روزنامه ابتکار
1396/10/17
جوانان برای چه به کافه‌ها می‌روند؟ آخرین پاتوق
زهرا داستانیتلگرام هم اگر فیلتر باشد و ارتباط مجازی برای جوانان در مضیقه قرار گیرد، هیچ گاه در کافه‌ها به روی آنها بسته نمی‌شود. کافه‌ها اولین و آخرین مکان عمومی در ایران است که همنشینی گروه جوانان را میسر می‌کند، مکانی عمومی در عین خصوصی بودن، فضایی فرهنگی و سیاسی در عین بی‌قیدی از تمامی امورات جدی دنیا. شاید همین ترکیب باشد که سبب شده تا جوانان تهرانی که مشتریان پر و پا قرص کافه‌ها هستند پایتخت را مملو از کافه‌هایی کنند که همه جا یافت می‌شوند، از کافه‌های ثابت تا سیار و از پایین تا بالای شهر. اما چه چیزی سبب شده تا کافه‌ها چنین پر رونق شوند؟ عده‌ای آن را به عصر روشنگری در فرانسه قرن 16 و 17 نسبت می‌دهند اما جوانان ایرانی می‌گویند به کافه می‌روند چون جای دیگری ندارند که بروند.
بسیاری ظهور کافه و کافه‌نشینی را به مثابه بخشی از «تجربه مدرنیته ایرانی» می‌دانند. اما شاید این تجربه در ایران امروز در حال طی کردن مسیر دیگری باشد، مسیری که ناخودآگاه ماهیت اصلی را از کافه‌ها دور می‌کنند و فرهنگ کافه‌نشینی را متحول. اینها را براساس چه می‌گوییم؟
این روزها گرچه کافه‌ها رنگ و بوی سیاسی‌تری به خود گرفته‌اند، بحث‌ها اندکی از فضای خصوصی و دو نفره به فضای عمومی‌تری سوق پیدا کرده اما در حالت عادی کافه‌ها چه جایی هستند؟ هیچ کسی نیست که این موضوع را نداند که کافه‌ها بیش از کتابخانه‌ها مشتری دارند و تعدادشان از آنها هم بیشتر است. کافه‌ها در تهران عموما در همه جا یافت می‌شوند، دیگر کافه‌ها مکان‌هایی لوکس در محله‌های اعیان‌نشنین نیستند بلکه بیشتر آنها را می‌توان در مراکز شهر و در مناطق متوسط‌نشین پیدا کرد، گرچه امروزه کافه‌ها در جنوب شهر تهران هم به وفور یافت می‌شوند. اغلب کافه‌ها اما در کنار مراکز دانشگاهی پا می‌گیرند و رونق بیشتری دارند. اکثر مشتریانشان جوانان آن هم از طبقه متوسط حالا متوسط روبه پایین یا بالا هستند، یعنی کسانی که دستشان به دهانشان می‌رسد و می‌توانند حداقل هفته‌ای یکبار هزینه خوردن یک چای 7 یا 8 هزار تومانی یا شاید کمتر را بدهند. استقبال خوب از کافه‌ها سبب شده تا تقاضا برای تاسیس کافه در مناطق مرکزی شهر بالا برود و حتی قوانین محدودیت متراژ مکان، نزدیکی به کافه دیگری و ثابت بودن مکان هم با تغییراتی مواجه شود. همین سبب شده تا کافه‌های کوچک با میزهای نزدیک به هم در سراسر کوچه‌ها و پس‌کوچه‌های تهران به وفور یافت شوند و کافه‌های سیار هم یکی پس از دیگری در فضای مجازی خودنمایی کنند. کافه‌هایی که هیچ گاه بی‌مشتری نمی‌مانند. اما چرا مشتاقان کافه بسیار است؟
جوانان تهرانی: کجا برویم غیر از کافه؟
چند سالی میشود که کافه‌ها به مدد جوانان در شهرهای ایران به خصوص تهران رونق گرفته‌اند، جوانانی که از هر نظر تفاوت‌های زیادی با نسل‌های قبل از خود دارند. روابط بین فردی از جمله ویژگی‌های آنها است، ویژگی که شاید کافه‌ها را به بهترین مکان همنشینی‌هایشان تبدیل کرده است. «جای دیگری نیست، کجا برویم؟ جای راحت و امن دیگری اگر سراغ دارید به ما معرفی کنید تا کنار دوستانمان چند ساعتی بنشینیم و گپ بزنیم. در کافه اما می‌توان با دوستان نشست و گفت‌وگویی کرد.» اینها جملات مشترک بسیاری از جوانانی است که کافه را پاتوق خود می‌دانند، فضای فرهنگی کافه‌ها را عاملی برای جذب به کافه‌ها نمی‌دانند و می‌گویند اگر کشیدن سیگار در کافه ممنوع شود احتمالا از میزان محبوبیتش هم کاسته شود.
لیلا، حداقل هفته‌ای سه یا چهار بار کافه می‌رود. او در پاسخ به اینکه چرا کافه می‌رود می‌گوید: کافه نرم کجا بروم؟ واقعا چه مکان دیگری برای جوانان وجود دارد؟ حتی نمی‌توانم تصور کنم که جوانان دهه‌های قبل‌تر در نبود کافه چه می‌کردند؟ تا به امروز که گزینه بهتری به غیر از کافه وجود نداشته. لیلا درباره هزینه‌ای که بابت کافه رفتن‌هایش پرداخت می‌کند، می‌گوید: هزینه‌ها منطقی و معقول است، چرا که مشتری تنها برای آن چیزی که می‌خورد هزینه پرداخت نمی‌کند. بلکه هزینه را بابت مکانی که برای مدتی اشغال کرده‌اید، می‌دهید. بستگی دارد که به کدام کافه می‌روید. کافه‌هایی هستند که اسمی سر زبان‌ها انداخته‌اند و هزینه‌های بالایی را بابت خدماتی که می‌دهند دریافت می‌کنند، اما ما به چنین کافه‌هایی نمی‌رویم. اغلب کافه‌های معمولی و سطح شهر. او در پاسخ به این سوال که اگر هزینه کافه‌ها گران‌تر شود باز هم به کافه می‌رود یا نه، می‌گوید: اگر قرار باشد برای یک لیوان چای 20 هزار تومان بدهم، نه. ولی هزینه‌هایی که امروز کافه‌ها برای خدمات‌دهی دریافت می‌کنند معقول است، حتی اگر برای خوردن یک کاسه آب دوغ خیار 15 هزار تومان پرداخت کند.
تنها جا برای رهایی از همه چیز
تینا می‌گوید: عاشق کافه‌ام و اکثر وقت‌های بیکاریم را در کافه می‌گذرانم. پنجشنبه‌ها که کافه رفتن از قلم نمی‌افتد و در سایر روزهای هفته حداقل دو روز دیگر به روزهای کافه روی من اضافه میشود. فضای کافه فضای دلچسبی است و می‌تواند پاتوق شود. او در پاسخ به این سوال که جای دیگری برای همنشینی وجود ندارد، پاسخ نه را انتخاب می‌کند و می‌گوید: مثلا کجا بروم؟ پارک؟ جایی که انقدر آسیب‌های‌اجتماعی می‌بینید که بیشتر افسرده و پریشان می‌شوید؟ کافه تنها جایی است که با دوستان می‌توانی از دغدغه‌های روزانه جدا شوی. به غیر از کافه جایی برای یکی دو ساعت دور بودن از استرس نداریم. او در پاسخ به این سوال که آیا هر چقدر هزینه‌ها افزایش پیدا کند باز هم به کافه می‌رود، می‌گوید: نه هر قدر ولی اگر تا حد معقول افزایش داشته باشد باز هم کافه را انتخاب می‌کنم. در ماه نصف حقوقم را برای کافه و رستوران می‌دهم. ترجیح می‌دهم که برای خود هزینه کنم و به خودم احترام بگذارم. با دوستان بودن را دوست دارم و حاضر نیستم این حس خوب را با پول عوض کنم. اگر بخواهم به شغل دیگری فکر کنم کافه‌داری اولین گزینه است.
کافه‌ها هویت خود را از دست داده‌اند؟
سعید از دیگر کسانی است که گاه‌گداری به کافه می‌رود و برخلاف دیگران از وضعیت کنونی کافه‌ها رضایت ندارد، می‌گوید: کافه محلی است برای گپ زدن، خوردن یک لیوان قهوه ارزان قیمت و یکی دو ساعت زمان در کنار دوستان تا از پدیده‌های مختلف اعم از سیاست و فرهنگ با یکدیگر صحبت کنیم. کافه‌های امروز هزینه بستر سازی را از مشتریان می‌گیرند و حتی خدمات مناسب هم ارائه نمی‌کنند.
اما تجربه زیسته یک کافه‌دار درباره دلیل محبوبیت کافه‌ها چیست؟ محمد مهمینی، از کافه‌داران تهران به «ابتکار» می‌گوید: یکی از دلایل استقبال از کافه‌ها به خاطر فضای روشن فکری آنها است. اگر به تاریخ شکل گیری و رونق کافه‌ها در دنیا نگاهی بیندازیم، می‌بینیم که کافه‌ها از دوره زندگی ژان-پل سارتر و آلبرکامو در فرانسه رونق گرفتند. تفکر روشن‌فکری در فرانسه از کافه‌ها برخواست و خود را نشان داد. بازتابی از همین اتفاق در کافه‌های ایران نیز دیده میشود البته این‌روزها کم رنگ شده و شاید زمانی از بین برود. امروزه درصد کسانی که به خاطر فضای روشن فکری به کافه بیایند کم است. بلکه یکی از دلایل مهم استقبال از کافه‌ها به خاطر فضای خصوصی آن است. مهم‌ترین دلیلی که باعث میشود مردم کافه‌ها را به عنوان بهترین مکان برای گذران اوقاتشان انتخاب کنند این است که جایی بروند که بتوانند مکانی خصوصی و شخصی داشته باشند. او معتقد است: از دلایل دیگری که اهمیت زیادی دارد این است که کافه مکانی است که افراد می‌توانند روابط خود را گسترده‌تر کنند و تنوع ارتباطی داشته باشند. کافه فرصت برخورد با افراد جدید را برای کافه‌روها فراهم می‌کند. خودآگاه یا ناخودآگاه مردم امکان برخورد جدید خود را با افراد دیگر بیشتر می‌کند. در اغلب کافه‌ها هیچ کس دیگری را نمی‌شناسد اما اغلب می‌بینید که کافه‌رو‌هایی که کافه‌ای را پاتوق همیشگی خود کرده‌اند همه را می‌شناسند و با دیگران رفیق هستند. «اگه کافه نریم کجا بریم؟» مهمینی می‌گوید: قطعا این هم یکی دیگر دلایل استقبال از کافه‌ها است. محدودیت مکانی روی زندگی جوانان ایرانی بسیاری تاثیر گذار است و این محدودیت جوانان زیر سن 30 سال را به کافه‌ها می‌کشاند و همین نشان دهنده مشکلات اقتصادی اعم از مسکن است. جوانان به کافه می‌آیند تا با هم راحت باشند. قطعا اگر مشکل مسکن در ایران وجود نداشت بازار داغ کافه‌ها امروز رنگ دیگری به خود می‌گرفت و شاید استقبال کمتری به نسبت امروز داشت.
آفت کافه‌ها
به اعتقاد این کافه‌دار، بی‌هویتی کافه‌ها در کنار شو آف زیاد کافه‌ها از آفت‌های آنها است. زنجیره‌ای شدن و تبدیل شدن کافه‌ها به یک شغل پردرآمد سبب شده تا از ماهیت و هویت اصلی فاصله بگیرد.
با این حال به نظر می‌رسد کافه‌ها کاربست خود را از دست داده‌اند. کافه‌ها اولین مکان‌های عمومی هستند که جوامع مختلف شکل گرفتند. شهرهای بزرگ نیاز به مکان‌های عمومی دارند که مردم در آنها با یکدیگر معاشرت، گفت‌وگو و با هم تعامل کنند. کافه از دیرباز این نقش را ایفا می‌کرده اما به نظر می‌رسد کافه‌ها از این فضا فاصله می‌گیرد و در حقیقت در حال تبدیل شدن به مکانی برای دورهمی جوانان هستند و همچنین نوع تعاملات در آنها با تغییراتی مواجه شده است.
سایر اخبار این روزنامه
جوانان برای چه به کافه‌ها می‌روند؟
آخرین پاتوق
«ابتکار» از وضعیت نرخ نفت در بودجه و آینده بازار جهانی انرژی گزارش می دهد
معمای نفت 97
به مناسبت سالمرگ غلامرضا تختی بازخوانی شد
همراه با آخرین ساعات جهان‌پهلوان
جهانبخش محبی نیا
ریشه نا امنی های متناوب در جامعه ایران چیست ؟
تاثیرات تفاوت روایت مسئولان از سرمنشا ناآرامی های اخیر بر جامعه بررسی شد
از سردرگمی افکار عمومی تا بی اعتمادی به مسئولان
«ابتکار» از ملاحظات و آثار تغییر در تعطیلی فصلی م درسه ها گزارش می‌دهد
پازل تعطیلات زمستانیِ مدارس
با تعیین سقف درآمد هدفمندی در کمیسیون تلفیق
بنزین گران نمی‌شود
نمایندگان مطرح کردند
نگرانی نسبت به صدور قرار تامین کیفری برای برخی دانشجویان بازداشتی
اسماعیل شفیعی، رئیس دانشکده سینما و تئاتر دانشگاه هنر:
«تئاتر فاخر» کلاه‌برداری از مدیران بی‌اطلاع است
«ابتکار» اهداف و انگیزه‌های نشست شورای امنیت سازمان ملل با موضوع ایران را بررسی می کند
رویترز:
کاخ سفید و سناتورهای آمریکا برای سخت‌تر کردن محدودیت‌های ایران دیدار کردند
