روزنامه ابتکار
1396/08/23
خبرنگاران در مواقع حساس چه می‌کنند؟ رسانه در بحران
فاطمه امین‌الرعایا«زمین‌لرزه‌ای به بزرگی ۴/۵ ریشتر دقایقی پیش حوالی ازگله در استان کرمانشاه را لرزاند»، «هم اکنون زمین‌لرزه شهر اهواز را لرزاند»، «لحظاتی پیش زمین‌لرزه‌ای تهران را لرزاند»، «زلزله در همدان»، «برخی خبرها از وقوع زلزله در استان‌های مرکزی آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، کردستان و خوزستان حکایت دارند»، «زلزله نه تنها در ایران بلکه در عراق و در شهرهای نجف، کربلا و بغداد هم حس شده است»، «زلزله شدیدی ایلام را لرزاند»، «زلزله ۷.۴ ریشتری در کرمانشاه» ... یکشنبه شب حدود ساعت 10:30 این جملات با فاصله بسیار کمی توسط کانال‌های خبری تلگرامی مخابره شد. وسعت مناطقی که زلزله در آنها احساس شده بود آنقدر وسیع بود که همه شوکه و گیج شده بودند. شایعه پشت شایعه دست به دست می‌شد، بحث‌ها در شبکه‌های مجازی حول و حوش همین اخبار و شایعات می‌چرخید. با فاصله بسیار کمی رسانه‌های رسمی وارد ماجرا شدند، هم با اعزام خبرنگار به منطقه و هم با انتشار و تهیه خبر و گزارش. اما در همین بین باز هم شاهد برخوردهای عجیبی بودیم، اتفاقاتی مثل به کار بردن کلماتی نظیر «خوشبختانه» یا مثل آن توسط برخی رسانه‌ها، که افکار عمومی را خدشه‌دار کرد. سوال مهم این است که خبرنگاران و اهالی رسانه چقدر درباره رفتار حرفه‌ای در مواقع بحران آموزش دیده‌اند؟
اهمیت لحن آرامش‌بخش در بحران
امان‌الله قرایی مقدم، جامعه‌شناس، درباره نحوه اطلاع‌رسانی و انتخاب کلمات گوینده و مجری خبر در شرایط بحران و اهمیت آن به «ابتکار» می‌گوید: گوناگونی بیان و انتخاب لحن خوانش خبر بسیار حائز اهمیت است. گوینده باید بنابر فضای موجود صوت و لحن مناسب و مساعدی انتخاب کند، زمان جنگ نیاز به تهییج است اما زمانی باید جامعه را آرام کرد. در جامعه‌شناسی ارتباطات، نحوه ارائه و انتشار خبر و پیام در گیرنده آن بسیار موثر است. هر پیام از سه قسمت تشکیل میشود، گوینده پیام، خود پیام و گیرنده پیام. گوینده پیام باید اول جامعه مخاطب را شناسایی کند و فرهنگ و شرایط آنها را بسنجد و لحن خودش را بنا به شرایط تنظیم کند. موقعیت‌شناسی در شرایط بحران نکته مهمی است. صدا و سیما که مخاطبانش تمام اقشار جامعه را دربرمی‌گیرد باید در بیان و استفاده اطلاعات بسیار محتاطانه عمل کند، در شرایطی که در کرمانشاه زلزله آمده گوینده خبر و گزارشگر باید جو جامعه را در نظر بگیرد و طوری نباشد که به جای ایجاد آرامش از کلمات یا لحنی استفاده کند که در شرایط بحران تنش‌زا باشد. گویندگان خبر باید در دوره‌هایی درباره اطلاع‌رسانی در شرایط بحران از پیش آموزش ببیند، همان اتفاقی که در گذشته اتفاق می‌افتاد.
واقع‌نمایی، رسالت رسانه در بحران
اکبر نصراللهی، استاد ارتباطات، درباره نقش رسانه‌ها و مسئولان‌شان درباره مدیریت افکار عمومی در شرایط بحران به «ابتکار» می‌گوید: بحران را میشود از منظرهای مختلف به صورت قبل از بحران، زمان بحران و بعد از بحران تقسیم‌بندی کرد. بدیهی است که در زمان وقوع بحران در 42 ساعت یا 72 ساعت اول و با توجه به نوع بحران تا زمان امدادرسانی و اسکان رسانه‌ها و مسئولان باید تمام تلاش و اولویت‌شان بر امدادرسانی و اسکان آسیب‌دیدگان باشد. در جنین مواقعی باید مباحث انسانی و امدادرسانی و اطلاع‌رسانی و به عبارت بهتر واقع‌نمایی را مدنظر قرار داد، نه اینکه بعضی مسائل و مشکلات را بزرگ‌نمایی کنند یا جلوی انتشار برخی از اخبار مهم را بگیرند. بنابراین رسانه‌ها نه باید انکار و سکوت کنند و نه باید بزرگ‌نمایی کنند. آنچه که اهمیت دارد این است که در همه مواقع به ویژه در شرایط بحران رسانه‌ها باید برای واقع‌نمایی، عادی‌نمایی، آرامش‌زایی و توجه به امنیت روحی و روانی آسیب‌دیدگان تلاش کنند.
رسانه‌های رسمی نباید در زمین فضای مجازی قرار بگیرند
نصراللهی با اشاره به اینکه اشکالات باید در زمان دیگری مطرح شود می‌گوید: اگر اشکال و انتقادی وجود دارد، رسانه‌ها سعی کنند در زمان دیگر و بعد از اسکان و عملیات امدادرسانی آنها را پیگیری کنند و برای رفع آن بکوشند، اما آنچه که شاهد آن هستیم به ویژه در فضای مجازی این است که در این شرایط چون در رسانه‌های رسمی واقع‌نمایی نمی‌کنند و اطلاعات درست نمی‌دهند و مردم هم به اطلاعات درست برای تصمیم‌گیری نیاز دارند و از طرف دیگر چسبندگی مردم به رسانه‌ها به اوج خودش می‌رسد، بعضی از کانال‌ها در فضای مجازی با شناسنامه جعلی و هویت نامشخص و با اغراض سیاسی و قومیتی شایعاتی را مطرح می‌کنند.
او ادامه می‌دهد: اگر رسانه‌های رسمی کارشان را به درستی انجام دهند این شایعات قدرتی پیدا نمی‌کنند اما چون رسانه‌های رسمی و شناسنامه‌دار متاسفانه دیر و بد اطلاع‌رسانی را شروع و تمام می‌کنند و به نیازهای مردم به کسب اطلاعات پاسخ درست و جامعی نمی‌دهند، فضا برای شایعه‌سازی برای بعضی از شخصیت‌های حقیقی و حقوقی ایجاد میشود که به دنبال اغراض سیاسی، اجتماعی و مذهبی خودشان هستند. هرچقدر رسانه‌های رسمی کارشان را درست‌تر انجام دهند فضا برای شایعه کمتر مهیا میشود. انتظار می‌رود مسئولان رسانه مسئولانه و متعهدانه کارشان را انجام دهند و درگیر فضای احساسی نشوند و در زمین فضای مجازی و رسانه‌های خارجی مغرض قرار نگیرند و اولویت‌شان این باشد که فضا و شرایط را انسانی و عاطفی ببینند و منافع ملی را مدنظر قرار بدهند. در تمام دنیا در مواقع بحران میان گروه‌های مختلف بدون اینکه اعلام شود به نوعی آتش‌بس برقرار میشود و همه در جهت امدادرسانی فعالیت می‌کنند و در این شرایط به دنبال بهره‌برداری سیاسی نیستند. البته وظیفه رسانه این است که بعد از سر و سامان گرفتن اولیه ماجرا به اشکالات موجود بپردازند.
وظیفه خبرنگار اطلاع‌رسانی از بحران است
بعد از وقوع یک حادثه به نظر می‌رسد که اهالی رسانه برای اعزام خبرنگار به منطقه و مخابره اخبار به نوعی دچار رقابت می‌شوند. نصراللهی در این‌باره می‌گوید: این که رسانه‌ها به دنبال کسب خبر جدید و اعزام خبرنگار به منطقه هستند، خیلی اتفاق عجیبی نیست. آموزش ندیدن خبرنگاران مشکل مسئولان است، آنها باید از قبل آموزش‌های لازم را ارائه کرده و شرایطی فراهم کنند که خبرنگاران هم بتوانند به وسیله قانونی، شرعی و ملی خودشان پاسخ دهند. مسئولان باید هماهنگی ایجاد کنند. حتی اگر خبرنگاران به صورت خودسر به منطقه حادثه‌دیده مراجعه کنند، چون خبرنگارند و مجوز چنین کاری دارند، مسئولان باید امکانات لازم را برای تهیه خبر توسط این افراد فراهم کنند.
خبرنگاران آموزش ندیده مزاحم امدادرسانی هستند
خبرنگاران بنا به رسالت شغلی خودشان، بعد از وقوع یک حادثه تمام تلاش‌شان را می‌کنند تا در کمترین زمان ممکن در منطقه بحران‌زده حضور پیدا کنند، اما آیا این خبرنگاران برای حضور در این شرایط آموزش‌های لازم را دیده‌اند؟ مریم یارقلی، رئیس اداره اطلاع‌رسانی اداره کل روابط عمومی جمعیت هلال احمر در این‌باره به «ابتکار» می‌گوید: خبرنگارانی که ما اعزام می‌کنیم، همگی در دوره‌های امدادی شرکت کرده‌اند و چند نفر از آنها امدادگر هستند. اما درباره اعزام خبرنگارانی از رسانه‌های دیگر، مثل خبرنگاران حوزه حوادث، ما اصلا اطلاعاتی نداریم. متاسفانه بعضی از خبرنگاران فقط برای حضور در محیط آسیب‌زده هیجان دارند و نمی‌دانند که در آن شرایط مزاحم کارهای امدادی دیگران می‌شوند. این موضوع اصلا در نظر گرفته نمی‌شود. ولی تیمی که خودمان اعزام کرده‌ایم، سابقه ماموریت‌های خارجی مثل یمن و بنگلادش و فضاهای این‌چنینی داشته‌اند و بعضی هم کارت امدادگر-خبرنگار دارند یعنی می‌دانند که امشب جای خواب و غذا ندارند، آگاهند که باید میان زلزله‌زدگان باشند و باید وسایل مورد نیازشان را همراه خودشان بیاورند.
اطلاع‌رسانی یا تکمیل رزومه؟
یارقلی با اشاره به اینکه خبرنگاران آموزش ندیده باعث اختلال در امر کمک‌رسانی به آسیب‌دیدگان می‌شوند، می‌افزاید: خبرنگار اول نیاز به کسی دارد که او را به منطقه ببرد. در مرحله بعد فرد آسیب‌دیده در شرایط خاص روحی به سر می‌برد حتی ممکن است در مقابل رفتار شما پرخاشگری کند. خیلی از خبرنگاران از روش‌های حمایت روانی در شرایط بحران اگاهی ندارند. خبرنگار می‌خواهد از کسی که بستگانش را از دست داده سوال بپرسد یا عکس و فیلم از او تهیه کند. این رفتار در شرایط بحران خیلی پسندیده نیست. اما امدادگر اول تلاش می‌کند فضا را آرام کند و فرد آسیب‌دیده احساس کند که از او تنها برای تهیه عکس و خبر استفاده نمی‌شود و خبرنگار فقط به دنبال اهداف خودش نیست. متاسفانه خیلی از افرادی که امروز در منطقه حاضر شده‌اند صرفا برای این بوده که در شناسنامه خبری خودشان یا رسانه‌شان ذکر شود که روز اول زلزله در منطقه به عنوان نفر اول حاضر شده‌ایم. گاهی همین رفتار باعث اختلال و تاخیر در امدادرسانی میشود. همه می‌خواهند حضور داشته باشند چون رسانه هستند.
تربیت خبرنگار بحران
سوالی که در این میان مطرح میشود این است که خبرنگاران قبل از وقوع بحران چقدر آموزش می‌بینند؟ مجتبی تهان، مدیر روابط عمومی جمعیت هلال احمر استان خوزستان در گفت‌وگو با «ابتکار» با اشاره به اینکه آموزش خبرنگاران در شرایط بحران یکی از دغدغه‌های جمعیت هلال‌احمر این استان است، درباره اقداماتی که در این خصوص انجام شده می‌گوید: در گذشته ما سعی کردیم مجمعی به نام «مجمع خبرنگاران بحران» راه‌اندازی کنیم که افرادی که در این مجمع عضو هستند، دوره کمک‌های اولیه را بگذرانند. خبرنگاران جزو اولین کسانی هستند که وارد محیط بحران‌زده و حادثه دیده می‌شوند. اینکه خبرنگاران آموزش دیده باشند که هم بتوانند از خودشان مراقبت کنند و هم از دیگران یا به عبارت بهتر توانایی خودامدادی و دیگرامدادی داشته باشند، دغدغه بود. ما متاسفانه کسی را که درباره نحوه اطلاع‌رسانی در بحران و شیوه‌های هشدار سریع و آرام کردن جامعه مطالعه کرده باشد، نداشتیم. ما تنها دوره کمک‌های اولیه را برای این افراد گذاشتیم. افرادی که بیشتر علاقه‌مند بودند، دوره مدیریت بحران گذراندند. ما شیوه‌های اطلاع‌رسانی در شرایط بحران را هم به خبرنگاران آموزش دادیم.
او ادامه می‌دهد: در هلال احمر استان در چند سال اخیر دوره اطلاع‌رسانی و آسیب‌شناسی اجتماعی در بحران برای روزنامه‌نگاران و خبرنگاران برگزار شده است. این آموزش‌ها به غیر از آن‌چیزی است که ما به عنوان جمعیت هلال احمر به اهالی خبر آموزش می‌دهیم.
در هر بحران این گونه موارد مطرح میشود اما تب آن خیلی زود فروکش می‌کند و دوباره در بحران و حادثه بعدی به بحث داغ تبدیل میشود. شاید این‌بار اما با بارهای دیگر فرق داشته باشد!
سایر اخبار این روزنامه
زلزله 7 ریشتری یکشنبه شب غرب ایران را لرزاند
داغ کرماشان بر دل ایران
«ابتکار» در گفت وگو با نمایندگان دلایل بروز زلزله اخیر را بررسی کرد
عزای عمومی برای نظام ساخت وساز کشور
«ابتکار» از تولیدات سینمای ایران در بحران گزارش می‌دهد
سریال زلزله، بدون سینمای مستند
آیا زلزله یک رخداد مفید برای باستان‌شناسی است؟
میراث پنهان زلزله
خبرنگاران در مواقع حساس چه می‌کنند؟
رسانه در بحران
جلال خوشچهره
تلخ‌تر از زلزله
رئیس قوه قضائیه:
هدف اصلی هر سه قوه حل مشکل سپرده گذاران موسسات مالی است
از سوی روحانی صورت گرفت
ارسال لایحه الحاق دولت به کنوانسیون بین‌المللی مقابله با تامین مالی تروریسم
زلزله 7 ریشتری یکشنبه شب غرب ایران را لرزاند
داغ کرماشان بر دل ایران
از سوی روحانی صورت گرفت
ارسال لایحه الحاق دولت به کنوانسیون بین‌المللی مقابله با تامین مالی تروریسم
زلزله 7 ریشتری یکشنبه شب غرب ایران را لرزاند
داغ کرماشان بر دل ایران
از سوی روحانی صورت گرفت
ارسال لایحه الحاق دولت به کنوانسیون بین‌المللی مقابله با تامین مالی تروریسم
