روزنامه ابتکار
1396/10/23
هدف آمریکا از ایجاد ناامنی برای برجام چیست و این سیاست چقدر موثر خواهد ماند؟ ترامپ و بازیِ تهدید برجام
محمدرضا ستاریمهلت 90 روزه کاخ سفید در خصوص تصمیم‌گیری راجع به برجام در حالی شامگاه دیشب به پایان رسید که شاهد بودیم روز قبل آن اتحادیه اروپا دوباره با پیام روشن خود، حفظ، تداوم و اجرای بی و کم کاست برجام را از واشنگتن خواستار شد. روز پنجشنبه وزرای خارجه انگلیس، آلمان، فرانسه به همراه محمدجواد ظریف و فدریکا موگرینی دور هم در بروکسل گرد آمدند تا بار دیگر ضمن تایید پایبندی ایران به تعهدات برجام، ضرورت حفظ این توافق بین‌المللی را از دولت ترامپ خواستار شوند.
پیوند عمیق نو محافظه‌کاران با ابهام افکنی
پس از روی کار آمدن دولت پست نو محافظه کار ترامپ در آمریکا، یکی از محورهای دائمی کاخ سفید مانور بر روی برجام و تلاش برای بی اثر ساختن آن بود. ترامپ همواره با حمله به برجام، آن را بدترین توافق تاریخ آمریکا خوانده و دائماً بر لزوم پاره کردن و خروج آمریکا از آن پافشاری کرده است. در همین راستا و در حالی که جامعه کارشناسی و سیاستمداران میانه روی این کشور خواستار حفظ توافق در آمریکا هستند، دولت ایالات متحده بار دیگر راهبرد ابهام آمیز خود را به نمایش گذاشت.
اصولاً نومحافظه کاران که از آنها به عنوان نئوکان‌ها نیز یاد میشود، تحت تاثیر اندیشه‌های آلن بلوم و لئو اشتراوس با تکیه بر ابزار سخت و یکجانبه‌گرایی، خواستار دخالت در امور رژیم‌ها و روندهای جهانی ناهمسو برای پیشبرد اهداف و راهبردهای خود هستند. با بررسی دکترین نئوکان‌ها که از زمان ریگان تا بوش و پس از آن ترامپ قابل ملاحظه است، ما شاهد یک حلقه دائمی در اجرای سیاست خارجی هستیم. این حلقه دامن زدن به یک
بی نظمی برای ساخت و برکشیدن نظمی جدید و دلخواه است. این مورد به خصوص در خاورمیانه و در حمله به عراق در سال 2003 و حتی پیش از آن در جنگ‌های خلیج فارس نیز به وضوح قابل مشاهده است.
حال دولت ترامپ علاوه بر تکیه زدن بر این مبانی نئوکان‌ها خصلتی دیگر نیز به آن بخشیده است؛ خصلتی که می‌توان از آن به عنوان ابهام، تحریک، جا خالی و ضربه نام برد. دکتر مهدی مطهرنیان استاد روابط بین‌الملل و آینده پژوه سیاسی در این مورد معتقد است: بارها گفته ام ترامپ دیوانه نیست . او نقش بازیگر دیوانه کسینجر را بازی می کند. پارادایم حاکم بر رفتار و کنش‌های او آشوب، دکترین وی بازیگر دیوانه، سیاست کلان حاکم بر کنش‌هایش ابهام و استراتژی وی تحریک ؛ جاخالی دادن و ضربه زدن است.
مانور برجامی ترامپ با دو دستاویز
با توجه به این مطلب و در حالی که پیش از سخنرانی ترامپ، عباس عراقچی معاون وزارت خارجه و علی اکبر صالحی رئیس سازمان انرژی اتمی کشورمان هشدار داده بودند که جهان خود را برای خروج آمریکا از برجام آماده کند و از سوی دیگر، چند ساعت قبل از تصمیم‌گیری ترامپ در مورد برجام، منابع آگاه از داخل آمریکا خبر داده بودند که ترامپ این بار با شروطی برجام را تائید می‌کند و تمدید مجدد آن در سه ماه آینده را منوط به برآورده شدن شرایطی می‌کند که یکی از آنها بازنگری در برجام است، می‌توان خاطرنشان کرد: بازی و مانور روی برجام با دو دستاویز جداگانه از سوی واشنگتن مطرح میشود. نخست فشار بر اروپا برای همسان‌سازی روندهای اقتصاد جهانی و نظم بین‌المللی و دیگری مقابله با نقش ایران با تکیه بر استراتژی تحمیل هزینه‌های خروج از برجام بر دوش تهران. فارغ از بحث تائید یا عدم تائید برجام توسط دولت آمریکا و تکیه بر تبلیغاتی منوط به عقب نشینی واشنگتن از تهدیدهای گذشته در مورد بحث برجام، مقابله آمریکا با ایران در چند مورد جای سوال و بحث دارد. نخستین مساله بحث تغییر استراتژی دولت ترامپ از تغییر رفتار ایران در زمان اوباما به تغییر رژیم در زمان ترامپ است. این استراتژی مبتنی بر گوی‌های نقره‌ای و طلایی واشنگتن بر علیه ایران است. روز گذشته شاهد بودیم که استیون منوچین وزیر خزانه‌داری آمریکا به صراحت اعلام کرد که دونالد ترامپ ظرف روزهای آینده خواستار وضع تحریم‌های بیشتر علیه تهران خواهد شد. او با مقدمه‌سازی برای باقی‌ماندن بهانه و دستاویز در آینده برجام، گفت: لازم است بسیاری از جنبه‌های توافق هسته‌ای تغییر کند، زیرا فعالیت‌های زیادی خارج از چارچوب برجام در حال انجام است و همین امر ما را به این نتیجه می‌رساند که به تحریم‌ها ادامه دهیم.
این مساله در هفته‌های قبل نیز در قالب تحریم‌های جدید کاتسا علیه سپاه پاسداران نمودار گشت، جایی که با تحریم سپاه که از سوی مقامات کشورمان به اعلان جنگ تعبیر شد، عملاً امکان تحریم خود به خود تمامی نهادهای و سازمان‌هایی که با سپاه همکاری می‌کنند خارج از سازوکار برجام وجود دارد.
اروپا همچنان از برجام محافظت می‌کند
با این حال آنچه تاکنون توانسته به میزان قابل توجهی از بار فشارهای فزاینده آمریکا بر علیه ایران بکاهد، همراهی سایر شرکای برجام به خصوص اتحادیه اروپا با ایران است. این امر با پیوندی دیپلماتیک در چارچوب همکاری‌های مشترک سیاسی و اقتصادی میان تهران و اتحادیه اروپا نمود یافته و از این منظر، دیپلماسی دستگاه سیاست خارجی کشورمان قابل توجه است. در همین رابطه روز پنجشنبه اتحادیه اروپا و وزرای خارجه سه کشور فرانسه، آلمان و انگلیس با دفاع محکم از برجام، بار دیگر حساسیت‌های جهانی را نسبت به حفظ توافق هسته‌ای به آمریکا گوشزد کردند.
فدریکا موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بار دیگر در نشست پنجشنبه در بروکسل بلژیک بر تعهد این اتحادیه نسبت به برجام به عنوان یک دستاورد منحصر به فرد دیپلماتیک تاکید کرد و گفت که اروپا درباره لزوم اجرای توافق هسته‌ای اتفاق نظر دارد. بوریس جانسون وزیر خارجه انگلیس نیز در این نشست ضمن تاکید مجدد بر پایبندی ایران به تعهدات برجامی اظهار داشت: مخالفین برجام باید راه حل بهتری برای آن ارائه کنند. ما فعلاً چنین راه حلی را سراغ نداریم، در نتیجه تاکنون کسی نتوانسته جایگزینی برای برای برجام ارائه کند و به همین دلیل ایران باید از منافع اقتصادی حاصل از این توافق بهر‌ه‌مند باشد. همچنین ژان لودریان وزیر امور خارجه فرانسه هم بر ضرورت پایبندی آمریکا به توافق هسته‌ای تاکید کرده و از آمریکا خواستار تعلیق تحریم‌های ایران شد. زیگمار گابریل وزیر خارجه آلمان نیز با اعلام اینکه آمریکا باید برجام را از سایر موضوعات جدا کند، تاکید داشت: حفظ توافق هسته‌ای برای ما بسیار ضروری است.
بازی ترامپ با برجام تا کجا ادامه دارد؟
حال با ضرب‌الاجلی که ترامپ برای توافق هسته‌ای مطرح و بار دیگر بر سیاست ابهام خود پافشاری کرده است، دو سوال اساسی مطرح میشود. نخستین سوال سازوکار ادامه چنین سیاستی از سوی دولت آمریکاست. هر چند توافق هسته‌ای بر پایه مذاکرات فشرده چندین ماه به ثمر رسید و بر مبنای مذاکره نه منازعه، ایران امتیازی داد تا امتیازی کسب کند، آیا در میان مقامات کشورمان پیش‌بینی‌هایی برای چنین روزی صورت گرفته بود یا خیر؟ در توافق هسته‌ای ایران به طور طبیعی با واگذار کردن امتیازاتی به دستاوردهای قابل توجهی از جمله لغو تمامی شش قطعنامه شورای امنیت با قطعنامه 2231، بسته شدن پرونده PMD، خروج از فصل هفتم منشور ملل متحد نائل آمد، اما اینکه هر سه ماه دنیا باید شاهد بازی ترامپ با توافق هسته‌ای و نگرانی از عدم تمدید لغو تحریم‌های ایران باشد، مساله‌ی دیگری است. اکنون دولت ترامپ با دولت اوباما تفاوت دارد و مشخص نیست که آمریکا تا کی می‌خواهد و می‌تواند هر بار با بهانه‌ای تعلیق تحریم‌ها را به شروط و شرایط خاصی منوط کرده و گره بزند؟
اروپا تا چه حد می‌تواند در مقابل آمریکا مقاومت کند؟
از سوی دیگر موضوع حمایت اتحادیه اروپا از ایران در توافق هسته‌ای تا کجا می‌تواند ادامه داشته باشد؟ هر چند در دوران پسا برجام شاهد افزایش چشمگیر همکاری‌های سیاسی و اقتصادی میان ایران و اروپا بودیم و تحلیل‌گران معتقدند که دولت یازدهم و دوازدهم با هوشمندی توانسته برجام را از طریق دیپلماسی اقتصادی و گروه زدن به منافع مشترک تجاری از گزند مخالفان محافظت کند، اما در غایت ماجرا اروپا تا کجا می‌تواند در مقابل کارشکنی‌های آمریکا به خصوص در مورد استفاده از ابزار تحریم‌ها مقاومت کند؟ هر چند طبق دکترین امنیتی اروپا، این اتحادیه همواره خواستار حفظ استقلال و خروج از دست برتر آمریکا بوده، اما در تصمیم‌گیری‌های نهایی و کلان مانند مساله عراق و افغانستان و مناسبات بین‌المللی ما شاهد نوعی چسبندگی سیاسی میان اروپا و آمریکا هستیم.
از سوی دیگر هر چند بسیاری از مقامات و کارشناسان معتقدند که آمریکا با خروج از برجام خود را منزوی ساخته و نمی‌تواند بر خلاف روند و حقوق بین‌الملل حرکت کند، اما در مباحثی مانند خروج از پیمان آب و هوایی پاریس، سنگ‌اندازی و اخلال در بهره‌گیری از منافع برجام برای سایر شرکا، خروج از یونسکو و مورد آخر یعنی به رسمیت شناختن قدس به عنوان پایتخت اسرائیل شاهد هستیم که آمریکا به طور عام و دولت ترامپ به صورت خاص در خصوص مناسبات حقوق بین‌المللی چندان اهمیتی قائل نیست.
نکته مهم دیگر این است که در صورت تحریم‌های احتمالی ایران خارج از سازوکار برجام و یا خروج قطعی آمریکا از توافق هسته‌ای، اروپا تا چه می‌تواند در برابر این تحریم‌ها مقاومت کند؟ آنچه مشخص است، اروپایی‌ها با حمایت خود از برجام همچنان در متقاعد کردن شرکت‌های خود برای عدم هراس از فشارهای آمریکا ناکام بوده‌اند. مراودات تجاری کشورهای اروپایی در واقع با مراودات تجاری با ایران قابل قیاس نیست. بنابراین و بر مبنای رئالیسم حاکم بر روابط بین‌الملل باید دید که آمریکا تا چه حد می‌تواند در مورد برجام مانور داده و اروپایی‌ها تا چه میزان می‌توانند در مقابل این کارشکنی مقاومت کنند؟ امری که شاید تا هفته‌ها یا ماه‌های آینده بخشی از ابعاد تاریک آن مشخص شود.
سایر اخبار این روزنامه
هدف آمریکا از ایجاد ناامنی برای برجام چیست و این سیاست چقدر موثر خواهد ماند؟
ترامپ و بازیِ تهدید برجام
اصولگرایان چگونه مشغول بازسازی و آماده سازی خود برای تداوم حضور در عرصه سیاسی هستند؟
یک نماینده: مجلس درباره حادثه نفتکش سانچی، اهمال احتمالی دولتی ها را بررسی می کند
محمدعلی وکیلی
نگاهی به عوامل واگرایی
«ابتکار» سهم ژانرهای سینمایی از گیشه را بررسی می کند
کمدی همچنان می تازد
توضیحات دادستان کل کشور درباره خودکشی‌های اخیر در زندان‌ها
پیشگویی 64 سال پیش نیما یوشیج درباره خانه‌اش به حقیقت می‌پیوندد؟
سایه سیاه ابر غم بر سر خانه نیما
بیانیه روابط عمومی مجمع تشخیص مصلحت نظام درباره حواشی اخیر مربوط به برخی اعضای این مجمع
عضو کمیسیون امنیت‌‌ملی و سیاست خارجی مجلس درگفت‌وگو با «ابتکار»:
هر تحرک بین‌المللی بر سیاست داخلی و خارجی کشورها اثرگذار است
«ابتکار» از 3 گرمخانه زنان و مردان در تهران گزارش می‌دهد
شب‌گریزی خیابان‌‌خواب‌ها‌ی پایتخت
