحوم در زمینه تاریخ اسلام است که افزون بر داشتن تحلیل‌های مستند تاریخی و نثر روان، ترجمه‌ای دقیق و استادانه از خطبه جاودانه حضرت زهرا(س) در آن ارائه شده‌است.
قیام امام حسین(ع)
کتاب «پس از پنجاه سال» یا قیام امام حسین(ع)، پژوهشی عالمانه درباره چرایی قیام خونین سیدالشهدا(ع) است. استاد شهیدی در این کتاب نیز، در پی تحلیل وقایع تاریخی، از میان اسناد مختلف برآمده‌است. این کتاب که در سال 1330 (هـ.ش) نگاشته شده، یکی از نخستین آثار علامه شهیدی در زمینه تاریخ تحلیلی صدر اسلام است. استاد در این کتاب تنها به ذکر حوادثی که در ماه محرم سال 61 هجری قمری به وقوع پیوست، نمی‌پردازد، بلکه می‌کوشد با مرور تاریخ 50 ساله پس از رحلت جانسوز پیامبر عظیم‌الشأن اسلام(ص)، ریشه‌های واقعه عاشورا را بیابد و به خواننده ارائه کند. با وجود نگارش کتاب در اوایل دهه چهارم زندگی استاد شهیدی، چاپ و انتشار آن تا اوایل دهه ششم زندگی ایشان به تعویق افتاد و سرانجام، در سال 1357، با برخی اضافات و ملحقات، به زیور طبع آراسته شد. این کتاب، یکی از پر مراجعه‌ترین کتاب‌ها برای شناخت چرایی و چگونگی وقوع قیام امام‌حسین(ع) محسوب میشود و تا کنون، بیش از 40 بار تجدید چاپ شده‌است.
تاریخ تحلیلی اسلام
کتاب تاریخ تحلیلی اسلام، یک دوره فشرده تاریخ اسلام است که دوره زمانی پیش از ولادت پیامبر گرامی اسلام(ص) تا پایان دوره اموی را در بر می‌گیرد. این کتاب، با هدف ارائه آن به عنوان منبع درسی در دانشگاه‌ها، تألیف شد. ویژگی مهم این کتاب، انتخاب استادانه وقایع متعدد تاریخی و حفظ پیوستگی آن ها، برای شناخت و درک بهتر تاریخ اسلام است. با این‌که تاکنون، کتاب‌های متعددی برای ارائه درس تاریخ اسلام در دانشگاه‌ها نوشته شده، اما هیچ یک نتوانسته‌است جایگاه اثر ارزشمند استاد شهیدی را در این عرصه بگیرد.
علی(ع) از زبان علی(ع)
علی(ع) از زبان علی(ع) یا زندگانی امیرمؤمنان(ع)، یکی از شاهکارهای علامه شهیدی در عرصه تاریخ اسلام است؛ کتابی خواندنی و تأثیرگذار که آن مرحوم در آن، با استفاده از سخنان و گفتارهای امیرالمؤمنین(ع) به بحث درباره حوادث تاریخی دوران حیات آن حضرت پرداخته‌است. استاد در این کتاب، با تقسیم بندی دوران حیات امیرالمؤمنین(ع)، با دقتی مثال‌زدنی، به بررسی اسناد و مدارک تاریخی و مقایسه آن ها با کلام امام(ع) پرداخته و بسیاری از شبهات تاریخی در این زمینه را رفع کرده‌است.
آشنایی با زندگانی امام صادق(ع)
کتاب آشنایی با زندگانی امام صادق(ع)، اثری درخور تحسین درباره حیات فکری و سیره عملی امام ششم شیعیان است. استاد شهیدی در این کتاب، افزون بر ارائه مستندات، به بررسی جریان‌ها و وقایعی پرداخته است که همزمان با دوران امامت امام‌صادق(ع) در جهان اسلام روی داده است. این کتاب، با وجود حجم نسبتاً کم، دریایی از اطلاعات ذی‌قیمت را در اختیار خواننده می‌گذارد که باید برای جمع آوری آن، ده‌ها و بلکه، صدها عنوان کتاب را مطالعه می‌کرد.
شرح مثنوی شریف
شرح مثنوی شریف در واقع ادامه کار استاد بدیع‌الزمان فروزانفر است که از جزء دوم دفتر اول تا پایان دفتر ششم مثنوی را در بر می‌گیرد. استاد شهیدی این اثر سترگ را در سال 1373 به پایان رساند. او همزمان با انتشار این کتاب، مجموعه مقالات «دیروز تا امروز» را نیز منتشر کرد.
سایر اخبار این روزنامه
حریری: حزب ا... عضوی از دولت لبنان و باعث ثبات کشور است
خانه ای که آشپزخانه دارد باید کتابخانه هم داشته باشد
سفری جذاب به یکی از مهم ترین کشورهای آمریکای جنوبی
علامه شهیدی؛ روایتگر ناگفته ها از بزنگاه های تاریخ
پشت پرده لغو سفر ترامپ به لندن
روایت «پنجعلی» از باغ کلاغ ها تا زندان ساواک در مشهد
بررسی قیمت و ویژگی انواع جاروبرقی ها
آن سوی سکه 40 میلیارد دلار فاینانس
ادامه استراتژی آمریکایی برجام زخمی
تیم های تجسس در آستانه ورود به نفتکش
وزیر فرهنگ و ارشاد: افزایش مخاطب موسیقی سنتی به عهده صدا و سیماست
امضای قرارداد بزرگ ترین فاینانس اروپایی ایران
گفت و گوهای بی کیفیت تهدید «دورهمی»
آلودگی هوا سرانجام مدارس مشهد رابه تعطیلی کشاند
افزایش 5 / 5 هزار میلیاردی بودجه بیمه سلامت
