برجام همه داستان نیست

محمد هدایتی- پس از اینکه تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران به رهبری آمریکا، کشور را در مضیقه قرار داد، به تدریج این باور در داخل کشور شکل گرفت که ریشه اصلی نابسامانی‌های اقتصادی- اجتماعی در کشور تحریم‌ها هستند. تحریم‌ها به درستی ظالمانه خوانده شد و مضر به حال مردم ایران. آن روزها استدلال می‌شد که تحریم‌ها، مانع از فروش نفت ما در بازارهای بین‌المللی می‌شود و از این رو بنیه و توان اقتصادی کشور را با فرسایش مواجه کرده است. بدیهی است در اقتصاد جهانی‌شده امروز که از اساس مبتنی بر دادوستدهای بین‌المللی هرچند نه لزوما برابرانه است، محروم کردن یک کشور از این بازار، پیامدهای خطرناکی برای آن دارد. اما در عین تصدیق اهمیت تحریم‌ها و همچنین مطلوبیت برجام (به‌عنوان معاهده‌ای در راستای منافع کل کشور)، تقلیل دادن مشکلات کشور به مناسبات بین‌المللی یا نفس تحریم‌ها، خطایی استراتژیک است.
ما از مسایلی رنج می‌بریم که خصیصه‌ مدیریتی سیاسی دارند و شروع‌شان بسیار پیشتر از تحریم‌ها بوده است. مساله اینجاست که وجود تحریم‌های بین‌المللی نه‌تنها باید همگونی بیشتری در مدیریت داخلی ایجاد می‌کرد و عزم را برای کاستن از مشکلات کم می‌کرد که متاسفانه خود به محرکی برای اتلاف‌ها و کژکارکردهای جدید در نظام مدیریتی بدل شده است.در تمام این سال‌ها همواره شاهد اخباری بوده‌ایم درباره کشف فسادهای گسترده یا افشای رانت‌های افراد یا نهادهای مختلف مرتبط با قدرت که در وضعیت‌های اقتصادی خلل ایجاد کرده‌اند.
کار به جایی رسید که احمد توکلی، نماینده و رییس سابق مرکز پژوهش‌های مجلس، فساد را مهم‌ترین تهدید برای نظام سیاسی مستقر قلمداد کرد؛ فسادی که درباره پیامدهای ویرانگرش در عرصه‌های مختلف اتفاق‌نظر وجود دارد. اما هنوز هیج ایده یا برنامه مشخصی برای مبارزه با آن وجود ندارد و همه گروه‌ها و جناح‌های سیاسی کم و بیش در آن نقش دارند.
دیگر اینکه مشکلاتی دیرپا دامنگیر کشور هستند که وضعیت‌شان بحرانی شده است اما با وجود دیرپایی، نشانی از بهبود در وضعیت آنها دیده نمی‌شود.


سیاست‌های غلط در حوزه زیست‌محیطی کماکان ادامه دارد، شاهد افزایش روزافزون فشارها بر اقشار ضعیف و حاشیه‌نشین‌ها در کشور هستیم، نظام مدیریتی کشور کماکان در دام حامی‌پروری و خویشاوندسالاری گرفتار است به شایسته‌سالاری وقعی نهاده نمی‌شود و وضعیت آموزش و پژوهش هم بحرانی است.این وضعیت‌ها اگرچه خود مستقیم و غیرمستقیم متاثر از تحریم‌ها بوده‌اند اما دیرپایی آنها نشان می‌دهد که مسایلی ساختاری‌ترند که پدیده‌هایی چون تحریم‌ها تنها آنها را تشدید کرده‌اند. اما وجود و تداوم‌شان، نه‌تنها به از بین رفتن بنیان‌های نظم اجتماعی و به سخت‌تر شدن شرایط زندگی شهروندان منجر می‌شود بلکه کشور را در برابر پیشامدهایی چون تحریم‌ها ضعیف‌تر و مشروعیت نهادهای تصمیم‌گیر و قدرتمند را با چالش مواجه می‌کند.
hedayati.mohammad@yahoo.com