گروه راه و مسکن: در طول تاريخ هر بار زلزله‌اي در گوشه‌اي از جهان رخ داده است برخي از ساختمان‌هاي فرسوده فروريخته و تعدادي از مردم در زير آوار جان خود را از دست داده‌اند، هرچند كه در اين چند سال اخير هر زمان كه زلزله شديدي در كشور ژاپن رخ داده است  تنها در اخبارهاي رسمي شنيده‌ايم كه یک پیرزن به‌دلیل کهولت سن و به‌دلیل اینکه نتوانسته پناه بگیرد، مجروح شده است يا حتي در برخي ديگر از كشورها بسیاری از خانه‌های زلزله‌زده پس از سونامی ناشی از زلزله آسیب دیده‌اند نه خود زلزله. 

پنجم دی ماه سال 1382 بود كه زلزله‌اي به بزرگي 6.6 ريشتر در ساعت 5:26 بامداد، شهر بم استان كرمان را لرزاند و طبق آمار در اين زلزله نزديك به 30 هزار نفر جان خود را در زير آوار از دست دادند، متاسفانه قدمت ساختمان‌هاي شهر بم به حدي طولاني بود كه ساختمان‌هاي اين شهر به دليل فرسودگي و عدم بازسازي و نوسازي با لرزشي به تلی از خاک تبدیل شدند. زلزله بم به یکی از فاجعه‌بارترین زلزله‌های تاریخ تبديل شد و در همين راستا مسئولان مصوب كردند كه از سال 82 به بعد بايد تمام واحدهای مسکونی با رعایت ضوابط آیین‌نامه ۲۸۰۰(مقررات لرزه‌ای لازم‌الاجرا در ساخت‌وساز) ساخته شوند، اما تصاویر منتشرشده از منطقه زلزله‌زده کرمانشاه و شهرها و شهرستان‌های تابع حاكي از آن است كه بسیاری از ساختمان‌های ویران‌شده تنها چند سال و حتی دو سه سال از زمان ساخت آن‌ها می‌گذرد يا حتي در برخی از تصاویر زلزله کرمانشاه مي‌توان به‌وضوح مشاهده كرد که اسکلت ساختمان همچنان پابرجا است، اما دیوارهاي بيروني ساختمان به‌طور کلی فروریخته است كه اين امر بيانگر آن است كه در زمان ساخت و ساز به هيچ عنوان مقررات ملی ساختمان و ضوابط استاندارد ٢٨٠٠رعايت نشده است.

طبق آخرين آمار در زلزله کرمانشاه حدود 15 هزار و 500 واحد مسکونی 100 درصد تخریب شدند که از این تعداد 11 هزار واحد جزو واحدهای روستایی هستند و 4 هزار و 500 واحد نیز واحدهای شهری تخریب شدند. همچنين حدود 15 هزار واحد نیز جزو واحدهایی هستند که خسارات کلی دیده‌اند، اما قابل تعمیر هستند. درمجموع در زلزله كرمانشاه 30 هزار و 500 واحد تخریب شده و آسيب ديده است.

گزارش مرکز تحقیقات راه،مسکن و شهرسازی بيانگر آن است که در استان کرمانشاه ٣٢٠‌ هزار واحد مسکونی بدون اسکلت و تنها حدود٧٠‌ هزار واحد مسکونی اسکلت‌دار وجود داشته است، به‌عبارتي در استان کرمانشاه حدود 82‌ درصد از ساختمان‌ها از مصالح بنایی و بدون اسکلت ساخته شده‌اند.

 لازم به ذكر است كه اگر ساختمان‌های ساخته‌شده از مصالح بنایی مطابق با مقررات ملی ساختمان و استاندارد ٢٨٠٠ طراحی و اجرا شوند، از مقاومت لرزه‌ای کافی برخوردار خواهند بود. به عبارتي اگر کلاف‌های افقی و عمودی در اين ساختمان‌ها به تعداد کافی وجود داشته باشد، یکپارچگی سازه‌ای تامین می‌شود. اما در استان کرمانشاه حدود ٨٠‌ درصد از ساختمان‌های شهری که حدود ٢١١‌ هزار واحد می‌شود و ٩٣‌ درصد از ساختمان‌های مناطق روستایی یعنی ١١٠‌هزار واحد از مصالح بنایی ساخته شده‌ بودند كه اين ساختمان‌های ساخته‌شده از مصالح بنایی در روستاها از نوع بدون کلاف بوده و از پایداری لرزه‌ای کمی برخوردار بودند، همچنین وزن بالای مصالح مصرفی موجب افزایش نیروی جذب‌شده از زلزله و در نتیجه افزایش تلفات شده است. 

براساس گزارش مرکز تحقیقات راه،مسکن و شهرسازی، ساختمان‌های اسکلت‌دار را هم نمی‌توان به‌طور کامل ایمن در نظر گرفت، همان‌طور که در زلزله كرمانشاه شاهد خسارات گسترده به ساختمان‌های اسکلت‌دار  بودیم. در یک آمار تقریبی جمعیت ساکن در ساختمان‌های بدون اسکلت می‌تواند نمادی از جمعیت در معرض خطر باشد. در استان کرمانشاه بیشتر از یک‌میلیون و ١٠٠‌هزار نفر در واحدهای مسکونی بدون اسکلت سکونت داشتند. اگر شاخص کیفیت ساختمان‌ها را به نسبت ساختمان‌های اسکلت‌دار به ساختمان‌های بدون اسکلت درنظر بگیریم، این شاخص در کل استان کرمانشاه 0.21 است که در مقایسه با استان‌های همجوار مقدار کمی به شمار می‌رود. به تعبیر دیگر در مقایسه با استان‌های همجوار به جز ایلام نسبت ساختمان‌های اسکلت‌دار به ساختمان‌های بدون اسکلت در استان کرمانشاه بسيار کمتر بوده است.

اين روزها هركدام از مسئولان روايت جالبي از نظارت بر ساخت و ساز مسكن مهر كرمانشاه مي‌دهند. به‌گفته حسن قربانخانی ريیس سازمان نظام مهندسی و ساختمان استان تهران، این سازمان در جریان چگونگی ساخت واحدهای مسکن مهر نبوده و نیست و برای ساخت مسکن مهر از سازمان نظام مهندسی درخواست مجری و مهندس ناظر نشده است. به عبارتي از زمان ساخت واحدهای مسکن مهر هیچ ارجاع‌ کاری از سوی سازندگان برای نظارت و معرفی مهندس ناظر از سوی سازمان نظام مهندسی به پروژه‌های مسکن مهر صورت نگرفته است. سازمان نظام مهندسی هیچ نظارتی در ساخت واحدهای مسکن مهر نداشته و هیچ مهندس ناظری هم از سوی این سازمان برای واحدهای مسکن مهر معرفی نشده‌است!

عدم چتر نظارتی سازمان نظام مهندسی بر پروژه‌هاي مسكن مهر

همچنين فرج‌الله رجبی ريیس سازمان نظام مهندسی ساختمان کشور با بیان اینکه مهم‌ترین عامل تخریب ساختمان‌های مسکن مهر کرمانشاه همزمان با وقوع زلزله، تلاش برای ارزان‌سازی این واحدها و نه کیفی‌سازی مسکن مهر از بدو این طرح بوده است، اعلام کرد: ساختمان‌های مسکن مهر را می‌توان به دو دسته کلی طبقه‌بندی کرد؛ یک دسته از این ساختمان‌ها، ساختمان‌هایی هستند که بدون دخالت و نظارت سازمان نظام مهندسی ساخته شده‌اند و برخی دیگر با نظارت این سازمان و مهندسان ناظر مورد تایید نظام مهندسی، احداث شده‌اند. در عین حال، مدیران مسکن مهر دوره گذشته در دفاع از کیفیت این ساختمان‌ها می‌گویند به رغم تمایل یک گروه در بدو ساخت مسکن مهر برای خارج کردن پروژه‌ها از چتر نظارتی سازمان نظام مهندسی، عملا همه واحدها با حضور مهندسان ناظر تحت‌نظر سازمان نظام مهندسی ساخته شده‌اند. اين عضو کمیسیون عمران مجلس با انتقاد از وضع نظارتی بر ساختمان‌های مسکن مهر عنوان کرد که تنها مسکن مهر سه استان مجوزهای نظارتی سازمان نظام مهندسی را دارا هستند. در زمان ساخت‌وساز پروژه‌های مسکن مهر به دلیل آن‌که تلاش شد این ساختمان‌ها ارزان‌تر تمام شوند، بدون نظارت سازمان نظام مهندسی ساخته شد. در زمان ساخت‌وساز مسکن مهر وزارت راه مسئولیت را برعهده گرفته و مستقیما و بدون گذراندن مراحل قانونی مجوز پروانه ساخت‌وساز این پروژه‌ها را صادر کرده است. اگر سیستم واحدی برای ساخت‌وسازها در نظر گرفته شود و نظارت بر ساختمان‌های کوچک، بزرگ، پر و کم‌جمعیت صورت بگیرد و سیستم ثبت شناسنامه فنی مهندسی راه‌اندازی شود، در زمان حوادث مسئول نهادها مشخص خواهد شد.

امکان تخریب و ریزش مسكن مهر شهرستان پيشوا

متاسفانه عمق فاجعه در کیفیت ساخت‌وساز برخی پروژه‌های مسکن مهر بسيار بالاست. به عنوان مثال در شهرستان پیشوا دو ‌هزار و ٧٠٠ واحد مسکن مهر ٨٠سانت نشست عمودی داشته و بعضی بلوک‌ها حرکت طولی یک‌متری و بعضی دیگر از بلوک‌ها حرکت عرضی یک‌متری داشته و هر آن امکان تخریب و ریزش آن وجود دارد. همچنین به گفته یکی از مسئولان بلندمرتبه‌های پرند پله اضطراری ندارد، استحکام دیوارها تا حدی است که در خانه باید پچپچه کرد مبادا همسایه بشنود، کارشناسان می‌گویند می‌توانید با فشار دست، یک خودکار را در دیوار خانه‌ فرو کنید، پرند بیمارستان ندارد، اداره ندارد، سیستم اطفای حریق ندارد، آتش‌نشانی‌اش نردبان ندارد، تشک ندارد. پرند مسکنی لبریز از مهر و عطوفت است؛ همان مسکنی که در کرمانشاه اسکلتش ماند و گوشت و پوستش فرو ریخت.

در اين راستا صابر پیربرناش کارشناس ارشد سازه مي ‌گويد: برخی تصمیم‌گیران و مسئولان دولت نهم و دهم می‌گویند که تنها دیوارهای مسکن مهر ریخته است، اما ساختمان‌های فروریخته از لحاظ مهندسی از سیکل بهره‌برداری خارج شده‌اند و قابل سکونت نیستند. لذا باید از ريیس‌جمهوری قبلی سوال شود که به چه دلیل دستور داده بود که نظارت بر ساخت مسکن مهر به نظام مهندسی سپرده نشود، قیمت نظارت بر ساخت‌وساز باید پایین بیاید و مسکن مهر نیاز به مجریان ذی‌صلاح ندارد؟ 

روز دوشنبه اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهوری در ابتدای جلسه ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی با اشاره به زلزله یکشنبه شب غرب کشور با ابراز تاسف از اینکه بیشتر خانه‌های تخریب شده در زلزله شب گذشته متعلق به ساختمان‌های مسکن مهر بوده است از وزیر راه و شهرسازی خواست تا با دقت این موضوع که چرا خانه‌های نوساز تا این حد آسیب‌پذیر بوده‌اند را بررسی کند. در این راستا علی نیکزاد وزیر سابق راه و شهرسازی در واکنش به اظهارات اسحاق جهانگیری بیانیه‌ای درباره زلزله تاسف‌بار استان کرمانشاه منتشر و در اختیار رسانه‌ها قرار داد. در این بیانیه آمده است که اگر ۸۸۸۴۰ واحد مسکن مهر شهری و روستایی ساخته نمی‌شد و مردم در ساختمان غیرمسکن مهر و غیر مقاوم اسکان می‌یافتند، ویرانی آن مسکن‌ها فاجعه‌ای مصیبت بار برای مردم به وجود نمی‌آورد‌؟

به گفته نيكزاد، در حالی‌که همه نیروهای لشکری و کشوری، امدادی و سایرین مشغول امداد و نجات و اسکان موقت زلزله زدگان هستند، برخورد سیاسی و جناحی و غیر اخلاقی، جفا در حق مردم و زلزله زدگان است و سیاسیون از آب گل آلود ماهی می‌گیرند. مسکن مهر، طرحی ملی و مبتنی بر قانون ساماندهی و تولید و عرضه مسکن (مصوب مجلس شورای اسلامی) است که در چارچوب مقررات و ضوابط فنی و با نظارت سازمان نظام مهندسی و براساس پروانه‌های صادره از سوی مراجع ذیصلاح و توسط پیمانکاران و انبوه سازان و سازندگان و تعاونی‌ها احداث شده است و براساس آمارهای صحیح و دقیق هیچ موردی از تخریب سازه ساختمان‌های مسکن مهر در این زلزله ارائه نشده است و تنها در مواردی تخریب دیوارهای جانبی و دیوارهای داخلی تعدادی از ساختمان‌ها که (توسط شرکت تعاونی مشاغل آزاد احداث شده ) گزارش شده است که در جای خود لازم است بررسی و علت‌یابی شود.

اینکه معاون اول رییس جمهور برخلاف واقعیت اعلام مي‌كند که اکثر خانه‌های تخریب شده مربوط به مسکن مهر است، بسیار تاسف آور و پرداختن به اغراض سیاسی در چنین شرایط بحرانی دور از شان مقامات عالی رتبه کشور است. در اولین ساعات وقوع زلزله بدون حضور میدانی چطور فردی به این نکته کارشناسی رسیده است؟ جای بسی تعجب و حیرت است. از مجموع 88840 واحد مسکن مهر شهری و روستایی احداثی در استان کرمانشاه در دولت نهم و دهم تنها دیوارهای تعدادی از واحدهای مسکونی دچار آسیب شده و این در حالی است که درهمین منطقه تعداد قابل توجهی از واحدهای مسکونی تخریب شده و فرو ریخته است و اشاره مقامات رسمی دولت به عمومیت تخریب‌ها در مسکن مهر دور از واقعیت است. بنابر آمارهای رسمی از مجموع عزيزاني كه در این حادثه دلخراش جان باخته‌اند، تنها 2 نفر از ساکنین واحدهای مسکن مهر بوده‌اند و بزرگنمایی برخی افراد نسبت به تلفات و خسارات ناشی از مسکن مهر جای تاسف دارد. در این حادثه با توجه به اینکه بالغ بر 30500 واحد شهری و روستایی تخریب شده است اگر گفته معاون اول صحیح است باید عمده تلفات در مسکن مهر مي‌بود آیا این چنین است؟

با وجود شدت 7.3 ریشتری زلزله از این منطقه، با عنایت به نوسازی 37000 واحد مسکن روستایی در دولت نهم و دهم، خوشبختانه تلفات و خسارات ایجاد شده در روستاها به حداقل رسیده است. اگر بازسازی مسکن‌های روستایی در دولت نهم و دهم در استان کرمانشاه نبود تکرار غم بار تلفات زلزله بم با 6.5 ریشتر بیش از 26 هزار جان‌باخته و ده‌ها هزار مجروح دور از انتظار نبود. 

دولت مردان بدانند که از عمر دولت شان نزدیک به 5 سال گذشته است بجای پاس دادن همه نابسامانی‌ها به دولت گذشته از عملکرد خودشان بگویند و رئیس محترم دولت هم بداند پروژه اعلامی‌تان در کرمانشاه را تعاونی مسکن مشاغل آزاد ساخته است نه دولت قبلی، دولت قبل تسهیلات ارزان قیمت و زمین ارزان به افراد واجد شرایط طبق قانون واگذار نموده است. با توجه به اظهارات جالب برخي مسئولان، در هر حال آن‌چه می‌توان در زلزله کرمانشاه از آن به‌عنوان حلقه مفقوده یاد کرد، کوتاهی پیمانکاران ساختمانی در ساختمان‌سازی است و این افراد باید پاسخگو باشند که چرا ساختمان دوساله ‌آن ها فروریخته است؟ در واقع پاسخگویی آنان باید به این شکل باشد که پیمانکاران یادشده چنانچه تقصیرشان اثبات شود باید خودشان نسبت به بازسازی و یا حتی احداث دوباره ساختمان‌های مخروبه اقدام کنند و مردم نباید خسارت کوتاهی افراد سودجو را بدهند.

گروه اجتماعي: يک روز پس از آنکه حسن روحاني، رئيس‌جمهوري و چند تن از وزراي دولت دوازدهم به سرکشي از مناطق زلزله‌زده غرب کشور پرداختند و وعده برخورد با مسببان ويراني ساختمان‌هاي نوساز و خصوصاً پروژه‌هاي مسکن مهر و بيمارستان در سر پل ذهاب را دادند؛ روز گذشته خبرگزاري‌ها از قول محمدرضا عدالتخواه، رييس‌کل دادگستري استان کرمانشاه از دستگيري پيمانکار بيمارستان سرپل‌ذهاب که در زمين‌لرزه اخير تخريب شده، خبر دادند. رييس کل دادگستري کرمانشاه همچنين اعلام کرد که پيمانکار با وثيقه‌ آزاد مي‌شود تا ساختمان بيمارستان را بازسازي اصولي و فني و براي مردم قابل استفاده کند. در همين حال معاون توسعه مديريت و منابع دانشگاه علوم پزشکي کرمانشاه از آسيب دو بيمارستان سرپل‌ ذهاب و فاز توسعه بيمارستان اسلام آبادغرب در زلزله اخير خبر داد. قباد محمدي اظهار کرد: متاسفانه به دنبال زلزله اخير دو بيمارستان سرپل ذهاب و فاز توسعه بيمارستان اسلام آبادغرب آسيب جدي ديدند. وي افزود: بيمارستان 96 تختخوابي سرپل ذهاب به لحاظ ظاهري 30 درصد آسيب ديده، اما از آنجا که سازه ساختمان دچار آسيب شده قابل استفاده نيست. محمدي تصريح کرد: متاسفانه در اين زلزله فاز توسعه 120 تختخوابي بيمارستان اسلام آبادغرب نيز که‌امسال به بهره برداري رسيده دچار آسيب شده است، بطوري‌که فعلا قابل استفاده نيست و سازه آن خسارت ديده است. معاون توسعه مديريت و منابع دانشگاه علوم پزشکي کرمانشاه با بيان اينکه دانشگاه در مراجع قضايي طرح شکايت کرده است، گفت: جاي تاسف است که بيمارستان تازه تاسيس که بايد امن‌ترين جاي يک شهر باشد، پيش از همه ساختمان‌هاي شهر در زلزله دچار آسيب شود و به همين علت از پيمانکار پروژه شکايت کرديم. محمدي همچنين با اشاره به آسيب مراکز بهداشتي در سه شهرستان سرپل ذهاب، ثلاث باباجاني و اسلام آبادغرب گفت: برآورد ريالي خسارات وارد شده به بخش‌هاي درمان استان را 210 ميليارد تومان است و عمده اين مبلغ مربوط به خسارت دو بيمارستان سرپل ذهاب و اسلام آبادغرب است.

پيش از اين وزير کشور در جلسه شوراي هماهنگي مديريت بحران کرمانشاه از دستگا‌ه‌هاي اجرايي خواست تا از پيمانکاراني که ساختمان‌هاي مقاوم براي آنها نساخته‌اند، شکايت کنند. رحماني فضلي گفته است: اگر بيمارستاني نوساز تخريب شده، حتماً بايد از پيمانکارش شکايت شود. بايد يکبار براي هميشه تکليف اين سازه‌هاي ناايمن مشخص شود. اين سخنان وزير کشور ناظر به ويراني بيمارستان اسلام آباد غرب است که تازه همين چندماه پيش فاز دوم آن افتتاح شده بود و تخريبش باعث اعتراضات زيادي گشت. همزمان روز سه شنبه وزير بهداشت هم در بازديد از بيمارستان طالقاني کرمانشاه گفت: مقصران در ساخت بناهاي ناايمن درماني را به دستگاه قضايي معرفي مي‌کنم. قاضي‌زاده‌هاشمي‌همچنين از دستگاه قضايي هم خواسته است که از طريق روش‌هاي قانوني با مجريان، پيمانکاران و يا ناظران اين ساختمان‌ها برخورد کند. اينها همه در حالي است که صداي اعتراضات به کيفيت ساخت و سازها و خصوصاً مسکن مهر در مجلس هم بلند شده و همزمان يک حقوقدان نيز اعلام آمادگي کرده که شکايت از محمود احمدي‌نژاد رئيس دولت‌هاي نهم و دهم را بابت ساخت و ساز غيراستاندارد مسکن مهر، پيگيري کند. مهم‌تر از همه اين‌ها اما شايد سخنان رئيس‌جمهوري باشد که ديروز در جمع مردم سرپل ذهاب با اشاره به اينکه در اين حادثه برخي ساختمان‌هايي که به‌صورت تعاوني و دولتي ساخته شده و از عمر احداث آنها زمان کمي‌مي‌گذرد، تخريب و دچار حادثه شده‌اند، گفت: بايد اشکالات و کاستي‌هاي موجود در ساخت اين بناها بررسي شود و دولت مطمئناً اين مسائل را دنبال کرده و مقصران را شناسايي و به مردم معرفي خواهد کرد.

در همين حال دادستان عمومي‌و انقلاب اسلام آباد غرب در تشريح جزئيات خبر بازداشت پيمانکار بيمارستان اين شهرستان گفت: اين فرد با عنوان اتهامي‌تقلب در ساخت بناي دولتي و نيز داشتن شاکي خصوصي در بازداشت است. صادق عزيزي در گفتگو با ميزان گفت: پس از وقوع زمين‌لرزه اخير جاي تعجب همگان براين بود که ساختمان بيمارستان تازه تاسيس اين شهرستان که کمتر از يکسال از افتتاح آن مي‌گذرد و بيمارستان معين براي مناطق زلزله‌زده محسوب مي‌شد به نحوي دچار خسارت گرديد که‌امکان خدمت‌رساني درماني به بيماران و مصدومان اعزامي‌از شهرستان‌هاي سرپل ذهاب، دالاهو، گيلان غرب و قصر شيرين براي کادر درماني به درستي ميسر نگرديد و ناگزير تخت‌هاي بيمارستان به داخل حياط منتقل و بيماران بستري شده نيز از بيمارستان خارج شدند که اين امر علاوه بر اينکه خدمت‌رساني کادر درماني را با مشکلات زيادي مواجه کرد، باعث تشديد صدمات مصدومين اعزامي‌از شهر‌هاي زلزله زده شد.

اين مقام قضايي بيان کرد: بناي دادستاني شهرستان با تصميم رئيس کل دادگستري استان بر اين بود که عوامل ساخت اين پروژه بتوانند در اسرع وقت مجددا بيمارستان را آماده خدمت کنند که در اين راستا مسئولان وزارت راه، وزارت بهداشت و درمان و مجريان پيمانکار پروژه دعوت گرديدند که متاسفانه حجم خسارات به نحوي بود که طبق اعلام نظر مسئولان بهداشت و درمان امکان آماده بکار کردن ساختمان به فوريت براي عوامل پيمانکار و مجريان ساخت وجود ندارد. عزيزي گفت: مسلما تکميل تحققات نيازمند زمان بيشتري جهت برآورد ميزان خسارات و بررسي قصور احتمالي ناظران پروژه است؛ ليکن آنچه مسلم است متاسفانه نظارت مناسبي توسط نهاد‌هاي دولتي مربوطه در چنين پروژه‌هايي بعمل نمي‌آيد که اين امر به مجالي براي سو استفاده افراد فرصت طلب تبديل مي‌گردد، نمونه مشهود آن ضعف نظارتي در پروژه‌هاي ساختماني ديگر است که در اين موضوع دادستاني سال گذشته نيز با عوامل شرکت‌هاي تعاوني مسکن اسلام آباد غرب برخورد و تعدادي را نيز بازداشت کرد و پرونده هم اکنون در دادگاه کيفري دو شهرستان در حال رسيدگي است.

در همين حال براساس گزارش خبرگزاري‌ها تا زمان تنظيم اين گزارش امدادرساني به زلزله‌زدگان و آسيب‌ديدگان ناشي از زلزله همچنان ادامه دارد و تاکنون برابر آخرين آمارها ۹۳۸۸ مجروح از زمان وقوع زلزله تاکنون به بيمارستان‌ها مراجعه کرده‌اند. اين در حاليست که تعداد جان‌باختگان تاکنون 474 تن اعلام شده است. همچنين عمليات آواربرداري و جست‌وجو در مناطق زلزله‌زده تقريبا به اتمام رسيده و عمده ساکنان اين مناطق نيز اسکان اضطراري داده شده‌اند.