روزنامه ابتکار
1396/06/30
سهم کتاب‌سازی در نشر ایران چقدر است؟ سریدوزی در بازار نشر
فاطمه امینالرعایابازار نشر، بازار بزرگی است و به همان نسبت هم آشفتگی‌های بسیاری در آن به چشم می‌خورد. کتاب‌سازی و کتاب‌دزدی از این دست آشفتگی‌ها هستند که اهمیت بسیار زیادی هم دارند. در این میان سوالاتی وجود دارد که باید برای آن‌ها پاسخی یافت. سوال‌هایی مثل «کتاب‌سازی و کتاب‌دزدی چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟»، «چقدر این مسئله در بازار نشر رواج دارد؟» و «آیا نهادی برای جلوگیری از کتاب‌سازی وجود دارد؟»
چهار روش برای تالیف کتاب وجود دارد که عبارتند از: تالیفی، تصنیفی، ترجمه‌ای و کتاب تالیفی-ترجمه‌ای. کتاب تالیفی، نتیجه مطالعه منابع مختلف از سوی محقق است. ارجاع به منابع استفاده شده در کتاب تالیفی، رکن اساسی است اما آرایش مطالب و انشاء آن‌ها بر عهده محقق است. بخش عمده منابع دانشگاهی باید جنبه تالیفی داشته باشند. اعتبار کتاب به دو عامل منابع و شیوه نگارش مولف بستگی دارد. گرد‌آوری، سطحی پایین‌‌تر از تالیف دارد و به عبارتی دیگر نوآوری و قلم مولف کمتر در آن دیده میشود. کتاب تصنیفی، به قلم افراد با تجربه و صاحب‌نظر تولید میشود. نوآوری موضوعی و نوآوری حاصل از تجربه، ویژگی‌های کتاب تصنیفی هستند. حدود 70 درصد مطالب آثار تصنیفی نتیجه تلاش‌ها و پژوهش‌های مولف است. کتاب‌های ترجمه نیز با امانت‌داری کامل باید برگردان شوند اما برخی آثار به دلیل تفاوت فرهنگی یا علمی، به‌طور کامل ترجمه نمی‌شوند و فقط بخش‌های موردنظر مترجم برگردان می‌شوند و همراه مطالبی از چند اثر دیگر در قالب یک کتاب منتشر می‌شوند. محصول نهایی با عنوان اثر ترجمه-تالیف منتشر میشود که از نظر دانشگاهیان کار پسندیده‌ای نیست.
کتاب‌سازی، خرده دزدی است
اما کتاب‌سازی در کجای این داستان قرار می‌گیرد؟ محمود آموزگار، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره تعریف کتاب‌سازی به «ابتکار» می‌گوید: کتاب‌سازی به معنای ناخونک زدن است. یعنی بخشی از یک کتاب و قسمتی از یک مقاله دیگر را برداریم و به هم بچسبانیم، به عبارت دیگر کتاب‌سازی یک جور خرده دزدی است. اما کتاب‌دزدی این است که اثر کسی را به نام شخص دیگری چاپ کنیم. در شبکه‌های صدور مدرک و پایان‌نامه مقوله کتاب‌سازی بسیار دیده میشود. افراد در این شبکه‌ها موضوعی را در اینترنت جست‌وجو می‌کنند و هر چه پایان‌نامه مرتبط با آن موضوع می‌یابند را برمی‌دارند و از هرکدام تکه‌ای را به هم می‌چسبانند. این مقوله به نوعی جعل است. اما اینکه کسی کتاب شخص دیگری را به نام خودش چاپ کند سرقت است نه جعل.
او درباره میزان کتاب‌سازی در بازار نشر می‌گوید: متاسفانه این موضوع در بازار نشر بسیار رواج دارد. اتفاقی که می‌افتد مثل سریدوزی در خیاطی است. ناشرانی هستند که خیلی راحت مجوز می‌گیرند، همان‌ها عنوان کتاب‌ها را عوض می‌کنند و مدام آن را چاپ می‌کنند.
آموزگار ادامه می‌دهد: البته کتاب‌سازی در رمان‌ها تقریبا اتفاق نمی‌افتد چون نامربوط بودن تکه‌های اضافه شده کاملا مشخص است. اما در علوم انسانی و زبان‌شناسی و کتاب‌های این‌چنینی کتاب‌سازی بسیار دیده میشود.
ممیزی نگاه محتوایی ندارد
رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره وجود نهاد نظارتی برای جلوگیری از کتاب‌سازی می‌گوید: ممیزی ما متاسفانه اصلا ناظر بر کتاب‌سازی نیست، ممیزی ما اصلا نگاه محتوایی ندارد، بلکه کاملا نگاهی شکلی دارد. یعنی یک سری عبارات و کلمات نباید در کتاب وجود داشته باشند. این اشکال بزرگی است که جای بررسی دارد.
او در پاسخ به این سوال که آیا هدف نویسندگان تنها این است که کتابی چاپ کنند و از مزایای آن استفاده کنند یا مولف بودن برای آن‌ها مهم است، می‌گوید: نمی‌شود منکر وجود این قضیه شد که هر کس دوست دارد کتابی به نام خودش چاپ کند. متاسفانه جدیدا هزینه چاپ را هم از نویسنده می‌گیرند و کتاب را منتشر می‌کنند. این موضوع با ماهیت و تعبیری که ما از نشر می‌دانیم و در عرصه بین‌المللی شاهد آن هستیم تفاوت جدی دارد. نشر وظیفه دارد استعداد را کشف کند و زمینه‌های بهتر دیده شدن اثر را فراهم کند. این هویت اصلی ناشر است. انجام دادن یک سری خدمات را مثل ویراستاری و صحافی و چاپ و .. وظیفه نشر نیست و فاصله جدی معنا‌داری با وظیفه اصلی ناشر دارد.
نپیوستن به کپی رایت جهانی، قدم اول در رواج کتاب‌سازی
رضا امیرخانی، نویسنده، که شاید معروف‌ترین کتاب او «من او» باشد، درباره موضوع کتاب‌سازی به «ابتکار» می‌گوید: نپیوستن به کپیرایت جهانی باعث میشود در داخل نیز نسبت به حقوق مولفان و مصنفان بی‌توجه باشیم. مقداری از کتاب‌دزدی‌ها و کتاب‌سازی‌های ما به همین مسئله برمی‌گردد. اگر ما فرا می‌گرفتیم که در یک نظام جهانی مساله کتاب دزدی را حل کنیم، قطعا در داخل هم به توفیقاتی دست می‌یافتیم.
بزرگ‌ترین کتاب‌دزدی؛ افست کتاب بدون کپیرایت
این نویسنده، درباره بزرگ‌ترین کتاب‌دزدی در کشور می‌گوید: بزرگ‌ترین کتاب‌دزدی در کشور ما مسئله افست کتاب بدون کپیرایت است. وقتی ناشر این مسئله را یادگرفت به طور طبیعی آرام آرام در مورد نویسنده‌های داخلی هم این کار را انجام می‌دهد. معمولا عمده کتاب‌سازی‌ها بر مبنای سفارش‌ها شکل می‌گیرد، چه سفارش‌های دولتی چه سفارش‌های خصوصی.
او درباره راه حل مقابله با کتاب‌دزدی و کتاب‌سازی می‌گوید: در مقابل کتاب‌دزدی قوانین و اهرم‌های حقوقی باید بازدارنده باشند اما در مورد کتاب‌سازی بدون شک جریان نقد رسانه‌ای باید از این کار جلوگیری کند. به نظر من جریان نقد رسانه‌ای ما در بحث کتاب‌سازی بسیار جریان متروک و ناکارآمدی است. پیش از این در یکی از مجلات معتبر ستون یا صفحه‌ای به نام «متاب» وجود داشت که در آن به مسئله کتاب‌سازی اشاره می‌شد. اما امروز از این صفحات و متون کمتر پیدا میشود.
امیرخانی ادامه می‌دهد: ساده‌ترین نوع کتاب‌سازی و کتاب‌دزدی استفاده از عناوین یا طرح جلد کتاب است. در مورد بعضی از کتاب‌های من این اتفاق افتاده است. یعنی کتابی از من با فیپا و شماره ثبت شده در کتابخانه ملی وجود دارد. حالا بعد از 15 سال همان نام بر کتاب دیگری نقش بسته و جالب این است که این کتاب هم فیپای دیگری دارد.
سایر اخبار این روزنامه
«ابتکار» از چالش‌های مدیریت شهری تهران گزارش می دهد
حل معضلات پایتخت؛ واقعیت یا آرزو؟
سهم کتاب‌سازی در نشر ایران چقدر است؟
سریدوزی در بازار نشر
فعالان سیاسی درگفت‌وگو با « ابتکار» بررسی کردند
سیاست و اتاق‌های شیشه‌ای
رضا دهکی
به عمل کار برآید، به «سخنرانی» نیست!
«ابتکار» از سوژه ای تکراری گزارش می‌دهد که تکراری نمی شود
پیک‌نیک در میدان اعدام
تنش در اقلیم کردستان چه اثری بر اقتصاد ایران خواهد گذاشت؟
حاشیه های اقتصادی یک«همه پرسی»
روحانی در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به اظهارات ترامپ واکنش نشان داد
تصویب آیین نامه بازپرداخت بخشی
از بدهی‌های دولت به تامین اجتماعی
روحانی در سخنرانی خود در مجمع عمومی سازمان ملل متحد به اظهارات ترامپ واکنش نشان داد
