روزنامه جهان صنعت
1396/07/30
دلاریزه شدن اقتصاد ایران
گروه اقتصادی - اقتصاد ایران در سالیان گذشته تجربه تلخ افت ارزش پول ملی و تورم ناشی از نوسان قیمت‌ها و ضعف در سیاستگذاری‌های پولی را داشته است که باعث ضرر و زیان بخش‌های عمده‌ای از اقتصادکشور شده و نتیجه آن سوداگری‌های مخرب و بیش از اندازه در بازارهای ارز و کنار گذاشته شدن پول داخلی در جامعه بود؛ پررنگ شدن نقش دلار و ارجحیت یافتن آن نسبت به ریال که از آن با عنوان دلاریزه شدن اقتصاد نام برده میشود، به این امر خواهد انجامید که کارگزاران و فعالان اقتصادی تمایلی به کار کردن با پول داخلی نداشته باشند و در نتیجه آن، منابع مالی به شکل کالاهای بادوام همچون مسکن، خودرو، ارز یا سکه در بیایند و از چرخه اقتصادی خارج شوند که در نتیجه اقتصاد کشور را با بیماری هلندی مواجه می‌کند.در این میان نقش سیاستگذاران پولی و مالی در اقتصاد جامعه بسیار پررنگ خواهد بود و تصمیمات و برنامه‌های نهاد‌های مسوول است که جریان کلی اقتصاد را هدایت و ارزش پول ملی را مشخص می‌کند. بر این اساس نوسانات و تنش‌های فضای اقتصادی کشور و تلاطم‌های موجود در بازار داخلی می‌تواند دستاورد‌های اقتصادی دولت‌ها را با چالش مواجه کند که در نهایت ممکن است منجر به بالا رفتن نرخ تورم، افزایش رکود و بیکاری، افت ارزش پول ملی در مقابل ارزهای بین‌المللی و عدم رغبت سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی برای کسب و کار با پول داخلی برای توسعه و رونق فضای تولیدی و صنعتی کشور شود.
در اقتصاد ایران که نرخ ارز و به ویژه دلار از اهمیت بالایی برخوردار است، هرگونه تغییراتی در نرخ‌های بازار مجموعه‌ای از تغییرات متفاوت و حتی متضاد را در بخش خارجی و داخلی اقتصاد به همراه خواهد داشت که برآیند آن می‌تواند عملکرد اقتصاد کشور را تحت تاثیر مثبت یا منفی قرار دهد. تعیین نرخ ارز از یک طرف نقش موثری در صادرات و واردات و به تبع آن تنظیم و تعدیل تراز تجاری و تراز پرداخت‌های کشور دارد و از طرف دیگر از نقش موثری در تعیین قدرت رقابتی تولیدکنندگان داخلی در برابر رقبای خارجی در بازارهای داخلی و خارجی و به تبع آن تعیین میزان تولید و اشتغال برخوردار است.
تعیین نرخ ارز همچنین می‌تواند بر سطح عمومی قیمت‌ها و به تبع آن تورم نیز موثر باشد. بنابراین با توجه به پیامدهای گسترده تغییر نرخ ارز برای اقتصاد ایران، مدیریت بهینه آن از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است؛ این امر در شرایط فعلی اقتصاد کشور، به خصوص با مطرح شدن موضوع تک‌نرخی کردن ارز از سوی دولت و نیز تصمیم دستگاه حکومتی برای دستیابی به مدیریت شناور بازار ارز، وارد مرحله تازه‌ای شده است؛ اقدامی که می‌تواند در صورت اجرای صحیح به نفع اقتصاد کشور باشد و فضای کسب و کار ایران را به مرحله ثبات و آرامش برساند و در صورت ناکارآمدی سیاست‌های اجرایی منجر به وخیم شدن اوضاع بازار و تنش‌های اقتصادی میشود که ممکن است کشور را دوباره به دوران تلخ دلاریزه شدن اقتصاد بازگرداند.
نوسان در سیاستگذاری دولتی
در همین رابطه پژوهشگر ارشد پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی با تشریح شرایط مطمئن برای اجرای سیاست تک‌نرخی کردن ارز، گفت: اقتصاد ایران از خطر دلاریزه شدن خارج شده است.
محمد ارباب افضلی، در خصوص وضعیت بازار ارز و اینکه آیا شرایط برای تک‌نرخی کردن ارز فراهم شده است یا خیر، افزود: واقعیت آن است که هنوز شرایط مطلوب برای تک‌نرخی کردن ارز وجود ندارد و علت تاخیرهایی که در این بخش به وجود آمده نیز به دلیل نرسیدن به شرایط لازم تک‌نرخی کردن ارز است.
وی با اشاره به تجربه دلاریزه شدن اقتصاد ایران، تصریح کرد: در کشورهایی که مدیریت اقتصادی ضعیف و دارای نوسان در سیاستگذاری پولی است، ارزش پول ملی افت می‌کند و در آن شرایط کارگزاران اقتصادی تمایل دارند دیگر با پول داخلی کار نکنند و نمونه آن در ایران طی دهه ۸۰ تجربه شد و اقتصاد به سمت دلاریزه شدن پیش رفته بود و واحدهای مسکونی در مناطق رو به رشد شهر تهران به قیمت دلار سنجیده می‌شد.
وی به ایبنا گفت: در آن مقطع احساس می‌شد معاملات با ریال باعث ضرر و زیان خواهد شد و در این حالت پول داغ در اقتصاد ایجاد شده بود و در شرایط نرخ تورم بالا، کسی تمایل به نگهداری پول نداشت. در شرایط پول داغ جامعه تلاش می‌کند منابع مالی خود را به کالاهای بادوام تبدیل کند و خرید خودروهای خارجی بادوام و املاک و مستغلات رونق گرفته بود که از اثرات بیماری هلندی در اقتصاد ایران محسوب می‌شد.
پژوهشگر ارشد پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی اظهار داشت: عملا در آن مقطع ارزهای مرجع مانند دلار و یورو، املاک و مستغلات و خودروهای لوکس خارجی محلی برای امن ماندن سرمایه‌ها شده بود. به نظر می‌رسد آسیب‌پذیری اقتصاد ایران از محل ارزهایی مانند دلار را می‌توان اینگونه گفت که تا وقتی که در کشور ما نرخ تورم بالا عادی باشد و آحاد اقتصادی به آن عادت کرده باشد، دلار همیشه یک سرمایه مطمئن خواهد بود.
همبستگی نرخ تورم با نرخ ارز
این کارشناس ارشد پژوهشی اظهار داشت: بحث تک‌نرخی شدن تورم که امروز به دست آمده، توسط دولت تلاش میشود تا حفظ شود و دولت به دنبال صیانت از این دستاورد است. در عین حال، شرایط اقتصادی دیگر مانند رکود نیز ممکن است موانعی را ایجاد کند که دولت دست به سیاست‌های انبساطی بزند و نرخ تورم دوباره روند رو به رشدی را در پیش گیرد.
ارباب‌افضلی افزود: با این فرض، اگر دستاورد نرخ تورم تک‌رقمی از بین برود ممکن است دوباره روند افزایش نرخ ارز را در بازار آزاد شاهد باشیم. اینگونه شرایط می‌تواند روند تک‌نرخی کردن ارز را با مشکل و تاخیر مواجه کند.
وی خاطرنشان کرد: البته اگر بگوییم که تک‌نرخی کردن ارز یعنی اینکه از امروز نرخ ارز دولتی حذف و ملاک نرخ بازار باشد و بازار سیاستگذار را به دنبال خود بکشاند، آن نظام را نمی‌توان تک‌نرخی کردن ارز دانست.
پژوهشگر ارشد پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی گفت: اگر در شرایط فعلی بخواهیم با توجه به مسایل بین‌المللی ارز را تک‌نرخی کنیم دچار مشکلی می‌شویم که دولت باید به دنبال سیاست‌های بازار برود.
به گفته ارباب‌افضلی، دولت باید تلاش کند به آن تعهدی که به آحاد مختلف اقتصادی برای حفظ دستاورد تورم تک‌رقمی داده بود وفادار بماند و در این بخش متمرکز شود. همچنین باقی ماندن نرخ تورم در شرایط تک‌رقمی و تایید آن توسط فعالان اقتصادی، شرایط برای سیاستگذاری مقتدر در حوزه ارز را فراهم می‌کند.
این کارشناس ارشد پژوهشی درباره اینکه دولت از سال گذشته برخی اقدامات از جمله حذف نرخ ارز مبادله‌ای برخی گروه‌های کالایی و همچنین اخیرا حذف ارز مسافرتی دولتی را انجام داده و به نظر می‌رسد اینگونه اقدامات به دنبال فراهم کردن پیش‌زمینه‌های تک‌نرخی شدن ارز باشد، گفت: امروز همه می‌خواهند بدانند که نرخ واقعی ارز چقدر است که البته این رقم طبق فرمول برابری قدرت خرید و فرمول محاسبه اطلس که به نرخ تعدیل شده اسمی با نسبت تورم داخلی و خارجی است، قابل تشخیص است.
وضعیت ارزش پول ملی ایران
وی تاکید کرد: واقعیت آن است که باید ببینیم در عرصه بین‌المللی چقدر با دنیا تعامل داریم؛ همچنین چقدر به دنیا کالا می‌دهیم و چقدر می‌گیریم و درجه نقش‌آفرینی ایران در اقتصاد جهانی چقدر است. با در نظر داشتن چنین موقعیتی، ارزش پول ملی ما نیز تعریف میشود.
پژوهشگر ارشد پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی اظهار داشت: در طی چند دهه اخیر، رویه اقتصادی ایران در شرایطی نبوده که کشور را به سطح بالایی از نقش‌آفرینی جهانی سوق دهد. این کلیت می‌گوید که نرخ ارز ما نیز در چه وضعیتی قرار دارد.ارباب‌افضلی ادامه داد: حال اینکه در شرایط اقتصادی امروز نرخ فنی ارز در رقم ۳۸۰۰ تومان درست است یا ۴ هزار تومان، به شرایط کشور از نظر منابع ورود ارز بازمی‌گردد. اقتصاد ایران شرایطی دارد که نقش دولت در حوزه درآمد، محوری است و در این بخش درآمدهای متنوعی نداریم و تنها به درآمدهای نفتی، مالیاتی، خصوصی‌سازی و تملک دارایی‌های سرمایه‌ای بازمی‌گردد و سهم هر یک نیز مشخص است.
این کارشناس ارشد پژوهشی گفت: با اینکه سهم نفت از درآمدهای دولت کاهش یافته، ولی در عمل می‌بینیم که هنوز بخش نفت در سبد درآمدهای دولتی نقش اول را دارد و سهم فروش نفت و میعانات گازی از درآمدهای دولت، نقش محوری دارد اما در سمت تقاضا نیازهای متنوعی داریم از ارز دانشجویی تا ارز مسافرتی و همچنین نیازهای بخش بازرگانی و در این سمت ما با شکلی از تقاضا مواجه‌ایم که در تمام دنیا با آن مواجه هستند.
نقش کلیدی نفت در سبد درآمدی دولت
ارباب‌افضلی خاطرنشان کرد: اگر منابع ورودی ارز به کشور متنوع‌تر بود و مثلا سهام شرکت‌های بین‌المللی را داشتیم و از این محل درآمد ارزی حاصل می‌شد و بخش خصوصی نیز فعالیت بیشتری داشت و ارزآوری دولتی کمرنگ می‌شد، رقابت بر سر تعیین نرخ ارز، رقابت معقول‌تری می‌شد و نرخ واقعی‌تری نیز داشتیم.
پژوهگر ارشد پژوهشکده پولی و بانکی بانک مرکزی درباره آسیب پذیری اقتصاد ایران از ناحیه ارز دلار با توجه به تلاش‌های صورت گرفته برای متنوع‌سازی سبد ارزی کشور، تصریح کرد: نمی‌توانیم منکر اثرگذاری دلار و یورو در مناسبات بین‌المللی شویم و در معاملات بین‌المللی و حتی محلی از اعتبار بالایی برخوردار است.
ارباب‌افضلی افزود: در عین حال، در مناسباتی که با کشورهای دنیا داریم و با توجه به اینکه ما وارد‌کننده تکنولوژی از دنیا هستیم و آنها با اینگونه ارزها کار می‌کنند؛ بنابراین نمی‌توانیم منکر وابستگی اقتصاد به این نوع ارزها شویم. نکته بعدی اینکه دلار و یورو دارای مدیریت باثباتی در بازارها هستند و همیشه در سطحی از اعتبار قرار دارند و سیاستگذاران و ناظران این پول‌ها با نگاه جهانی به گردش پول تلاش می‌کنند که حد اعتبار و قیمت این ارزها را در سطحی حفظ کنند و این موضوع باعث شده تا نقطه اطمینانی برای سرمایه‌های در معرض خطر از ناحیه این دو ارز ایجاد شود.
جذابیت دلار برای سرمایه‌گذاری
در این رابطه یک کارشناس ارزی معتقد است زمانی که قیمت دلار دستکاری شود و میان ارزش اسمی و واقعی آن فاصله بیفتد، جذابیت آن برای سرمایه‌گذاری از سوی مردم بیشتر میشود.
میثم رادپور در گفت‌و‌گو با «جهان صنعت» گفت: سیاست ارزی دولت به گونه‌ای است که تلاش می‌کند دلار را تثبیت کند و از نوسانات آن جلوگیری به عمل آورد، با این حال در مقاطعی ممکن است وارد دوره‌های پرنوسانی در قیمت دلار شویم که در نتیجه آن مردم با نگرانی از کاهش ارزش پول ملی و منابع مالی خود به دنبال سرمایه‌گذاری در بازار ارز می‌روند که البته امری طبیعی به شمار می‌رود.
وی افزود: مشخصا زمانی که مردم احساس کنند ممکن است قیمت دلار افزایش و ارزش ریال افت پیدا کند، به خرید دلار از خود تمایل نشان خواهند داد؛ زمانی که قیمت دلار دستکاری شود و میان ارزش اسمی و واقعی آن فاصله بیفتد، جذابیت آن برای سرمایه‌گذاری از سوی مردم بیشتر میشود.
رادپور تصریح کرد: در این میان نگرانی‌های ناشی از نقل و انتقالات ارزی و دشواری در جا‌به‌جایی‌های پولی دولت می‌تواند بر قیمت دلار تاثیر‌گذار باشد و نمی‌توان نوسانات قیمت‌ها را تنها به دلیل کمبود منابع ارزی دانست، بلکه عدم دسترسی ما به بازارهای پولی و بین‌المللی می‌تواند منجر به بالا رفتن قیمت دلار در جامعه شود؛ اتفاقی که در سال 91 افتاد و باعث شد قیمت‌ها روند صعودی به خود بگیرند و در نتیجه دلار و دیگر ارزها به عنوان پوششی برای حفظ سرمایه‌ها تلقی شود.
وی در زمینه شرایط کنونی فضای اقتصادی کشور برای حرکت به سمت ارز تک‌نرخی نیز گفت: در حال حاضر می‌توان ادعا کرد کمابیش دلار تک‌نرخی شده زیرا بخش عمده‌ای از مبادلات از طریق صرافی‌ها انجام میشود و نقش اتاق مبادلات کشور کمرنگ شده است.
این اقتصاددان تاکید کرد: دولت این سیاست را در پیش گرفته است که بخش عمده‌ای از کالاهای مورد نیاز در جامعه را از اولویت کالاهایی که مشمول ارز مبادله‌ای می‌شوند حذف و آنها را به قیمت‌های تعیین‌شده توسط ارز بازار آزاد هدایت کند.
تحت فشار بودن تک‌نرخی شدن ارز
رادپور ادامه داد: در شرایط کنونی برآورد میشود که بخش عمده‌ای از مبادلات در بازار آزاد صورت می‌پذیرد و هرچند آمار و ارقام دقیقی از مبادلات صورت گرفته توسط اتاق مبادلات کشور در دست نیست اما به نظر می‌رسد روند کنونی به سمت مبادله بخش عمده‌ای از کالا‌ها از طریق بازار آزاد می‌رود.وی خاطرنشان کرد: با این حال اگر بتوان رقم دقیقی از حجم مبادلات اتاق ایران به دست آورد می‌توان نسبت به تک‌نرخی شدن ارز و مدیریت بازار ارز از طریق میزان عرضه و تقاضای بازار آزاد به گونه‌ای بهتر تصمیم‌گیری کرد.
این کارشناس ارزی تصریح کرد: باید توجه داشت که مساله تک‌نرخی شدن ارز در ایران تحت فشار‌های متعدد اقتصادی و غیر اقتصادی قرار دارد و اگر دولت نتواند نوسانات را مدیریت کند ممکن است وارد دوره پرنوسان و بلند‌مدتی شویم که می‌تواند به اقتصاد ما آسیب‌های جدی وارد آورد.وی افزود: این اتفاق به ویژه زمانی نمود بیشتری پیدا می‌کند که دولت نگاه بلند‌مدت را از سیاستگذاری‌های ارزی خود کنار می‌گذارد و اگر بتواند به شکل صحیحی به صورت سالانه نسبت به افزایش چند درصدی قیمت‌ها اقدام کند می‌تواند از پیدایش شوک‌های ارزی در مقاطع مختلف جلوگیری کند.رادپور با اشاره به تورم کشور و تاثیر آن بر قیمت ارز، گفت: باید توجه داشت که پول ملی ما دشواری‌های بسیاری برای حفظ برابری در مقابل ارزهای بین‌المللی دارد و نمی‌تواند در بلند‌مدت ارزش خود را حفظ کند که این امر به دلیل تورم بالای موجود در جامعه ماست.
وی خاطر نشان کرد: به طور مثال می‌توان به کشوری مانند امارات متحده عربی اشاره کرد که سال‌هاست موفق شده سیاست ارزی ثابتی را در پیش بگیرد و ارزش پول ملی خود را در مقابل ارزهای رایج بین‌المللی حفظ کند که در نتیجه آن با تسهیل مراودات تجاری و گسترش روابط اقتصادی با دیگر کشور‌ها مواجه شده است.
این کارشناس اقتصادی تصریح کرد: در مجموع اگر بتوان نگاه بلند‌مدتی به مدیریت بازار ارز داشت و نوسانات فرسایشی کوتاه‌مدت را در آن لحاظ کرد ممکن است شاهد بروز ریسک کمتری در مقاطع مختلف در قیمت‌ها باشیم که می‌تواند ثبات و آرامش بیشتری را در بازار ایجاد کند.
سایر اخبار این روزنامه
نامه تشکل‌های دانشجویی درخصوص معرفی وزیر علوم به مجلس؛
رییس مرکز آمار ایران انتقاد کرد؛
دلاریزه شدن اقتصاد ایران
در گفت و گو با معاون وزیر نفت مطرح شد؛
خودکشی اقتصادی
نخستین واکنش بازار موبایل به اجرای طرح رجیستری؛
صداوسیما ضابطه ممنوع‌التصویری را
دلار برای زائران اربعین ۴۲۵۰تومان
برخورد قلیانی!
تولد دموکراسی در حاشیه خلیج‌فارس!
بازار املاک کلنگی پس از ابلاغیه دولت جان گرفت؛
کالبدشکافی بحران تجارت خارجی در همایش روز ملی صادرات؛
آسیب‌شناسی روند خصوصی‌سازی در مدیریت معادن کشور؛
ترامپ؛ اسراییلی‌تر از بوش
واردات، متهم رده اول نیست
تاملی در سفر هیات فلسطینی به تهران
نشست خبری رییس سازمان حفاظت محیط‌زیست؛
کیک کوچک و دهان های باز
تاملی در سفر هیات فلسطینی به تهران
تاملی در سفر هیات فلسطینی به تهران
