روزنامه جهان صنعت
1396/08/13
دیپلماسی جلوی تخاصم را می گیرد؟
ملیحه اسناوندی- سبا محسنی نژاد-اگرچه روابط ایران و آمریکا در زمان‌های مختلف فراز‌وفرودهایی داشته اما در دولت اوباما این روابط با همگرایی قابل توجهی همراه بوده است. اوج این همگرایی دیدارهای هسته‌ای وزرای خارجی ایران و آمریکا در دولت یازدهم بود که علاوه بر دستیابی به توافق هسته‌ای منجر به آزادسازی سه زندانی ایرانی- آمریکایی و در مقابل آزادسازی مبلغی پول شد. به جز آن گفت‌وگوی تلفنی حسن روحانی و باراک اوباما نشان از وضعیت خوب روابط این دو کشور داشت. بعد از این گفت‌وگوی تلفنی حتی سخن از ملاقات حضوری رییس‌جمهور دو کشور در آن برهه زمانی شد هرچند این دیدار انجام نشد اما نشان از سیاست نرم دو کشور نسبت به یکدیگر داشت. این سیاست نرم نه به معنای آنکه هرچند رویکرد این دو کشور نسبت به یکدیگر تغییر کرده بود اما روش آنها برای رودررویی عوض شده بود.به هر حال با وجود سه دهه خصومت میان ایران و آمریکا در دوره اوبامای دموکرات خواه که تمایلش گسترش روابط با دنیا بود، گفت‌وگوی تلفنی دو رییس‌جمهور و مذاکرات دوجانبه وزرای خارجه ایران و آمریکا انجام شد و فضای سنگین حاکم بر دو کشور شکسته شد اما بعد از تصویب برجام فاصله ایران و آمریکا بیش از پیش شد. این در حالی بود که کنگره در برخی از جاها به ادامه تحریم‌ها دامن می‌زد و از طرفی تحریم‌های سالانه نیز که از زمان بوش وجود داشت، هرسال تمدید می‌شد. این سطح از روابط در حالی بود که رهبر معظم انقلاب همچنان عادی‌سازی روابط با آمریکا را خارج از دستور کار می‌دانست و از دشمنی آمریکا با ایران سخن می‌گفت.
آنچه مشهود است شکست تابوی رابطه ایران و آمریکا در دوره اوباما بود. بعد از آن انتظار می‌رفت کانال‌های ارتباطی در دولت بعد از اوباما نیز ادامه پیدا کند و حتی گمان می‌رفت که یک دولت جمهوریخواه نیز راه‌های ارتباطی ایجاد شده با ایران را حفظ خواهد کرد چراکه برقراری کانال‌های ارتباطی با ایران از طرف آمریکا سودبخش بوده و دلیلی وجود ندارد از بین برود. کمااینکه اجرای توافق هسته‌ای می‌توانست هسته اصلی گفت‌وگوهای ایران و آمریکا در دوره رییس‌جمهور بعدی آمریکا یعنی ترامپ باشد. اما در زمان ترامپ تخاصم میان دو کشور بیشتر شد و این دشمنی نه یک طرفه بلکه از سمت دو کشور بود.
ترامپ در طول ستادهای انتخاباتی‌اش بارها قرارداد هسته‌ای با ایران را به تمسخر گرفت و آن را «بدترین قرارداد مذاکره شده تاریخ» خطاب کرد. از این رو رییس‌جمهور آمریکا با همه خصومت‌هایی که علیه ایران و برجام دارد رسیدگی به پایبندی یا رد پایبندی ایران به برجام را بر دوش نمایندگان کنگره نهاد و خود از زیر بار این مسوولیت شانه خالی کرد. فشارهای داخلی از سوی دو حزب دموکرات و جمهوریخواه بر ترامپ زمینه را برای اتخاذ چنین تصمیمی از سوی وی فراهم کرد تا مسوولیت و همچنین تبعات ناشی از ماندن یا خروج آمریکا از برجام دیگر متوجه شخص اول دولت ایالات متحده نباشد.
هجمه‌های سنگین مقامات اروپایی که برخی تاکید کرده‌اند حتی در صورت خروج واشنگتن از برجام به این توافق معتبر بین‌المللی متعهد می‌مانند، رفتار کاخ سفید را در مسیر تازه‌ای قرار داده است، به طوری که روزنامه وال‌استریت ژورنال به نقل از رکس تیلرسون، وزیر خارجه آمریکا نوشت رییس‌جمهور به وضوح گفته است که قصد مداخله در توافق‌های تجاری جاری اروپایی‌ها و ایران را ندارد و آمریکا در پی اختلال در روابط تجاری آنان نیست.
میانجیگری فرانسه
با وجود آنکه ترامپ بارها نسبت به ایران ابراز دشمنی کرده و در سفرهای مختلف خود از جهانیان خواسته که ایران را به انزوا بکشانند اما در شرایط مختلف از پشت نقاب ضدایرانی خود بیرون آمده. نمونه دیگر آن روز سخنرانی دونالد ترامپ در مجمع عمومی سازمان ملل 19 سپتامبر بود که رکس تیلرسون از امانوئل ماکرون، رییس‌جمهور فرانسه خواست از طریق میانجیگری او یک مذاکره مستقیم میان ترامپ و روحانی انجام شود. هرچند یک مقام دولتی آمریکا در این‌باره به واشنگتن‌پست گفت که فرانسه پس از مطرح کردن درخواست آمریکا با ایران اعلام کرده که طرف ایرانی پاسخ منفی صریح خود را در این‌باره اعلام کرده و علت آن را جدی نبودن کافی آمریکا دانسته است. بنابر این ادعا، ایرانی‌ها این موضوع را یک «حقه آمریکایی» دانسته‌اند. بنا بر گفته این مقام دولتی آمریکا،آمریکا از سوی تیلرسون ایده کلی گفت‌وگوی مستقیم با روحانی را در دیدار خود با رییس‌جمهور فرانسه مطرح کرده است. او در دیدار خود با ماکرون گفت با توجه به اینکه فرانسه رابطه خوبی با ایران دارد آیا امکان دارد شما از این ارتباط خود با ایران استفاده کنید و تمایل آنها را برای مذاکره با آمریکا بسنجید؟ ماکرون نیز در پاسخ گفته است تلاش خود را انجام خواهد داد. این مقام آگاه در مورد اینکه چرا ترامپ خواستار دیدار با روحانی بوده است، گفت: او می‌خواسته به روحانی در مورد اقداماتی که ایران انجام می‌دهد هشدار دهد و از او بخواهد که این اقدامات متوقف شود، در غیر این صورت آمریکا در حال کار روی یک استراتژی است که با این اقدام مقابله کند.
این نوع برخورد نشان از این دارد که باوجود تخاصم میان دو کشور در شرایطی نیز دو کشور از مواضع خود کوتاه آمدند و در کنار سیاست سختگیرانه خود در راستای حل اختلافات دو طرف گام‌هایی برداشتند. ایران نیز در این راستا بارها از رادیکالیزه و تندتر شدن روابط میان دو کشور به نحوی جلوگیری کرده. نمونه آن سخنان اخیر سردار جعفری است که در شرایطی که آمریکا به ساخت موشک‌های بالستیک ایران حساس شده اعلام کرده احتیاجی به ساخت موشک های با برد بیش از دو هزار کیلومتر نداریم.
به هرحال یک‌سال ریاست ترامپ بر آمریکا نسیم خوشایندی برای ایران نداشته است.چرا که بارها مقامات دو طرف به تهدید علیه یکدیگر پرداخته و بدترین واژه‌ها را علیه هم به کار برده‌اند. به ویژه مقام معظم رهبری بارها بی‌اعتمادی خود را به ایالات متحده آمریکا اعلام کرده‌اند. در آخرین نمونه پنجشنبه گذشته ایشان با حمله به ایالات متحده آمریکا، هرگونه نرمش در برابر واشنگتن را خطا خواندند و رد کردند. اکنون این سوال مطرح است که با وجود رویداد‌های یک‌سال اخیر و در صورت افزایش تخاصم و واگرایی میان ایران و ایالات متحده، سقف رفتار دشمنانه میان تهران و ایالات متحده چه خواهد بود. آیا ممکن است این دشمنی به ارتکاب اعمالی مثلا در خلیج‌فارس کشیده شود و دو طرف در آن منطقه به هم چنگ و دندان نشان دهند؟
فرآیند تدریجی تنش زدایی
امیرعلی ابوالفتح، کارشناس مسایل بین‌الملل در گفت و گو با «جهان صنعـ»،درباره چشم‌انداز روابط ایران در دولت دونالد ترامپ گفت: «روند کنونی نشان می‌دهد در روابط آمریکا با جمهوری اسلامی ایران در دولت دونالد ترامپ به سختی شاهد کاهش درگیری‌ها خواهیم بود و در واقع چشم‌انداز روشنی برای کاهش تنش میان دو کشور دیده نمی‌شود چراکه جدا از موضوع فعالیت هسته‌ای ایران و توافق برجام که به عنوان یک چالش در روابط دو کشور وجود دارد آمریکایی‌ها دیگر در موضوعات غیربرجامی مثل توانمندی موشکی جمهوری اسلامی ایران یا حضور ایران به‌عنوان کشوری قدرتمند در منطقه غرب آسیا را یک معضل اعلام می‌کنند. آنها می‌خواهند ایران را به عنوان یک خطر تروریستی جایگزین عربستان کنند و از این طریق سطح تنش‌ها و اختلافات را افزایش دهند.» وی در ادامه افزود: « درباره اینکه چرا در دولت باراک اوباما تماس تلفنی حاصل میشود اما در دولت ترامپ این اتفاق نیفتاد و آقای روحانی درخواست آمریکایی‌ها را صراحتا رد کرد و جواب منفی به رییس‌جمهور فرانسه داد به این شرایط بر‌می‌گردد که زمانی اوباما و روحانی تلفنی با هم صحبت کردند، نزدیک دو سال از مکاتبات رییس‌جمهور آمریکا با رهبر معظم انقلاب اسلامی می‌گذشت. در آن زمان اوباما رسما اعلام کرد که حقوق هسته‌ای ایران را مورد توجه قرار می‌دهد. توافق اولیه ژنو و مقدماتی حاصل شده و نوعی درک مشترک درباره این موضوع بین طرفین پدیدار شده بود. در چنین شرایطی تماس در سطح عالی بین دو کشور مهیا شد و این تماس انجام گرفت.» وی درباره تفاوت‌های رفتارهای ترامپ در مقایسه با باراک اوباما افزود: « آقای ترامپ از زمان رقابت‌های انتخاباتی و ورود به کاخ سفید به شکل مداوم و پیوسته ایران را به‌عنوان خطر تروریستی معرفی می‌کرد و اتهامات متفاوتی را به ایران وارد می‌کرد. اوج این اتهامات سخنرانی او در سازمان ملل بود که گفته میشود توهین‌آمیزترین نطق یک رییس‌جمهور طی چند سال اخیر بوده است.
بنابراین در چنین فضایی که رییس‌جمهور آمریکا، ایران را به حمایت از تروریست متهم می‌کند و با این صراحت، حملات خود را متوجه اصل نظام کرده بود کاملا قابل قبول بود که رییس‌جمهور ایران درخواست آنها را نپذیرد. در چنین تماس‌های سطح بالای سیاسی که به این اندازه تنش و خصومت وجود دارد نیاز به مقدمه‌سازی است و باید در سطوح پایین درک مشترک ایجاد شود تا به سطوح عالی برسد. بنابراین رفتار این دو رییس‌جمهور آمریکا قابل مقایسه نیست چون رفتار دونالد ترامپ طی چند ماه اخیر با رفتار باراک اوباما در سال‌های آخر ریاست‌جمهوری او کاملا متفاوت بود و جواب متفاوتی هم از طرف ایرانی دریافت کرد.»
وی درباره اینکه تضادهای رفتاری دولت ترامپ مبنی برسخن از تغییر رژیم در ایران از یک‌سو و برقراری ارتباط با رییس‌جمهور کشورمان چه معنایی دارد، اظهار داشت: «چنین تضادهایی در سیاست‌های آمریکا به ویژه دولت ترامپ وجود دارد و این تنها مختص ایران نیست و اختلاف دیدگاه بر سر مسایل کره شمالی، قطر و موضوعات داخلی آمریکا وجود دارد. این نکته را باید در نظر بگیرید که ایالات متحده آمریکا طی 40 سال گذشته همیشه بین دو موضوع نوسان بوده؛ تغییر رژیم ایران یا تغییر رفتار رژیم ایران. به اعتقاد من این دو سیاست همیشه همزمان اجرا شده، فقط در برخی از زمان‌ها تغییر رژیم برجسته و در برخی دیگر تغییر رفتار مدنظر قرار گرفته است. دولت ترامپ اکنون همین فرآیند را دنبال می‌کند. حداکثر خواسته و مطالبه آمریکایی‌ها این است که رژیم ایران تغییر کند و یک رژیم غرب‌گرا که رابطه دوستانه‌ای با آمریکا داشته باشد روی کار آید. اما اگر این اتفاق نمی‌افتد که خودشان معتقد هستند زمینه‌های این تغییر فراهم نیست امیدوار هستند با افزایش فشارها، ایران را به تغییر رفتار وادار کنند. اصلی‌ترین خواسته تغییر رفتار در حوزه جغرافیا در غرب آسیاست.» وی در ادامه گفت: «ملاقات و گفت‌وگو رییس‌جمهور آمریکا با همتای خود در هر کشوری به این معنی نیست که ضرورتا دو طرف قصد آشتی و برقراری رابطه دوستانه داشته باشند حتی در دولت باراک اوباما که این اتفاق افتاد و تماس تلفنی انجام دادند، جز موضوعات هسته‌ای، این اختلافات به قوت خودش باقی ماند و بلافاصله بعد از توافق برجام، باراک اوباما سخنرانی کرد و به تقدیر و قدردانی از این اقدام برای ایجاد صلح نام برد. اوباما همچنان در مورد خطرناک بودن ایران، اتهامات همکاری ایران با تروریست، حمایت ایران از دولت بشار اسد و جنایت‌هایی که در سوریه انجام میشود سخن گفت. حتی اگر باز هم تماس تلفنی انجام می‌شد به این معنا نبود که آمریکایی‌ها از اتهام‌زنی علیه ایران دست برمی‌دارند.»
وی درباره چشم‌انداز روابط ایران و آمریکا گفت: «به نظر می‌رسد بنا بر مصلحت عالیه دو کشور و با توجه به میانجیگری‌های اروپایی‌ها و نهادهای بین‌المللی مثل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نهایت به تدریج تفاهم اولیه میان این دو کشور برای مدیریت و مهندسی سیاسی منطقه غرب آسیا به وجود خواهد آمد.
جمهوری اسلامی ایران تلاش می‌کند خود را بازیگری سازنده در منطقه غرب آسیا معرفی کند و جامعه جهانی هم تلاش می‌کند نگرانی آمریکایی‌ها را کاهش دهد. گمان می‌کنم در پس تمام این هیاهوها و حملات تبلیغاتی که طرفین به یکدیگر پرتاب می‌کنند، یک فرآیند تدریجی حل اختلافات بین دو طرف حادث شود. اگر از عبارت دونالد ترامپ بعد از دیدار با فرمانده نظامی آمریکا استفاده کنم که گفت: توفانی در راه خواهد بود، من فکر می‌کنم این توفان می‌تواند به‌جای اینکه تقابل نظام را تداعی کند فرآیند رسیدن نوعی تنش‌زدایی یا مدیریت تنش باشد چراکه هم منفعت جمهوری اسلامی ایران در کاهش تنش‌ها ضمن حفظ ارزش‌های خود است و از آن طرف به نظر می‌رسد آمریکایی‌ها دستشان برای ورود به برخوردهای نظامی و خصمانه باز نیست.»
سایر اخبار این روزنامه
کوتاه‌آمدن درمقابل آمریکا آنها را گستاخ می‌کند
چاپ «شناخت‌نامه علی‌اشرف درویشیان» توسط ارشاد ممنوع اعلام شد؛
37 درصد کل معاملات در 3 منطقه انجام میشود؛
نشست ویژه مدیران ارشد صنعت پتروشیمی برگزار شد؛
بررسی نابرابری جنسیتی در 144 کشور در 2017؛
دادستان کل در معرض اتهام
خلیج فارس یا نام جعلی «خلیج عربی»؛
بخش‌خصوصی از کمیت روابط تجاری ایران و روسیه انتقاد کرد؛
نیسان آبی ارزها!
دورهمی مطبوعاتی!
نظارت؛ حلقه گمشده واردات کشور
دولت بی تقصیر نیست
دیپلماسی جلوی تخاصم را می گیرد؟
تصویر شفاف بورس
آسیب‌شناسی حق پخش در فوتبال ایران؛
راه عبور از قانون کاتسا
رییس کل بانک مرکزی آمریکا عوض شد
پادرمیانی رییس‌جمهور فرانسه برای دیدار روسای جمهور ایران و آمریکا
پادرمیانی رییس‌جمهور فرانسه برای دیدار روسای جمهور ایران و آمریکا
پادرمیانی رییس‌جمهور فرانسه برای دیدار روسای جمهور ایران و آمریکا
