رنگ رخساره خبر می‌دهد

سجاد وجدانیان- یکی از ویژگی‌های بارز عصر ارتباطات سرعت انتقال داده‌هاست‌. این شتاب اطلاعاتی سبب شده معانی و مفاهیم تحت تاثیر تعداد بیشتری از متغیرها قرار گرفته و در نتیجه پیچیده شوند‌. یکی از راه‌های عملی برای کاربردی کردن هر چه بیشتر مفاهیم، بیان آنها به زبان ساده است‌. در همین رابطه و در اقدامی شایسته، مرکز تحقیقات و بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی در حال اجرای طرح «اقتصاد به زبان ساده» در قالب تهیه و ارائه بروشور است‌. این مرکز در شماره جدید نشریه خود، به موضوع «بهره‌وری» پرداخته و به زبان ساده آن را شرح داده است‌. در این شماره مفهوم، اهمیت و شاخص‌های بهره‌وری توضیح داده شده و ضمن بررسی تجربه موفق بهره‌وری در سایر کشورها، وضعیت بهره‌وری در کشور را مطرح کرده است‌. بررسی شاخص‌های بهره‌وری در کشور نشان داده همانند سایر شاخص‌ها، بهره‌وری هم در وضعیت مناسبی نیست‌. البته برای بیان وضعیت امروز اقتصاد تنها چیزی که لازم نیست، زبان است: «رنگ رخساره خبر می‌دهد از سر درون»‌. در این گزارش شاخص‌هایی چون آموزش عالی مرتبط با بهره‌وری که نشان‌دهنده میزان رقابت‌پذیری است و شاخص سرمایه انسانی که از جمع متغیرهای استقرار نیروی کار، چگونگی استفاده از مهارت‌های تخصصی، توسعه آموزش و سطح تحصیلات حاصل می‌شود، در سطح تاسف‌برانگیزی پایین است‌. جالب آنکه در شاخص سرمایه انسانی و از میان 130 کشور جهان، ایران رتبه 104 را دارد در حالی که عربستان رتبه 82 را دارد‌. البته اگر غیر از این هم بود، باید در نتایج تردید می‌کرد چراکه امکان ندارد اقتصاد در مرداب رکود باشد ولی بهره‌وری کل مناسب باشد‌. این گزارش در عین سادگی بیان دارای عناوین قابل بحث هم هست‌. یکی از آنها تعریفی است که از بهره‌وری شده و از آن به مجموع کارایی و اثربخشی یاد شده است‌. این تعریفِ اشتباه قبلا هم در دستورالعمل سنجش شاخص‌های بهره‌وری در بنگاه‌های تولیدی که توسط سازمان ملی بهره‌وری تدوین شده، آورده شده بود‌. مشخص نیست وقتی هم سازمان ملی بهره‌وری و هم اتاق ایران تعریف درستی از بهره‌وری ندارند، چگونه می‌خواهند آن را به زبان ساده برای بقیه توضیح دهند! دیگر موضوع قابل بحث، انتخاب شدن سال 90 به عنوان سال پایه برای محاسبه شاخص‌های بهره‌وری نیروی کار، سرمایه و کل عوامل تولید آن هم در طول دوره مورد بررسی است‌. سال 90 سالی بوده با مشخصات رشد اقتصادی شش درصد، رشد صنعت 10 درصد، نرخ تورم 23 درصد و نرخ بیکاری 11 درصد‌. این سال جزو ادوار رونق اقتصادی محسوب می‌شود‌. بدیهی است با مقایسه شاخص‌های این سال با سال 95 که جزو ادوار رکود اقتصادی بوده است، تفاوت‌های فاحشی حاصل خواهد شد‌. برای اقتصاد تک‌محصولی و رانتی ایران که نوسان در آن زیاد است و به عنوان مثال در حالی سال 90، سال رونق می‌شود که دو سال بعد از آن و در سال 92، رکود تورمی وجود دارد، یک سال خاص نباید به عنوان سال پایه قرار گیرد بلکه سالی باید انتخاب شود که شاخص‌های آن نرمال شده حداقل پنج ادوار تجاری در کشور باشد‌. این شاخص با محاسبات ساده آماری قابل محاسبه است‌. امیدواریم موضوع شماره بعدی، «آمار به زبان ساده» باشد تا در آن سال پایه مناسب محاسبه شود‌.
s.vojdanian@chmail.ir