روزنامه جهان صنعت
1396/08/10
«جامع‌التواریخ» در فهرست حافظه جهانی یونسکو ثبت شد؛
گروه فرهنگ- «جامع‌التواریخ» نوشته رشیدالدین فضل‌الله‌همدانی در فهرست حافظه جهانی ثبت شد. جامع‌التواریخ یا تاریخ رشیدی از آثار ارزشمند و کهن تاریخی به زبان فارسی درباره تاریخ، اسطوره‌ها، باورها و فرهنگ قبایل ترک و مغول و همچنین تاریخ پیامبران از آدم تا محمد پیامبر اسلام، تاریخ ایران تا پایان دوره ساسانیان و سایر اقوام است که در اواخر سده هفتم خورشیدی/ اوایل سده ۸ قمری و سده ۱۴ میلادی نگاشته شده است.رشیدالدین این کتاب را به درخواست غازان‌خان نوشت و چون غازان‌خان درگذشت، آن را به اولجایتو تقدیم کرد. به فرمان اولجایتو این کتاب به نام غازان‌خان، مبارک غازانی نامیده شد ولی بخش‌هایی دیگر شامل تاریخ دوران پادشاهی اولجایتو، تاریخ ادوار و اقوام جهان، صورالاقالیم و مسالک‌الممالک در دو جلد نوشته و به بخش پیشین افزوده شدند که این سه جلد روی هم رفته جامع‌التواریخ را تشکیل می‌دهند.
کار نوشتن این کتاب هنگام زندگی غازان‌خان در سال 680 خورشیدی آغاز شد و در زمان فرمانروایی الجایتوخان در 689 خورشیدی پایان یافت.
احتمالا غازان‌خان می‌دانسته که مغولان با وجود برتری و تفوقی که بر ایرانیان دارند ناچار در عنصر ایرانی محو خواهند شد و فرهنگ و تمدن ایران آنها را در کام خود خواهد کشید بنابراین خواست که برای بازماندگان مغول یادگاری از تاریخ و اعمال‌شان به زبان فارسی برجا گذارد و بهترین فرد ممکن برای این کار یعنی رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی را
انتخاب کرد.
این کتاب در روزگار رشیدالدین فضل‌الله به عربی و ترکی و مغولی ترجمه شد اما فقط بخش‌هایی از ترجمه عربی جلد دوم آن به جا مانده است. بخش‌هایی از جامع‌التواریخ تاکنون به زبان‌های ترکی شرقی، ترکی عثمانی، عربی، فرانسه، انگلیسی، آلمانی و روسی ترجمه و بخش عمده آنها منتشر شده است. بخشی از این کتاب نیز نخستین بار در ۱۸۳۶میلادی در پاریس چاپ شد.
این کتاب به سه جلد بخش میشود: بخش نخست یا جلد اول، چکیده‌ای از تاریخ تیره‌های مغول و ترک و تاریخ فرمانروایی چنگیزخان و جانشینان او و تاریخ اولوس‌هایی است که از امپراتوری مغول پراکنده شده بودند. همچنین به تاریخ خانان مغول در ایران تا مرگ غازان‌خان پرداخته است.
جلد دوم و سوم کتاب شامل تاریخ اولجایتو تا هنگام نگارش کتاب، تاریخ پیامبران از آدم تا محمد پیامبر اسلام، تاریخ ایران تا پایان دوره ساسانیان، تاریخ زندگانی محمد و خلفا، تاریخ خاندان‌های فرمانروای ایران پس از اسلام تا زمان لشکرکشی مغولان و تاریخ قوم‌ها و ملت‌های گوناگون از جمله اغوزان، چینیان، هندیان و فرنگان- در بر گیرنده پاپ‌ها و قیصران- است.
جلد سوم شامل «صورالاقالیم» و «مسالک الممالک» نیز هست. بخشی از جلد دوم این کتاب (یعنی تاریخ اولجایتو) و جلد سوم آن اکنون در دسترس نیست و گویا در گذر زمان نابود شده است.
با اینکه نگارنده خود از کارگزاران ایلخانان مغول بوده و ناچار در اثر خود از آنان با احترام یاد کرده است، گزارش کشتارها، ویرانگری‌ها و غارت‌های آنان را نیز به تفصیل بیان و تاسف خود را از این وقایع ابراز کرده است و نیز نظر خود را درباره کشتن کارگزاران ایرانی همچون خواجه شمس‌الدین جوینی و خواجه بهاءالدین جوینی و حتی برخی امیران مغول مثل امیر نوروز آورده است.
رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی چنان مشغول امور دیوانی و کشوری بوده است که فقط اوقات خاصی از روز را به نوشتن کتاب تخصیص می‌داده است. دولتشاه سمرقندی صاحب کتاب تذکرهالشعرا در این‌باره نوشته است: «وقت کتابت این تاریخ از دم صبح بعد از ادای فریضه و بعضی اوراد تا طلوع آفتاب بوده. چون در اوقات دیگر، فراغت به واسطه امور ملکی و اشغال دیوانی میسر نبود.»
غازان خان تمام اسناد و نوشته‌های قدیمی و دولتی را در اختیار رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی گذاشت و دانشمندان و ریش‌سفیدانی که از تاریخ و فرهنگ ترک و مغول آگاه بودند را همراه او کرد تا کار به بهترین وجه پیش برود.
چنین امکاناتی و وجود چنین دانشمند و نویسنده‌ای توانا دست به دست هم داد تا یکی از شاهکارهای تاریخی جهان به رشته نگارش درآید.
چیزی که تا آن زمان بی‌سابقه و بی‌نظیر بوده است و هنوز هم این کتاب مهم‌ترین منبع برای تاریخ اقوام و حکومت‌های ترک و مغول است.
در حقیقت جامع‌التواریخ نخستین دوره کامل تاریخ و جغرافیای آسیاست که با استفاده از وسایل و منابعی ترتیب داده شده است که تا آن زمان در اختیار هیچ‌کس قرار نگرفته بود. جامع‌التواریخ از لحاظ دقت و صحت و اصول تاریخ‌نویسی بسیار ارزشمند است. علاوه بر اینکه این کتاب دامنه وسیعی از مطالب را به نثری عالمانه بیان کرده است.
همچنین از نظر دسترسی مولف به منابع شفاهی بسیار نیز درخور توجه است و اگر رشیدالدین فضل‌اللّه همدانی آن نوشته‌های پراکنده و در معرض نابودی و همچنین سخنان و افسانه‌های شفاهی مغولان و ترکان را به قلم نیاورده بود امروزه از هیچ‌کدام از آنها خبری در دسترس نبود و به حیطه فراموشی سپرده شده بودند. این کتاب به نثری ساده و روشن نوشته شده است ولی درعین حال حدود ۲۰ هزار واژه ترکی و مغولی در خود دارد. تعداد کلمه‌های عربی نیز در حد معمول زمان خود بوده است.
مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی اعلام کرد: نسخه کتاب «جامع‌التواریخ» قرار گرفته در کاخ جهانی گلستان و نوشته رشیدالدین فضل‌الله همدانی (وزیر دوره ایلخانی) در فهرست حافظه جهانی یونسکو به ثبت رسید.
او این کتاب را یکی از مهم‌ترین کتاب‌های حوزه تاریخ ایران و جهان دانست و افزود: نسخه‌های متعددی از آن در کتابخانه‌های مختلف دنیا نگهداری میشود اما یکی از نسخه‌های آن نیز در کتابخانه کاخ گلستان موجود است که این نسخه به‌عنوان یکی از نسخه‌های نفیس و دارای ارزش فرهنگی و هنری در فهرست حافظه جهانی یونسکو به ثبت رسید. دبیر کمیته ملی حافظه جهانی یونسکو در ایران ادامه داد: پرونده مربوط به این اثر دو سال پیش به یونسکو تحویل داده شد و پس از بررسی‌های فنی، واجد ارزش ثبت در فهرست حافظه جهانی یونسکو شناخته شد.
وی «جامع‌التواریخ» را دهمین اثر ایرانی دانست که در این فهرست به ثبت رسیده و توضیح داد: تاکنون کتاب‌هایی مانند مسالک‌الممالک، خمسه نظامی، شاهنامه بایسنقری که در کتابخانه‌ها و مجموعه‌های سازمان میراث‌فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری نگهداری میشود، در فهرست حافظه جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند.
سایر اخبار این روزنامه
مجلس تصمیم بگیرد، یارانه هارا حذف می کنیم
سوال مطهری درباره دلایل حصر به صحن علنی ارجاع شد
اجلاس سه‌جانبه ایران، روسیه و آذربایجان
خطر بیخ گوش رییس‌جمهور آمریکا
رییس خانه معدن:
«جامع‌التواریخ» در فهرست حافظه جهانی یونسکو ثبت شد؛
وزارت بهداشت به شائبه حذف یارانه داروهای بیماران خاص پاسخ داد؛
بازار موبایل کشور همچنان در تلاطم؛
تزریق دانش!
مصاحبه اختصاصی «جهان صنعت» با رییس‌جمهور
بررسی ظرفیت‌های سرمایه‌گذاری خارجی در ایران
تراز منفی 1/3 میلیارد دلاری تجارت خارجی در 7 ماهه نخست 96 ؛
90 درصد ساخت‌و‌ساز کشور توسط افراد فاقد صلاحیت انجام میشود
چگونگی فروش اموال راکد بانک‌ها
از بنگاه داری دست بردارید
غلظت گردوغبار در خوزستان و غرب ایران افزایش یافت؛
دانشمندان هسته‌ای آمریکا کنگره را به حفظ برجام فراخواندند
داعش مسوول انفجار انتحاری مرگبار کابل
نشست استراتژیک سه‌جانبه
