آیا برگزاری مراسم حج زمینه‌ساز کاهش تنش‌های دو همسایه می‌شود؟ خانه خدا میانجی روابط تهران - ریاض

بعد از دو سال چالش ظاهرا بین مقامات عربستان اراده‌ای برای بهبود رابطه با ایران دارد شکل می‌گیرد. برگزاری مراسم حج بعد از مدتی توقف حالا دارد زمینه کاهش تنش با مقامات سعودی را فراهم می‌کند. رفتار عرب‌ها با ایرانیان در مراسم حج نشان می‌دهد آنها خدمت‌رسانی به ایرانی‌ها را با حساسیت بیشتری دنبال می‌کنند. حجاج خانه خدا از وضعیت خدمت‌رسانی در سفر خود رضایت دارند و نگاه به تغییر روابط هم در سخنان بعضی از مقامات عربستان دیده می‌شود. حتی بعضی‌ رسانه‌های عرب زبان از سفر هیات عربستان به ایران خبر داده‌اند.
چشم ایرانیان خانه خدا را دید
در دو سال گذشته اتفاقات زیادی باعث شد ایران با عربستان روابط پرچالشی داشته باشد. از اهانت به دو نوجوان ایرانی در فرودگاه این کشور گرفته تا بی تدبیری مقامات عرب در برگزاری مراسم حج جدال لفظی ایرانیان با کشور همسایه‌شان را شدت داد. سقوط جرثقیل در بیت صحن مقدس خانه خدا و فاجعه منا که در آن ایرانیان بیشترین قربانی اعراب بودند مقامات عربستان را تقریبا با بحران حیثیت رو به رو ساخته بود تا آنکه اعدام شیخ نمر، عالم شیعی عرب در این کشور بهانه‌ای برای حمله به سفارت عربستان در تهران و مشهد فراهم کرد. ورود خودسرانه برخی به سفارت عربستان به تندتر شدن روابط با رقیب سنتی منطقه‌ای ایران شدت داد و سرانجام منجر به قطع روابط سیاسی شد. قطع روابط تا آنجا پیش رفت که شهروندان ایرانی سال گذشته در مراسم حج حضور نداشتند. اما بالاخره بعد از پیگیری‌های صورت گرفته بعد از دو سال چشم ایرانی‌ها به خانه خدا افتاد.
حساسیت اعراب در خدمت‌رسانی به شهروندان ایران


با این اوصاف ظاهرا مقامات سعودی در مراسم حج امسال بسیار نگران این بودند که چالش‌ها با همسایه پارسی زبان‌شان بیش از قبل نشود. آنگونه که سازمان حج و زیارت گزارش داده خدمات رسانی به زائران خانه خدا در بالاترین کیفیت خود صورت گرفته است. حتی در مسیر رمی جمرات که دو سال پیش منجر به شهادت بسیاری از مسلمانان از جمله ایرانی‌ها شد، خدمات رسانی به گونه‌ای بوده است که جمعیت چشمگیر زائران توانسته اند مراسم رمی جمرات را به راحتی انجام دهند. خبرگزاری رویترز هم خدمت رسانی با کیفیت سعودی‌ها به شهروندان ایرانی را تایید می‌کند.
رویترز می‌گوید «حجاج ایرانی از این حج راضی بوده‌اند. روابط ایران و عربستان در سال اخیر در بدترین وضعیت سال‌های گذشته بوده است. هر یک از این دو رقیب منطقه‌ای، دیگری را به حمایت از گروه‌هایی که صلح و امنیت منطقه را به خطر انداخته‌اند، متهم می‌کنند و هریک گروه‌های متفاوتی را در درگیری‌های سوریه و عراق و یمن مورد حمایت قرار می‌دهند. بر اساس این گزارش ۱۰ هزار ایرانی با لباس‌های سفید احرام و به وسیله اتوبوس‌های نارنجی رنگ، روز چهارشنبه در منطقه عرفات حاضر شدند. حجاج ایرانی در گفت‌وگو با رویترز گفته‌اند که تسهیلات و رفتار مقامات سعودی با آنها نسبت به سال‌های گذشته بسیار بهتر شده و دستگاه‌های تهویه هوا در چادرهای آنها نصب شده است. ایرانی‌ها گفته‌اند که مقامات عربستانی از آنها خواسته‌اند که مناسک شیعی را در فضای باز مدینه برگزار نکنند و گفته‌اند که با این کار ممکن است هدف داعش قرار بگیرند.»
از مذاکره تا مصافحه
سبب‌ساز این فضای به دور از تنش، اقداماتی بوده که در طی ماه‌های گذشته از سوی ایران صورت گرفته است. طی ماههای گذشته مذاکراتی بین مقامات ایران و عربستان برای برگزاری مراسم حج امسال انجام شد. محمد جواد ظریف، وزیر خارجه دولت روحانی هم اخیرا در حاشیه نشست سازمان همکاری اسلامی دیدار و گپ و گفتی با عادل الجبیر همتای عربستانی خود داشت که از آن اینگونه برداشت شد که فضای دو کشور رو به بهبود است. در بین مقامات سعودی هم اظهاراتی با رویکرد تغییر نسبت به روابط دیده می‌شود. خالد الفیصل، امیر مکه در یک نشست خبری ایرانی‌ها را برادران دینی عربستان خوانده و گفته: «امیدوارم حجاج ایرانی پس از ایام حج و بازگشت به وطن خود به نیکی از ما یاد کنند.» او گفته که کشورش هیچ شرط خاصی برای حجاج ایرانی نگذاشته و شرایط برای همه کشورها یکسان است. به بیان او «با همه حجاج به شکل یکسان رفتار می‌شود؛ چراکه همه آنها مهمان خداوندی هستند که با همه به یک شکل رفتار می‌کند.»
اعراب در ایران
یک رسانه عرب‌زبان هم گفته یک هیات از عربستان قرار است به زودی به ایران سفر کنند. گلف نیوز این را از قول یک منبع آگاه ایرانی خبر داده و گفته: هیات عربستانی برای ارزیابی خرابی‌های ناشی از حمله به سفارت و کنسولگری عربستان در تهران و مشهد عازم ایران می‌شود. این رسانه تاریخ این سفر را بعد از عید قربان یعنی روز گذشته اعلام کرده بود. آنگونه که این رسانه گفته تیم ارزیابی سعودی ابتدا قرار بود دو ماه پیش به ایران بیاید اما این دیدار به دلیل اختلافاتی که سعودی‌ها و ایرانی‌ها در خصوص برنامه این هیات و دیدارهای احتمالی‌شان با مقامات ایرانی داشتند به تعویق افتاد.» این رسانه عربی همچنین گفته ایرانی‌ها به دنبال حل و فصل اختلاف‌ها هستند و از نظر آنها حضور تیم سعودی در ایران، نشان‌دهنده تمایل عربستان به بازشدن مسیر روابط دیپلماتیک است.
با این حال حتی اگر ادعای ورود هیات سعودی به ایران درست نباشد، برگزاری مراسم کم حاشیه حج امسال بعد از دو سال تنش می‌تواند زمینه ساز بازگشت روابط به شرایط سه سال پیش و چه بسا سالهای دورتر باشد. روابط ایران و عربستان بعد از انقلاب اسلامی فراز و نشیب‌های زیادی داشته است که تحلیل گران طلایی ترین دوران دو کشور را در زمان سیدمحمد خاتمی در ایران می‌دانند.
سایر اخبار این روزنامه