روزنامه خراسان

یک روز پرهیجان در کنار مراقبان پرواز

الهه توانا- روی صندلی هواپیما نشسته‏‌اید و به مقصد فکر می‎کنید؛ به این‎که چند ساعت دیگر می‎رسید و چه کارهایی برای انجام دادن و چه جاهایی برای رفتن، پیش رو دارید. رمانتیک‏‌ترها هم احتمالا به آبی آسمان و ابرهای پنبه‎ای فکر می‎کنند! گاهی البته قدری تکان‎تکان خوردن و صداهای عجیب‎وغریب و به‎دنبالش کمی استرس هم چاشنی سفرتان می‎شود اما به‎طور کلی نگرانی خاصی به دلتان راه نمی یابد. این که می‎توانیم در ارتفاع چندهزار پایی، با خیال راحت توی یک پرنده فلزی بنشینیم و بین زمین و آسمان معلق بمانیم، غیر از خلبان که دلمان به دست‎فرمانِ خوبش قرص است، به‌این‌خاطر است که یک‎عده آدم، آن پایین هستند که امنیت و آرامش ما در آسمان مدیون توانایی و مهارتشان است؛ همان‎هایی که خیلی‎هایمان فقط توی فیلم‎ها دیده‎‎ایم شان و غیر از یک میکروفن و چند کلمه نامفهوم انگلیسی و یک اتاق شیشه‎ای، چیز دیگری درباره‌شان نمی‎دانیم؛ «مراقبان پرواز» کسانی هستند که با رادار و رادیو، هواپیماها را در آسمان هدایت می‌کنند و به خلبان‌ها دستور می‌دهند به کدام سمت گردش کنند،‌ اوج بگیرند، فرود بیایند و سرعتشان را کم‌ و زیاد کنند. دیروز، 28 مهرماه، روز جهانی مراقبت پرواز بود. به‎همین مناسبت برای تهیه یکی از هیجان‎انگیزترین گزارش‎هایمان راهی «برج مراقبت» فرودگاه شهید هاشمی‌نژاد مشهد شدیم؛ چندبار توی زندگی برای آدم پیش می‎آید نحوه هدایت هواپیماها را از نزدیک ببیند؟ ما که قدر فرصتمان را دانستیم و حسابی از آن استفاده کردیم؛ شما هم با ما به برج مراقبت بیایید تا این شغل جالب را بیشتر بشناسید.
 
مراقب پرواز، دقیقا مراقب چیست؟ ورود به ساختمان شیشه‎ای مراقبت، کار آسانی نبود و کلی هماهنگی لازم داشت. هفته گذشته بالاخره بعد از چند روز پیگیری، راهی فرودگاه شدیم، البته از همان لحظه اول چشممان به جمال برج روشن نشد؛ هم برای عکاسی نیاز به هماهنگی‎های جداگانه بود و هم این که متوجه شدیم آن بالا کارها حساس‎تر از آن است که امکان مصاحبه کردن وجود داشته‎باشد. این شد که رئیس «اداره کنترل ترافیک هوایی» استان، مهندس محمود صداقت، چندساعتی توی اتاقش ما را پذیرفت و با حوصله به سوالاتمان پاسخ داد. راستش ما هم مثل خیلی از شما، چیز زیادی از مراقبت پرواز نمی‎دانستیم، برای همین اولین سوالمان این‎بود که مراقب پرواز دقیقا چه کار می‎کند؟ مهندس صداقت توضیح می‎دهد: «کنترل ترافیک هوایی، سرویسی است که مسئولیت هدایت هواپیماها و کلیه اشیای پرنده را برعهده دارد و این مسئولیت در قالب دو هدف کلی محقق می‎شود؛ رعایت ایمنی و ایجاد یک جریان منظم پروازی که برای سیستم، بهره‎روی اقتصادی داشته‎باشد که این هدف با جلوگیری از تأخیرهای ناخواسته و نابه‎جا برآورده می‌شود. این دو عامل، در دو کفه ترازو قرار دارند و همیشه باید با هم در موازنه باشند». این اشیای پرنده هم که آقای صداقت می‎گوید پروازهای آموزشی، پروازهای سبک و فوق سبک، هلی‎کوپتر، پروازهای جنگنده‎ها و نظامی و پهپادها و کلا هر شیئی را که در آسمان پرواز می‎کند، شامل می‎شود. خلاصه این‎که هیچ جنبنده‎‎ای در آسمان پرواز نمی‎کند مگر این‎که مراقبان پرواز از موقعیت مکانی و زمانی‎اش باخبر باشند.     آشنایی با شغلی که هیچ کس حاضر نمی شود بیمه مسئولیتش را قبول کند گام به گام با یکی از ۷ شغل سخت دنیا بالاخره مجوز ورود ما به برج صادر می‎شود. وارد آسانسورهای امنیتی می‎شویم؛ ذهنمان، بخش زیادی از تمرکزش را روی آمادگی برای ضبط و نوشتن دقیق اطلاعات گذاشته است اما باید اعتراف ‎کنم که از آن ته‎توهای ذهن، صدایی شنیده می‎شود که می‎گوید: «سلفی یادت نره!». آسمانی که ما می‎بینیم با آنی که مراقبان پرواز می‎بینند، کلی فرق دارد. آسمان برای آن‎ها تقسیم‎بندی شده‎ و مثل زمین، مسیرهای عبوری در آن کشیده شده ‏است؛ یعنی هر هواپیمایی نمی‎تواند در هر مسیری که خواست پرواز کند بلکه برای هواپیماها، درجه، سمت، ارتفاع و حتی حریمی، مثل شانه خاکی جاده، مشخص می‎شود که اجازه ندارند از آن خارج شوند. مراقبت پرواز، واحدهای مختلفی دارد که شرح وظایف هرکدامشان خیلی مفصل است؛ ما همه‎اش را توی چهار بخش، خیلی خلاصه برایتان تعریف می‎کنیم.   مرحله اول کنترل زمینی (ground control) مراقبان پرواز، کارشان نه از لحظه بلندشدن هواپیما بلکه از روی زمین و حتی از توی پارکینگ شروع می‎شود. این‎جا در واحد «کنترل زمینی» یک صندلی هست و کلی دم و دستگاه پیشرفته که به آن ها «کنسول» می‎گویند. آن بلندگوی معروف هم هست؛ در دست آقایی با پیراهن سفید که یک چشمش به دستگاه‎های روبه‎رویش است، یکی به آن‎طرف دیواره‎های شیشه‎ای و هواپیماها را می‎پاید و همان‎طور که یک‎چیزهایی را به انگلیسی می‎گوید، کاغذ کوچکی را هم که برایش پرینت می‎شود، می‎خواند. مهندس صداقت توضیح می‎دهد: «آن‎چه بین خلبان و کنترلر (مراقب) رد و بدل می‎شود، تمام اطلاعات پروازی شامل نام و شماره پرواز، فشار هوا و اطلاعات هواشناسی، میزان ارتفاع و شرایط فرودگاهی است که از قبل در اختیار کنترلرِ این واحد قرار گرفته‌است و او پیش از تیک‎آف، آن‎ها را برای خلبان می‎خواند، خلبان هم این اطلاعات و مجوزها را به‎طور دقیق بازخوانی می‎کند و تازه بعد از این، اجازه روشن کردن موتور و خیزش به سمت باند را پیدا می‎کند. همه این تماس‎های رادیویی بین خلبان‎ها و مراقبان، ضبط می‎شود». آقای «علوی»، مراقب واحد زمین و دبیر «جامعه مراقبت پرواز» مشهد است که بعد از تمام شدن کارش، مسئله مهمی را مطرح می‎کند: «مراقبت پرواز، جزو هفت شغل سخت دنیاست و هیچ‎کس حاضر نمی‎شود بیمه مسئولیت این کار را قبول کند. ما هم در جامعه مراقبت پرواز، که یک نهاد غیردولتی است، علی‎رغم تلاش‎هایمان نتوانسته‎ایم بیمه این کار را بگیریم». مرحله دوم برج (tower) چند قدم آن‎طرف‎تر از جایگاه مسئول «زمین»، دو کنترلر جوان نشسته‎اند که همه هوش و حواسشان به هفت-هشت هواپیمای توی باند است. صداقت می‎گوید: «کنترلر برج، مسئول باند است و درصورتی اجازه پرواز را صادر می‎کند که باند برای پرواز کاملا آماده باشد. البته قبلش، مثل مرحله پیش باید یک‎سری اطلاعات را با خلبان کنترل و برایش مجوز پرواز صادر کند. در این مرحله، اگرچه خلبان خودش، موقعیتش را می‎داند اما مراقب به او می‎گوید که دقیقا در کدام باند قرار گرفته و جریان باد را هم به او می‎گوید. باد این‎جا خیلی مهم است؛ چون هواپیما باید در جهت عکس باد، تیک‎آف کند و در جهت عکس باد هم بنشیند؛ وقتی فشار هوا زیر بال‎ها زیادتر باشد، از لحاظ آیرودینامیک به هواپیما قدرت بالابرندگی می‌دهد، در طول مسیر اما بهتر است که باد از پشت هواپیما بوزد. همچنین مشخص می‎شود باد با سامانه مخصوصی که سه تا سنسور در ابتدا، وسط و انتهای باند دارد؛ میزان ، جهت و سرعت باد را نشان می‎دهد. خلبان در این مرحله هم باید مجوز پرواز را برای کنترلر، بازخوانی کند. کنترلر همچنین باید حواسش به پروازهای ورودی باشد؛ یعنی اگر پرواز ورودی وجود داشته‎باشد، به خلبان مجوز قرار گرفتن در باند را نمی‎دهد تا تلاقی صورت نگیرد». برج مراقبت، تا شعاع هفت «ناتیکال مایلی» یعنی تقریبا 15 کیلومتری فضای اطراف را کنترل می‎کند و غیر از استفاده از رادار و میکروفن، باید به‎صورت چشمی هم هواپیماها را تعقیب کند؛ برای همین است که برج مراقبت را شیشه‎ای می‎سازند. مرحله سوم تقرب (Approach) حالا هواپیما اجازه پرواز دریافت کرده‎است و باید با واحد بعدی یعنی «واحد تقرب پرواز» تماس برقرار کند. ما هم برج را ترک می‎کنیم و به طبقه پایین می‎رویم. در واحد تقرب، هدایت و کنترل پرواز توسط رادار انجام می‎شود؛ بنابراین به دیدن هواپیما و شیشه‎ای بودن فضا نیازی نیست. مهندس صداقت درباره کار این واحد، توضیح می‎دهد: «واحد تقرب، تا فاصله 100 کیلومتری فرودگاه را کنترل می‎‌کند. این‌جا کنترلر، هواپیما را روی صفحه رادار به‌صورت نقاط درخشان (blip) می‎بیند، لحظه‎به‎لحظه آن را رصد می‎کند و حواسش به تمام اطلاعات پرواز شامل سمت، سرعت و ارتفاع هست. تقرب، حساس‎ترین واحد است چون همه کنترل هواپیما توسط مراقب انجام می‎شود و خلبان، به طور کامل به او اعتماد می‎کند. این سیستم راداری که در فرودگاه‎های بزرگ کشور وجود دارد، بالاترین سطح ارائه سرویس و دقیق‎ترین و ایمن‎ترین سیستمی است که می‎تواند به هواپیما ارائه شود». در واحد تقرب، اتاق مجزایی وجود دارد که در آن شبیه‎سازی شرایط پرواز و مراقبت انجام می‎شود. یک کنترلر تازه‎کار را که نمی‎شود یک‎راست پشت دستگاه فرستاد و هدایت هواپیما را به دستش سپرد؛ او این‎جا در شرایطی شبیه به واقعیت، مراقبت پرواز را تمرین می‎کند. این‎ بخش را مهندس «مرتضوی‎کیا»، کارشناس مسئول رادار و مسئول اتوماسیون اداره کنترل ترافیک هوایی، توضیح می‎دهد: «این‌جا هر آن‎چه ممکن است در آسمان رخ بدهد شبیه‎سازی می‎شود، مانند؛ شرایط ترافیکی، پروازهای ورودی و خروجی، انواع مختلف پروازی شامل جنگنده، وی‎آی‎پی و ...، شرایط آب‌وهوایی مختلف و موقعیت‎های اورژانسی. پشت یکی از این دستگاه‎ها، شخصی به‌عنوان کنترلر و کنارش یک فرد باتجربه‎تر می‎نشیند؛ پشت دستگاه دیگر هم یک نفر به‎عنوان خلبان می‎نشیند که همه اطلاعات لازم و اشکالاتی را که در پرواز پیش می‎آید، گزارش می‎ دهد و مراقب باید براساس گزارش او، واکنش درست نشان بدهد. » مرحله چهارم مرکز کنترل (center control) اما وقتی هواپیما از 100 کیلومتری فرودگاه خارج می‎شود، یعنی مثلا از مبدأ مشهد به نزدیکی‎های سبزوار می‎رسد، کنترلش برعهده کجاست؟ مهندس صداقت جواب می‎دهد: «از این‎جا به بعد، هواپیما به مرکز کنترل واقع در تهران، تحویل داده می‎شود و هدایتش تا 100 کیلومتری فرودگاه مقصد برعهده این مرکز است. درواقع مرکز کنترل، جایی است که اتفاقات بین فرودگاهی را کنترل می‎کند. این مرکز، تمام پروازهای عبوری را هم کنترل می‎کند؛ ‎یعنی پروازهایی که قرار نیست در فرودگاه‎های کشور بنشینند و فقط از آسمان کشور ما عبور می‎کنند». همه این مراحل در فرودگاه مقصد به‌صورت معکوس انجام می‎شود؛ یعنی مثلا در فرودگاه مهرآباد، کنترل هواپیما از واحد تقرب شروع می‎شود، بعد نوبت برج است و بعد هم واحد کنترل زمینی کارش را انجام می‎دهد.  
سختی ها و جذابیت های مراقبت پرواز کار مهندس صداقت همان‎طور که گفتیم، نظارت بر سیستم کنترل ترافیک هوایی است اما قبلا وظیفه مراقبت از پرواز را برعهده داشته و به‎خوبی از استرس‎ها و فشارهایش باخبر است: «ایکائو (سازمان هوانوردی غیرنظامی بین‎المللی) برنامه دقیقی برای کاهش خطر و خطاهای انسانی دارد، چون هم جان مردم برایش مهم است و هم خود هواپیما از لحاظ اقتصادی اهمیت زیادی دارد. از طرف دیگر سوانح هوایی، یک تراژدی است که اعتبار سیاسی و اجتماعی یک کشور را زیر سوال می‎برد. برای همین، ما با آموزش، تدوین دستورالعمل‎ها و به کمک فناوری همیشه سعی می‎کنیم لایه‎های دفاعی‎مان را تقویت کنیم و ضریب خطا را پایین بیاوریم اما به‎هرحال اتفاقات بد گریزناپذیر است؛ ممکن است موتور هواپیما آتش بگیرد، بدنه هواپیما آسیب ببیند، هواپیما با پرنده برخورد کند، چرخ هواپیما یا حتی دستگاه‏ های زمینی ما دچار مشکل شود. شرایط جوی و اتفاقات طبیعی هم بر کار ما تأثیرگذار است؛ مثل زلزله، برف، باران، تگرگ، مه، توفان و اغتشاشات جوی که شامل رعد و برق، جنبش توده‎های هوا روی کوه‎ها و واکنش متقابل بین توده‎های هواست. مثلا ما در پاییز و بهار، انحرافات زیادی در پروازها داریم برای این‎که هواپیما هیچ‎وقت نباید وارد ابر باران‎زا بشود وگرنه سقوط خواهدکرد. ما باید حواسمان به همه این‎ها باشد به‏علاوه این‎که گاهی به دلیل کنترل‎ناپذیر بودن همین عوامل، مجبور می‎شویم پروازها را کنسل کنیم و مسافران از دستمان ناراحت می‎شوند. همین مه که برایتان گفتم می‎تواند باعث کنسل شدن پرواز شود چون طبق قوانین بین‎المللی، یک حداقل دید برای پرواز خروجی لازم است تا هواپیما از زمین حرکت کند و از آن طرف برای پرواز ورودی هم باید حداقل دیدی ‎باشد تا پرواز بتواند بنشیند. حجم ترافیک پروازها هم عامل دیگری است که باید مدیریتش کنیم؛ ما در خلوت‎ترین روزها بین 180 تا 220 پرواز داریم که در روزهای شلوغ به 300 پرواز هم می‎رسد؛ یعنی هر دوسه دقیقه یک پرواز! کار ما البته جذابیت‎های خاص خودش را هم دارد؛ وقتی پروازی به‎سلامت می‎‏نشیند یا وقتی پروازی را از خطر نجات می‎دهیم، خیلی خوشحال کننده‎‎است. شغل ما هیچ‎وقت یکنواخت نمی‎شود؛ یک کنترلر ممکن است در طول روز چند جمله را 200 بار تکرار کند ولی هیچ‎وقت برایش تکراری نمی‎شود؛ هربار خلبان عوض می‎شود، سرویس عوض می‎شود، شرایط فرودگاهی و شرایط جوی عوض می‎شود و هر لحظه با لحظه پیش فرق دارد. در این کار روزمرگی راه ندارد».   چطور مراقب پرواز شویم؟ تنها راه ورود به حرفه مراقبت پرواز، رفتن به دانشکده صنعت هواپیمایی کشوری در تهران است. مهندس صداقت که کارشناسی‎ارشد هوافضا دارد، درباره این رشته بیشتر توضیح می‎دهد: «دوره‎های تحصیلی رشته مراقبت پرواز مثل بقیه رشته‎هاست و از سطح کاردانی شروع می‎شود. ورود به این دانشگاه اما شرایط خاصی دارد؛ همان ابتدا تستی از داوطلبان گرفته می‎شود تا سلامت جسمی و روانی‎شان تأیید شود. قوانین و مقررات هوانوردی، شناخت فرودگاه‎ها، هواشناسی و عملیات تجسس و نجات، بخشی از دروسی است که دانشجویان این رشته باید بگذرانند. دانشجوی مراقبت پرواز بلافاصله بعد از فارغ‎التحصیلی، اجازه کار ندارد بلکه باید در تمام سطوح مراقبت (زمین، برج و تقرب) آموزش ببیند، امتحان کتبی و تئوری بدهد، برای هرکدامشان گواهی نامه جداگانه دریافت کند، به‎عنوان کمک‎مراقب کنار کنترلر هر واحد بنشیند تا کم‎کم به او اجازه بدهند با میکروفن صحبت و پرواز را کنترل کند. غیر از این، ما مرتب در حال آموزش‎دیدن هستیم؛ به‎دلیل پیشرفت دائمی فناوری‎های پروازی، دانش ما باید مدام به‎روز شود. تست پزشکی هم به‎صورت دوره‎ای انجام می‎شود و هر دو سال یک‎بار باید تست بدهیم (زیر 40 سال‎ها، هر چهار سال یک‎بار کنترل می‎شوند). شیفت‎های کاری ما 12 ساعته است. کنترلرها هر دو ساعت یک‎بار باید از موقعیتشان بلند شوند و استراحت کنند».  
لینک منبع خبر
پربازدیدترین‌های روزنامه ها
اسراييل‌ضربه راهبردي خورده است (اعتماد) افتتاح ابرپروژه سد و نیروگاه ایرانی در سریلانکا (جوان) اخبار ویژه (کيهان) عیارسنجی طرح مالیات بر عایدی سرمایه (تجارت)
سایر اخبار این روزنامه
زمزمه های اختلا ف نظر موشکی در اروپا اروپا دنباله روی آمریکانباشد استفاده از پالم در لبنیات روی موج تناقض یک روز پرهیجان در کنار مراقبان پرواز بدل ملانیا رئیس جمهور آمریکا را همراهی می کند؟ زمزمه های اروپایی را جدی بگیریم آغاز جایگزینی دلار در تجارت ایران جمعه خونین افغانستان دختر خاص در دیدار نخبگان با رهبری چه کسی است؟ قتل برای ماندن در تجرد! لذت تماشای فوتبال در قلب شهر با سیگار سوزاندمش تا بترسد! «کارتن مشهد» تعطیل شد! «کارتن مشهد» تعطیل شد!