روزنامه خراسان

فاجعه تاریخی در حریم «توس»

چند صدمتری که از دروازه شرقی شهر تاریخی «توس» دور شوی، به عمق فاجعه پی می بری. آن جایی که تیشه های طمع سودجویان، دره های عمیقی در حریم منظری یکی از شاخص ترین آثار میراث فرهنگی ایران و کم نظیرترین میراث جهانی زبان پارسی، حفر کرده است. منطقه تاریخی «توس» و آرامگاه حکیم ابوالقاسم فردوسی، که رفع برخی از مشکلات آن دلخوش مان کرده بود، حالا با دره ای از مشکلات مواجه است، دره ای که   به دلیل فعالیت معادن شن و ماسه ایجاد شده و  به جای همت برای جلوگیری از عمیق تر شدن آن و چاره اندیشی برای توقف ادامه حفاری ها، با زباله ها و نخاله های ساختمانی پر می شود. و چه تلخ است این فصل قصه پر غصه «توس» و چه عمیق است زخمی که از تماشای این فاجعه تاریخی بر دل می نشیند... .
چرخ هایی که تاریخ را لگدمال می کند
همراه با «احسان زهره وندی» مدیر پایگاه میراث فرهنگی توس، برای بازدید از این معادن راهی می شویم تا عمق فاجعه بیشتر برایمان هویدا شود. توضیحاتی که زهره وندی در حین این بازدید ارائه می کند زوایای بیشتری از ماجرا را روشن می کند. کامیون ها وارد عرصه تاریخی و محدوده گردشگری می شوند؛ جایی که روزانه بسیاری از گروه های گردشگری در آنجا تردد دارند. غیرممکن و محال نیست که روزی، یکی از این خودروهای سنگین حادثه ای تلخ رقم بزند که در آن صورت، بروز سانحه برای حتی یک نفر از گردشگران خارجی، توجه رسانه های جهانی را به خود معطوف می کند. سانحه ای که تاکنون برای دو هموطن رخ داده و جان آن ها را گرفته است، یکی کودکی از اهالی روستاهای منطقه و دیگری هموطنی ویلچرنشین که جلوی پل کشف رود قربانی جولان خودروهای سنگین شد. بماند که در کنار این دو حادثه تلخ، تصادفات متعددی هم رخ می دهد که مشاهده آن، گویا عادی شده است!  اما تلخی های ناشی از تردد این کامیون ها تلخ تر هم می شود وقتی بدانی که جولان های آن، روی عرصه ای تاریخی است که یکی از بزرگ ترین میراث ایرانیان است و حالا چرخش پرشتاب چرخ های این خودروهای سنگین، تاریخ مان را لگدمال می کند.
تردد خودروهای سنگین در حریم منظری


از فاصله 500 متری مرکز هارونیه به شعاع 9 کیلومتر، حریم منظری تعریف شده است. در حریم  های درجه یک (تا فاصله 30 متر)، درجه دو (تا فاصله 180 متر) و درجه سه (تا 500 متر) که نزدیک تر به اثر تاریخی است ضوابط در قالب ساخت و سازها تعریف می شود که متاسفانه این حریم ها هم در سال های گذشته آسیب دیده است، چون اداره اینجا در گذشته با دهیاری بوده و مجوز ساخت می دادند و حالا ساکنان این مناطق بر اساس مجوزهایی که از قبل گرفته اند مطالبه آب، برق و گاز دارند. ناگزیر باید به آن ها خدمات داد چون حقی برایشان ایجاد شده است و طبق مصوبات قانونی که گرفته ایم این مشکل حل شده است. اما این معادن که در حریم منظری است یک فاجعه است ... .
مصوبه شورای همتا اجرا نشد
زهره وندی می گوید: یک سال و نیم است که مکاتبه می کنیم و با هر مسئولی که فکرش را بکنید تشکیل جلسه داده ایم. فقط بیش از 40 نامه به استانداری ارسال کرده ایم که اگر با رونوشت هایش حساب کنیم تعداد نامه ها به بیش از 200 می رسد. تمام اعضای کارگروه گردشگری استان و مدیران دستگاه های اجرایی را به اینجا آورده ایم و این فاجعه را به آن ها نشان داده ایم، خیلی ها برای اولین بار بود که چنین چیزی را می دیدند و باور نمی کردند. پس از آن، تصمیم گیری های متعدد داشتیم اما تاکنون اثرگذار نبوده و فاجعه همچنان حریم منظری توس و ساکنان و گردشگران را تهدید می کند. این معادن شن و ماسه حدود 10 سال است که فعال است و روز به روز عمق فاجعه ای که خلق می کنند بیشتر می شود. با وجود این که دستور قضایی برای تعطیلی معادن صادر شده، اما هنوز فعالیت آن ادامه دارد. ما از تعطیل شدن معادن ناامید شده ایم و امید داریم که حداقل جلوی تردد کامیون ها در حریم توس گرفته شود تا جلوی عمیق تر شدن این فاجعه گرفته شود. در این زمینه در شورای همتای استان (شورای هماهنگی ترافیکی استان) با قاطعیت اعلام شد که تردد کامیون ها غیرقانونی است. مقرر شد پلیس راهور هم، در این مسیر دوربین های ترافیکی نصب و خودروهای سنگینی را که از این مسیر تردد می کنند جریمه کند اما این کار هم انجام نشد. برای معادن هم 3 بار مصوبه گرفتیم که فعالیت این معادن غیرقانونی است و باید جلوی تردد کامیون ها هم گرفته شود. اما اتفاقی نیفتاد.
با این شرایط قطعا درخواست ثبت جهانی توس رد می شود
مدیر پایگاه میراث فرهنگی توس به وضعیت پیگیری های انجام شده برای ثبت جهانی توس هم اشاره می کند و می گوید: اگر بخواهیم توس را به ثبت جهانی برسانیم ارزیاب یونسکو می آید وحریم منطقه توس را بررسی می کند، با شرایط فعلی قطعا درخواست ثبت رد می شود. چون بر اساس ضوابط آن ها، وقتی یک کشور نمی تواند قوانین و ضوابط داخلی اش را رعایت کند طبیعتا نمی تواند قوانین جهانی میراث فرهنگی را هم رعایت کند. این معادن و تردد کامیون ها یکی از موانع اصلی ثبت جهانی توس است.
تعطیلی 13 معدن؛ فعالیت مجاز 4 معدن و برداشت های غیرمجاز دیگران
برای بررسی وضعیت فعالیت این معادن، با « رضا شجاعی» سرپرست امورمعادن سازمان صنعت و معدن خراسان رضوی گفت و گو می کنم و او با اشاره به جلسه صبح شنبه گذشته که درباره این موضوع تشکیل شد می گوید: مقرر شد در اقدامی مشترک، با فعالیت معادن غیرمجاز در منطقه توس برخورد شود و هر دستگاهی به میزان مسئولیت خودش ایفای نقش کند. افرادی هم که دارای پروانه بهره برداری مجاز هستند در کمیته ای حضور یابند و بر اساس نظرات کارشناسان محیط زیست، منابع طبیعی، سازمان صنعت، نظام مهندسی معدن ، ساز و کار ادامه فعالیتشان مشخص شود. از گذشته تا کنون، پروانه فعالیت حدود 13 معدن باطل شده و هم اکنون حدود 4 معدن فعال است. این معادن دارای پروانه بهره برداری هستند و به طور قانونی کار می کنند اما خیلی ها هم برداشت های غیرمجاز انجام می دهند. ماده 19 قانون معادن مشخص کرده که «هرکس بدون اخذ پروانه اکتشاف یا بهره‌برداری و یا اجازه برداشت اقدام به حفاری های اکتشافی، استخراج، برداشت و بهره‌برداری مواد‌معدنی نماید، متصرف در اموال عمومی و دولتی محسوب می‌شود و با او برابر قوانین و مقررات مربوط رفتار خواهد شد. در این موارد، ماموران‌انتظامی موظفند حسب درخواست وزارت  صنعت، معدن و تجارت  بلافاصله از این گونه عملیات جلوگیری و متهم یا متهمان را برای صدور حکم به مراجع‌قضایی معرفی نمایند». براساس این ماده قانونی، نحوه برخورد با فعالیت های معدنی غیرمجاز مشخص شده و ما نیز از حدود یک سال قبل اقدامات لازم را انجام داده ایم و هفته گذشته هم پروانه های فعالیت این معادن به طور کامل تحویل سازمان شد. 4 معدن باقی مانده پروانه بهره برداری دارند و از نظر سازمان صنعت و معدن فعالیتشان مجاز است و ما نمی توانیم بگوییم فعالیت نکنند منتهی باید چارچوب و ضوابطی را که برایشان تعیین می شود، از جمله مسیرهای تردد مجاز، رعایت کنند.
برای تعطیلی معادن مجاز باید خسارت  پرداخت شود
شجاعی درباره این که «در صورت تصمیم کمیته کارشناسی به تعطیلی این 4 معدن مجاز، چه شرایطی پیش می آید» نیز گفت: وقتی بهره بردار به طور کامل ضوابط قانونی را رعایت کرده باشد، دلیلی برای جلوگیری از فعالیت وجود ندارد اما طبق تبصره ماده 23 قانون معادن، اگر به دلیل ضرورت، تصمیم به تعطیلی این معادن گرفته شود، حقوق بهره بردار تضییع می شود و برای جبران آن دستگاه های اجرایی ذیربط موظفند نسبت به پرداخت خسارت سرمایه گذاری انجام شده به قیمت روز اقدام کنند.
شورای ترافیک تصمیم گیری کند
 وی  با اشاره به موضوع تردد کامیون ها در عرصه و حریم تاریخی توس هم می گوید: تصمیم گیری برای تغییر مسیر تردد کامیون ها ، بر عهده سازمان صنعت و معدن نیست و شورای هماهنگی ترافیک استان باید در این باره تصمیم گیری کند. تاکید نهایی صحبت های شجاعی بر این است که تا زمانی که دستگاه های مرتبط با این موضوع تعامل و همراهی لازم را با یکدیگر نداشته باشند نتیجه ای حاصل نخواهد شد.
سازمان مدیریت پسماند نظارت کند
«سعید اکبریان» شهردار منطقه 12 مشهد که حریم توس در محدوده منطقه تحت مدیریت او قرار دارد درباره چرایی تخلیه بی ضابطه نخاله ها و زباله ها در این منطقه تاریخی توضیحاتی ارائه می کند و می گوید: بر اساس اطلاعاتی که ما داریم، تخلیه زباله در این منطقه انجام نمی گیرد اما مدیریت تخلیه نخاله با ستاد ساماندهی نخاله است که توسط سازمان مدیریت پسماند صورت می گیرد و باید نظارت لازم را داشته باشند. در این ستاد مجوزهای مسیر و مکان دپوی نخاله ها تعیین می شود اما گاهی پیمانکاران برای ساده کردن کار خود و نزدیک تر کردن مسیر تخلیه، ممکن است مسیر یا مکان دپوی غیرمجاز را انتخاب کنند. اکبریان در پاسخ به موضوعی درباره مشاهده خودروهای تخلیه نخاله با آرم شهرداری در این منطقه نیز می گوید: بر اساس توضیحاتی که ارائه شد، این که خودرویی با آرم شهرداری در آن منطقه به تخلیه نخاله اقدام کند الزاما به این معنی نیست که این کار با مجوز شهرداری انجام می شود.
معترض تردد خودروها در حریم تاریخی و مسکونی هستیم
اکبریان می افزاید: کمپرسی ها از روی منطقه تاریخی تردد می کنند و ما هم در کنار میراث فرهنگی، به این موضوع اعتراض داریم. اصل بحث ما این است که باید برای تردد این خودروها تعیین مسیر شود و مجاز یا غیرمجاز بودن فعالیت آن ها موضوع دیگری است که مسئولیت بررسی و نظارت بر آن، به عهده سازمان صنعت و معدن است. تردد این خودروها نه تنها به ابنیه تاریخی منطقه توس آسیب می زند، بلکه عبور از معبر محلی است که جان ساکنان منطقه را هم به خطر می اندازد. وی می افزاید: قرار بر این شده بود که شهرداری دوربین های ترافیک را نصب و پلیس راهور با تخلفات تردد این خودروها برخورد کند، دوربین ها نصب شد و پلیس راهور هم همراهی داشت اما اعلام کردند اگر معادن مجوزداری در منطقه فعال است باید مسیری برای تردد خودروهای آن مشخص شود.
از محیط زیست استعلام نشده ، ضعف قانون وجود دارد
«حمیدصالحی» مدیر کل حفاظت محیط زیست خراسان رضوی هم درباره فعالیت معادن شن و ماسه در حریم شهر تاریخی توس و مشکلات زیست محیطی آن گفت: حفاظت محیط زیست، در صدور مجوزها نقشی نداردکه این ناشی از قانون معادن و قانون اصلاح قانون معادن  است که به مباحث محیط زیست توجهی ندارد و فقط به محیط زیست در مناطق تحت مدیریت محیط زیست اشاره دارد، درحالی که برداشت ها، اکتشاف، استخراج، بهره برداری و اصلاح بعد از برداشت و به حالت اول برگرداندن محیط همه بحث های محیط زیستی دارد. وی می افزاید: اگر ضرورت برداشت از معدن وجود دارد باید به گونه ای انجام شود که با رعایت همه مباحث زیست محیطی و جلوگیری از تخریب غیر قابل جبران محیط انجام شود که این موارد در قانون پیش بینی نشده است.صالحی درباره معادن حریم شهر تاریخی توس اظهار می کند: هیچ استعلامی از محیط زیست انجام نشده است، اگر ازما استعلام شود کنترل و نظارت می کنیم، ما هم به این گونه رفتارها انتقاد داریم ولی در همه جا و متر به متر استان نمی توانیم نماینده داشته و حضور فیزیکی داشته باشیم. کارشناسان ویژه ای برای بررسی این موضوع گذاشته ایم و پیگیری هایی نیز انجام شده است تا مسئله را ساماندهی کنیم اما وقتی تخریبی به این بزرگی و در این حجم انجام می شود، دیگر به حالت طبیعی بر نمی گردد.
خطرات زیست محیطی نخاله ها
صالحی درباره پرکردن این گودال ها با نخاله و زباله گفت: یک راه حل پرکردن این گودال های بزرگ با استفاده از نخاله است اما باید به صورت اصولی انجام شود چرا که این نخاله ها نیز می تواند منشاء وجود پشه خاکی و بیماری هایی از جمله سالک باشد. وی با بیان این که از مردم تقاضا داریم این گونه موارد را به اداره محیط زیست اطلاع دهند، افزود: اکنون بحث های کارشناسی در این زمینه دنبال می شود و اگر لازم شد پرونده تشکیل و به مراجع قضایی اعلام خواهد شد. صالحی یادآورشد: با این حال، متاسفانه در موضوع معادن قوانین محکم نداریم و یک ضعف قانونی وجود دارد.
محدوده تحویل راهور نشده است
سرهنگ «حمیدرضا گرایلی» رئیس پلیس راهور استان نیز درباره ممنوعیت تردد درمحدوده شهر تاریخی توس می گوید: هنوز این محدوده تحویل راهنمایی و رانندگی نشده است و ماموریت های پلیس راهور را، پلیس راه انجام می دهد. وی می افزاید: اگر تکلیفی در این زمینه بر عهده پلیس راهور گذاشته شود اجرا می شود و تا زمانی هم که راهنمایی و رانندگی حضور ندارد ماموریت ها را پلیس راه انجام می دهد.
نمی توانیم یکباره از تردد جلوگیری کنیم
همچنین سرهنگ «هادی امیدوار» رئیس پلیس راه استان درباره محدوده شهری و غیری شهری و معضل تردد کامیون ها در حریم تاریخی توس می گوید: بخشی از این خودروها که از جاده کلاکوب می آیند برون شهری است اما محدوده بولوار شاهنامه و شهر تاریخی توس در محدوده  شهری  و زیر نظر شهرداری منطقه 12 مشهد است. وی درباره ممنوعیت تردد وسایل نقلیه سنگین به دلیل آسیب رساندن به محوطه تاریخی نیز اظهار کرد: نمی توانیم یکباره از تردد جلوگیری کنیم چرا که اراضی کشاورزی چند روستا در این محدوده قرار دارد، به همین دلیل ابتدا باید مسیرتردد جدید تعریف شود.« امیدوار» با بیان این که کار کارشناسی برای شناسایی مسیرهای جدید تعریف و پیشنهاد شده است می افزاید: این مسیر باید طراحی و اجرا شود که مسئولیت اجرای آن با شهرداری و راه و شهرسازی است. وی درباره مسیرهای پیشنهادی برای تردد کامیون ها نیز می گوید: مسیر حرکت به سمت کنارگذر شمالی، مسیر کنار کال کشف رود که نیازمند تعریض است، مسیر کلاکوب به سمت جاده کلات و مسیری دیگر به سمت جاده قدیم قوچان باید تعریف شود. «امیدوار» با اعلام آمادگی برای تغییر مسیرها ی تردد کامیون ها در این محدوده  تصریح می کند: در حال حاضر پوشش خدمات در این محدوده انجام می شود و تفاوتی بین این که پلیس راهور باشد یا پلیس راه، نمی کند اصل کار این است که مسیر برای تردد مردم تعریف شود.
پیگیری مصوبات دادستانی و سازمان صنعت
« مهدی سالیانی» مدیر کل دفتر فنی استانداری نیز در این باره می گوید: مسئولیت معادن از سال 89 از وزارت کشور به وزارت صنعت، معدن و تجارت منتقل شده است و متولی آن نیز سازمان صنعت و معدن وتجارت است. فعالیت برخی معادن در این محدوده مجاز و برخی غیر مجاز است، فعالیت آن هایی که در محدوده شهر تاریخی توس است غیر مجاز تشخیص داده شده است و سازمان صنعت، معدن و تجارت اقدامات قانونی لازم در این زمینه را انجام خواهد داد. وی تصریح می کند: طی چند روز اخیر نیز، جلسه ای برای بررسی فعالیت معادن شن و ماسه توس تشکیل و درباره جلوگیری از فعالیت آن ها تصمیم گیری شده است که با محوریت سازمان صنعت و معدن و مساعدت دادستانی اقدامات قانونی انجام خواهد گرفت.
تعیین تکلیف دادستانی برای شهرداری و پلیس راهور
قاضی « محمدبخشی محبی» معاون دادستان عمومی و انقلاب مشهد و سخنگوی شورای حفظ حقوق بیت المال استان  در اموراراضی ملی و منابع طبیعی هم،  درباره تصمیمات اخذ شده در جلسه اخیر نکاتی را مطرح و اظهار
 می کند: مکاتبه ای از سوی دادستانی با صنعت و معدن و تجارت  انجام شده است و اقدامات خوبی را انجام داده اند که تاکنون 13 معدن تعطیل شده و تعطیلی دو معدن دیگر نیز در حال بررسی است. وی می افزاید: با توجه به این که به دلیل تردد وسایل نقلیه سنگین در محدوده شهر تاریخی توس، میراث فرهنگی و آثار تاریخی دچار آسیب شده و تخریب می شود، پلیس راهور نیز باید در زمینه ممنوعیت تردد خودروهای سنگین ورود پیدا کند و باید مشخص شود که این منطقه در محدوده شهری قرار دارد یا جاده ای، سپس باید نظارت های راهنمایی و رانندگی نیز در این محدوده انجام شود. بخشی محبی می افزاید: به پلیس راهور و شهرداری محول شده است که مسیر جدیدی را برای تردد وسایل نقلیه سنگین تعریف کنند تا از تردد این وسایل نقلیه از کنار آرامگاه و حریم منطقه تاریخی جلوگیری شود. وی با بیان این که جهاد کشاورزی نیز باید پیش از این به موضوع ورود پیدا می کرد، تصریح می کند: طی 2 ماه گذشته بازدیدهایی از محل داشته و ورود جدی داشته ایم که امیدواریم با اقداماتی که انجام خواهد شد دیگر معدن غیر مجاز درحوزه های تاریخی فعالیت نداشته باشد. وی یادآور می شود: ثبت جهانی شهر توس را موضوع معادن شن و ماسه ، با مشکل مواجه می کند و ممکن است یونسکو با دیدن این صحنه از ثبت جهانی منصرف شود. بخشی محبی همچنین یادآور می شود: 230 معدن برداشت شن در استان وجود دارد که بدون مجوزفعالیت می کنند که عمده تخلفات از سوی این معادن است، گلایه انجمن معادن شن و ماسه استان نیز این است که اختیار قانونی برای برخورد با واحدهای غیر قانونی را ندارند. با توجه به این که هرگونه مجوز فعالیت معدن باید به تایید سازمان صنعت و معدن و تجارت برسد، افرادی که مدعی هستند مجوزی برای فعالیت از هر نهادی اعم از دهیاری، فرمانداری، استانداری و ... دریافت کرده اند به سازمان صنعت و معدن مراجعه کنند.
پایان غصه های توس فرا می رسد؟
و حالا افکار عمومی در انتظار خواهد ماند تا ببینند که تصمیم گیری های مسئولان برای حفاظت از حریم تاریخی توس چه سرانجامی خواهد داشت. آیا برداشت غیرمجاز معادن، تردد کامیون ها روی بافت تاریخی، تخریب محیط زیست، ایجاد گودال های تاریخی، تخلیه نخاله و زباله، مشکلات زیست محیطی برای اهالی منطقه و مهم تر از همه، وقوع فاجعه ای عمیق در تاریخ این سرزمین را پایانی خواهد بود؟
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
اسراييل‌ضربه راهبردي خورده است (اعتماد) افتتاح ابرپروژه سد و نیروگاه ایرانی در سریلانکا (جوان) اخبار ویژه (کيهان) عیارسنجی طرح مالیات بر عایدی سرمایه (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
تامین منابع مالی همسان سازی حقوق بازنشستگان در گام اول دومین اسکار برای سینمای ایران محمود صادقی: فرمایش اخیر رهبری راه را برای اصلاح طلبان باز می کند ماجرای زندگی یک بلدچی 16 ساله اهتزاز پرچم اقلیم کردستان با ورود بارزانی به فرودگاه استانبول تاملی در خوش بینی رئیس جمهور به رشد اقتصادی همزمانی تورم تک رقمی و رشد بی نظیر است فاجعه تاریخی در حریم «توس» بزرگترین اقامتگاه 500 نفره همراهان بیماران در مشهد افتتاح شد ردپای شبکه های اجتماعی در جنایت تکان دهنده خرم آباد هدر رفت آب در بند 2 بند عقبگرد مجلس از تبعیض مالیاتی