روزنامه همدلی
1396/05/23
فرصت‌های اقتصادی که تنش روسیه با ترکیه، روسیه با اتحادیه اروپا و بحران قطر برای ایران به وجود آورد
چرا ایران بازار قطر را به ترکیه واگذار کرد؟همدلی| رضا نحوی - بعد از آن‌که کشورهای عربستان سعودی، امارات، بحرین و مصر خرداد 1396(5 ژوئن 2017) تمامی روابط هوایی و زمینی خود با قطر را قطع کردند، انتظار می‌رفت این کشور با بحران اقتصادی در ابعادی گسترده مواجه شود. تنها راه تنفس قطر از طریق مرز آبی‌اش با ایران بود و خلاصه اینکه تنش به وجود آمده در اتحادیه عرب بین برادران سابق و دشمنان امروز فرصتی کمیاب را هم در حوزه سیاست و هم در حوزه اقتصاد برای ایران مهیا کرد. شاید اولین نتیجه سیاسی بحران حاشیه خلیج فارس این بود که اتحاد سفت‌و‌سخت دولت‌های‌عربی علیه ایران شکافی عمیق برداشت و مسیر کین‌توزی‌ها این باربه سمت قطر روانه شد. اما بحران عربی –عربی در حوزه اقتصاد و حضور در بازارهای قطری هم فرصتی عالی برای ایران مهیا ساخت. در همان روزهای اول، صادرات مواد خوراکی از ایران و ترکیه روانه قطر شد تا این کشور ثروتمند در اولین نیازهای ضروری خود با بحران مواجه نشود. اما هر چه بیشتر گذشت ایران در رقابت با ترکیه در محصولات کشاورزی و خوراکی عقب ماند و عملا ترکیه بازارهای قطری را در اختیار گرفت. در اینجا بود که ضعف در زیرساختها نمایان شد. به این معنا که نقصان زیرساختها برای صادرات در سطح منطقه‌ای آن هم توسط بخش خصوصی آشکار گشت. بی‌تردید سال‌ها تحریم، اقتصاد ایران را کرخت و فاقد زیرساخت‌های لازم جهت شناسایی دقیق بازارهای منطقه‌ای و جهانی کرده است. در یک مورد صادرات محصولات کشاورزی و خوراکی به قطر، این محصولات بدون آن‌که روانه بازار این کشور حوزه خلیج فارس شوند، مسترد شدند تا توجه مسئولان به ضعف‌های اساسی صادرات جلب شود. آن گونه که یک نماینده بخش خصوصی می‌گوید این برگشت خوردن محصولات نه به دلیل کیفیت آنها که تنها به دلیل عدم نبود فریزرهای استاندارد در کشتی‌های ایرانی بوده است. در واقع در همه این مدت حمل حجم زیادی از محصولات کشاورزی که فاسد شدنی است با وسایل حمل‌و‌نقل استاندارد انجام نمی‌شود و در مواقعی با موتور لنج این محموله‌ها منتقل میشود. از یک سو نمی‌توان این محصولات را در هوای گرم نگه داشت و از طرفی یک کشتی یخچالی یا کانتینر یخچالی نیاز به بازاریابی دارد. این نوع شناورها معطل می مانند تا مثلا محموله‌های تره باری که می آید ظرفیت کشتی را تکمیل کنند و بعد حرکت کنند ولی موتور لنج این طور نیست. موتور لنج با 100 تن بار حرکت می کند و به قطر می‌رود.
از سویی ترکیه که صادرات خود به قطر را افزایش داده و یکه‌تاز این میدان شده از ایران خواسته که راه ترانزیتی محصولات ترکیه‌ای به قطر را فراهم کند تا هزینه حمل‌و‌نقل برای این کشور تا حد ممکن کاهش یابد. حال سوال این است آیا ایران باید به درآمدزایی ناچیز حق ترانزیت برای کالاهای ترکیه‌ای قانع شود یا نه؛ باید تلاش کند بار دیگر اعتبار خود در بازارهای منطقه‌ای را ارتقاء بخشد. بر اساس برخی دیگر از گزارش‌ها بازارهای عراق هم در حال پس زدن برخی محصولات ایرانی است و اگر این اتفاق شدت یابد و کشورهای دیگر نظیر عربستان جای ایران را در بازارهای عراقی بگیرند، نمی‌توان آینده‌ای روشن را برای بخش خصوصی نحیف ایران متصور شد.
تحریم قطر عملا این فرصت را فراهم کرد که محصولات و اقلام و کالاهای ایرانی و ترکیه جایگزین محصولات عربستان و امارات شود. اما سوال این است که چرا این فرصت تا کنون از دست رفته است و ریشه این عقب‌بودگی اقتصادی از کجا نشات می‌گیرد.
عمده اقلام غذایی وارداتی قطر از عربستان ومتحدانش تا پیش از تحریم، فرآورده‌های لبنی، گوشت و فرآورده‌های گوشتی، بیسکویت، سبزیجات خوراکی، میوه، آجیل و آبمیوه بوده این در حالی است که این کشورها در بسیاری از موارد تولیدکننده این محصولات نیستند و در این بازار نقش واسطه دارند اما ایران تقریبا در تولید همه این اقلام غذایی نه تنها به خودکفایی رسیده بلکه قادر است بازار قطر را نیز تامین کند. اتفاقی که تا کنون آن گونه که باید اتفاق نیفتاده است. البته این اقتصاد کرخت ایران در سال‌های گذشته فرصته‌های بسیاری را از دست داده است.
ایران هیچ گاه از فرصت اقتصادی برآمده از اختلافات بین روسیه و ترکیه در سال گذشته به درستی استفاده نکرد.ایران می‌توانست از بازار بزرگ روسیه سهم بیشتری به دست آورد، اما آن فرصت از بین رفت. سهم ایران از واردات 27 میلیارد دلاری مواد غذایی روسیه، تنها 152 میلیون دلار بوده است که به هیچ عنوان رقم قابل قبولی نیست. در مثالی دیگر ایران هیچ‌گاه به درستی از فرصت برآمده از تنش سیاسی میان روسیه و اتحادیه اروپا به درستی استفاده نکرد تا این فرصت هم که می‌توانست بزرگ‌ترین فرصت صادراتی تاریخ ایران باشد از دست برود. به نظر، تجربه ناکامی فتح بازارهای منطقه‌ای و جهانی ادامه دار شده و اکنون به تعامالات اقتصادی با قطر رسیده است.
بی تردید لازمه حضور فعال در بازارهای منطقه‌ای و صادرات پایدار، داشتن روابط سیاسی خوب است که در کنار آن هم رابطه تجاری باشد. اعزام هیات های تجاری دو کشور باید اتفاق بیفتد. یعنی هم از قطر به ایران بیایند و هم از ایران به قطر بروند.
اقتصاد ایران پتانسیل های زیادی دارد. در این شرایط باید دید چقدر بخش خصوصی می تواند بستر جایگزین مایحتاجی را فراهم آورد که پیشتراز کشورهای دیگر و خصوصا از عربستان و امارات یا عمان وارد قطر می‌شدند. لازمه همه اینها این است که ما بتوانیم به قطر سفر کنیم و آنها هم بتوانند به ایران بیایند. بی تردید لازمه این امر شناخت دقیق ذائقه بازار قطری است.
قطر میزبان جام جهانی فوتبال در سال 2022 است و به واردات مصالح ساختمانی نیازمند است تا به نوسازی و ساخت ساختمان‌های جدید تجاری و مسکونی بپردازد. بعد از تحریم این کشور، ایران به قطر مصالح ساختمانی فرستاد اما قطر کیفیت شن و ماسه ارسال شده از بوشهر را تایید نکرد. دلیل این عدم تائید این بود که شن و ماسه ارسالی از ایران دارای گچ و آهک زیادی است. این در حالی است که شن و ماسه بندر لنگه و بندر عباس و ... مورد تایید قطری‌هاست است و ایران می‌تواند از آنجا شن و ماسه به قطر صادر کنند. اما در نتیجه عدم مدیریت درست چنین مشکلات کوچکی تبدیل به چالش‌های بزرگ می شوند به خاطر همه دلایل ذکرشده طبق گفته رئیس اتاق بازرگانی بوشهر، ایران سهم زیادی از 103 میلیون دلار صادرات به قطر را ندارد.
در این میان باید به نقش دولت و نحوه سامان دهی و حمایت از بخش خصوصی نیز اشاره‌ای داشت. اینکه دولت در این وضعیت باید چگونه برنامه‌های خود را به نحوی درست پیش ببرد.
البته در این میان هنوز راه برای بخش خصوی و اقتصادی ایران باز است. در روزهای گذشته قطر در راستای تسهیل حضور تجار ایرانی در بازار این کشور، با صدور بخشنامه ای، صدور روادید فوری و ویژه شش ماهه را برای آنها در دستور کار قرار داد که می‌تواند چراغ سبزی برای پذیریش و تثبیت حضور ایران در بازارهای قطری تعبیر شود.
سایر اخبار این روزنامه
نگاهی به سینمای زنده‌یاد علی حاتمی به بهانه زادروزش راوی بیم و امیدهای تاریخی مردم ایران
واکنش رئیس سابق سازمان تربیت بدنی به محرومیت احتمالی شجاعی و حاج‌صفی هاشمی طبا: خطر تعلیق فوتبال ایران وجود دارد
روایت روحانی از حاکمیت آرامش واعتدال بر کشور جمع‌بندی کارنامه دولت یازدهم
فرصت‌های اقتصادی که تنش روسیه با ترکیه، روسیه با اتحادیه اروپا و بحران قطر برای ایران به وجود آورد
جزئیات طرح مجلس برای مقابله با اقدامات خصمانه آمریکا
قبل از آغاز جلسات بررسی برنامه وزرای پیشنهادی، 4 نفر نامزد حذف از کابینه شده‌اند
وزیر کشورعراق: مقامات سعودی خواستار میانجی‌گری شدند تحول تازه در روابط تهران - ریاض
ایمان یعقوبی روحانی، کابینه و رفتارهای زیگزاگی
واکنش رئیس سابق سازمان تربیت بدنی به محرومیت احتمالی شجاعی و حاج‌صفی هاشمی طبا: خطر تعلیق فوتبال ایران وجود دارد
وزیر کشورعراق: مقامات سعودی خواستار میانجی‌گری شدند تحول تازه در روابط تهران - ریاض
