نشست استراتژیک سه‌جانبه

افشار سلیمانی* - نخستین نشست سه‌جانبه ایران، روسیه، آذربایجان سال گذشته در باکو برگزار شد و امسال با توجه به تغییرات منطقه با حساسیت بیشتری در تهران برپا می‌شود. در چنین نشست‌هایی به‌طور معمول علاوه بر مسایل مهم منطقه‌ای، به بررسی مسایل دوجانبه اقتصادی، امنیتی و سیاسی نیز پرداخته می‌شود. در این نشست چند محور اصلی مورد بررسی قرار می‌گیرد که یکی از مهم‌ترین آنها به موضوع حمل‌ونقل شمال به جنوب برمی‌گردد که از دو دهه قبل آغاز شده و تا امروز هنوز پایان نیافته است. با توجه به اینکه چند روز گذشته خط‌آهن آذربایجان- ترکیه افتتاح شد، این خط می‌تواند تکمیل‌کننده مسیر شرقی- غربی منطقه باشد.
توسعه خطوط شمالی- جنوبی و شرقی- غربی نه‌تنها موجب توسعه حمل‌ونقل خواهد شد بلکه اقتصاد منطقه را نیز تقویت می‌کند. دومین محوری که به دلیل توافقات قبلی بررسی آن در این نشست اهمیت دارد، همکاری‌های اقتصادی و صنعتی سه‌جانبه است که تقویت آن موجب می‌شود روابط بین این سه کشور مستحکم شود و توسعه صنعتی بیش از پیش رونق گیرد. محور سوم اما به موضوع مبارزه با تروریسم می‌پردازد که ایران و روسیه بیشتر از آذربایجان با آن دست و پنجه نرم می‌کنند که می‌تواند همکاری‌های مشترک در سوریه برای کنترل مسایل تروریسم را هم افزایش دهد. نکته دیگری که باید مورد توجه قرار داد، چسبندگی اقتصادی در منطقه است. به هر روی امنیت با اقتصاد رابطه نزدیکی دارد و هرچه امنیت منطقه بهبود پیدا کند، به طور قطع شرایط اقتصادی نیز تقویت خواهد شد.از طرفی اما زمان برگزاری این نشست با بالا گرفتن بحران در منطقه، در جای خود با توجه به نقش‌آفرینی تهران و مسکو در خاورمیانه اهمیت استراتژیک هم دارد.
پیش از این پوتین با مطرح کردن گمرک منطقه‌ای راهکاری برای نزدیک‌تر شدن کشورهای منطقه به یکدیگر ارائه داد که البته ایران هنوز آن را نپذیرفته است. محور قفقاز نیز از جمله مباحثی است که پیش از این روسیه سعی داشت به تنهایی در حل مشکلات آن نقش‌آفرینی کند و اجازه ورود به ایران را نمی‌داد. امروز اما پوتین به این واقعیت واقف است که درباره مسایل قفقاز باید از ایران نیز کمک بگیرد.
در این میان اما موضوع قابل بحث دیگر بعد از محورهای یادشده، اشتراکی است که ایران، روسیه و اندکی آذربایجان در اختلاف با آمریکا دارند. ایالات متحده به دلیل سیاست‌هایش در منطقه به ویژه در سوریه با ایران و روسیه اختلاف‌نظرهای جدی دارد که همین موضوع تهران و مسکو را بر سر مسایل استراتژیک منطقه مدام به هم نزدیک‌تر می‌کند.


شایان ذکر است که روند رابطه باکو با واشنگتن خیلی هم شکننده نیست و آذربایجان براساس تمایلات سیاسی خود بیشتر در پی آن است که با غرب رابطه داشته باشد. اما به طور کلی رویکردهای مشترک در مبارزه با مسایل منطقه اهمیتی ویژه دارد، آخر اینکه مسایل مربوط به سوریه، یمن، اختلافات خلیج‌فارس و سنگ‌اندازی‌های عربستان، این نشست را نسبت به سال گذشته از منظر سیاسی و استراتژیک، قابل بحث و تامل بیشتری می‌کند.
* سفیر سابق ایران در آذربایجان