روزنامه همدلی
1396/05/23
نگاهی به سینمای زنده‌یاد علی حاتمی به بهانه زادروزش راوی بیم و امیدهای تاریخی مردم ایران
همدلی| گروه فرهنگ و هنر ـ سینمای نوی ایران را برخی با «قیصر» مسعود کیمیایی و برخی با «خشت و آینه»ابراهیم گلستان می‌شناسانند، با این همه این آغازین تلاش‌ها برای رهایی از سلطه فیلم‌های فارسی و چارچوب‌های سبکی و نظری آن، در ادامه فضایی ایجاد کرد که راه برای جریانی باز شد که دیگر مقید و مقلد جریان سرگرمی‌ساز نبود. در میان کارگردانان سینمای ایران، بی‌هیچ شائبه‌‌ای، علی حاتمی یکی از چند نام بزرگی‌ست که برای همیشه در تاریخ این هنر، ماندگار خواهد بود. هنرمندی که از طریق فرم و ساختار فیلم‌هایش، از لحن و زبان شاعرانه شخصیت‌هایش گرفته تا مضامین ایرانی و اصیلی که در آثارش ارائه کرد، سبک شخصی خود را معرفی کرد. حاتمی قریب به 15 فیلم بلند سینمایی و سریال در کارنامه هنری خود و در طول عمر 52 ساله خود بر جای گذاشت. علاوه بر نمونه‌های درخشانی نظیر «طوقی»، «حسن کچل»، «سوته‌دلان» و «خواستگار»، مجموعه فاخر «هزاردستان» اثری بود که فخر و اعتباری به تلویرزیون بخشید. در ادامه به بهانه 23 مرداد و زادروز علی حاتمی؛ مروری می‌کنیم به کارنامه و هنر این فیلمساز شهیر سینمای ایران.
نخستین موفقیت‌ها، تلاش‌ها و شهرت
علی حاتمی در سال 1323 در تهران به‌دنیا آمد. او پس از گذران سال‌های نوجوانی و جوانی، کار هنری خود را با نویسندگی در تئاتر آغاز کرد و نمایشنامه‌های «ساتن»، «قصه حریر»، «ماهیگیر»، «حسن کچل»، «چهل گیس» و شهر «آفتاب و مهتاب» را برای تئاتر نوشت. حاتمی در کلاس‌های نمایشنامه‌نویسی اداره هنرهای دراماتیک شرکت نمود و بعدها که این اداره به نام دانشکده هنرهای دراماتیک تغییر نام داد او در رشته ادبیات نمایشی تحصیلات خود را ادامه داد. او در سال ۱۳۴۴ نمایش دیب (دیو) را که از اولین نوشته‌های خود بود در تالار دانشکده به اجرا درآورد. اولین تجربه سینمایی حاتمی، فیلم حسن کچل (۱۳۴۹) بود. حاتمی این فیلم را در پی موفقیت نمایش‌نامه حسن کچل و استقبال بسیار خوب مردم از آن، ساخت. در واقع این موفقیت موجب شد که چند تن از دست‌اندرکاران سینما او را ترغیب کنند که این نمایش‌نامه را به فیلم بدل کند و شانس خود را در عرصه سینما بیازماید. علی عباسی، تهیه‌کننده سینما، که نمایش «حسن کچل» را دیده بود، برای ساخت فیلم آن، اعلام آمادگی کرد، اما به دلیل بی‌تجربگی حاتمی در عرصه سینما، می‌خواست کارگردانی فیلم را به شخص دیگری بسپرد، ولی حاتمی مخالفت کرد و سرانجام هم عباسی را متقاعد کرد که خود از پس ساخت آن بر می‌آید. «حسن کچل» نخستین فیلم ریتمیک و موزیکال ایرانی و برگرفته از داستان‌های کهن ایرانی بود. این فیلم با استقبال بسیار خوبی از سوی تماشاگران روبه‌رو شد و زمینه ورود وی به سینمای ایران را فراهم کرد.
روایت‌های تاریخی در سینمای حاتمی
پس از موفقیت «حسن کچل»، حاتمی از تئاتر فاصله گرفت و توانایی‌های خود را معطوف به سینما کرد. او بلافاصله بعد از «حسن کچل»، فیلم «طوقی» (۱۳۴۹) را ساخت. حاتمی در فیلم طوقی به یکی از ویژگی‌ها و سرگرمی‌های برخی از مردان آن زمان که گاه از یک سرگرمی فراتر رفته و به نوعی علاقه افراطی بدل می‌شد، می‌پردازد. در این فیلم نیز علاقه به یک طوقی و تلاش برای به دست آوردن آن، سرانجام به یک فاجعه بدل میشود. فیلم بعدی حاتمی با نام «بابا شمل» (۱۳۵۰)، بازگشتی بود به سینمای ریتمیک و موزیکال مورد علاقه حاتمی و درباره لوطی و لوطی‌گری. حاتمی در سال ۱۳۵۱ فیلمساز پرکاری بود و سه فیلم در کارنامه خود ثبت کرد، فیلم‌های «قلندر»، «ستارخان» و «خواستگار». این سه فیلم نیز همچنان برخوردار از ویژگی‌های سایر آثار حاتمی هستند. در این میان فیلم «ستارخان»، رویکردی تازه به یک حادثه تاریخی بود و ماجرای مشروطیت و قیام ستارخان و باقرخان را از زاویه‌ای دیگر بیان می‌کرد. منتقدان این فیلم را تحریفی از ماجرای اصلی دانستند. حاتمی سپس به تلویزیون رفت و دو سریال «داستان‌های مولوی» (۱۳۵۲) و «سلطان صاحبقران» (۱۳۵۴) را ساخت. در سال ۱۳۵۶ با پنج سال فاصله، حاتمی فیلم «سوته‌دلان» را ساخت. بسیاری از منتقدان «سوته‌دلان» را مهم‌ترین و کامل‌ترین فیلم حاتمی در قبل از انقلاب می‌دانند. در این فیلم هماهنگی کاملی بین فرم و محتوا وجود دارد.
موفقیت چشمگیر سریال فاخر «هزاردستان»
حاتمی در فیلم «سوته‌دلان»، ماجرای فیلم را که قصه عشق یک عقب‌مانده است را، با زبان تصویری تازه‌ای به فیلم بدل کرد. پس از اتمام «سوته‌دلان»، حاتمی مشغول نوشتن فیلمنامه سریال «هزاردستان» شد که ابتدا «جاده ابریشم» نام داشت. حاتمی برای نوشتن متن این سریال عازم فرانسه شد و مشغول نوشتن فیلمنامه باشد. وی بارها این متن را بازنویسی کرد و حتی گفته میشود تعداد بازنویسی‌های این متن به بیش از ۱۰ بار رسیده است. ساخت این سریال در سال ۱۳۵۸ کلید خورد و هشت سال طول کشید تا سرانجام «هزاردستان» روی آنتن تلویزیون برسد. علی حاتمی برای تولید این سریال دست به ساخت تهران قدیم زد و حاصل کار او به عنوان یک شهرک سینمایی برای تلویزیون و سینمای ایران باقی ماند. این سریال روایت‌گر زندگی رضا تفنگچی بود که در اواخر دوره احمدشاه قاجار دست به اسلحه می‌برد و یک سلسله ترور را آغاز می‌کند، او درسال‌های پایانی عمر کار خوشنویسی را پی می‌گیرد و از رضا تفنگچی به رضا خوشنویس تبدیل میشود. از ابتدای دهه 60 علی حاتمی آثاری همچون «حاجی واشینگتن»، «کمال الملک»، «مادر» را ساخت. حاتمی، «دلشدگان» را در سال ۱۳۷۰ ساخت. او که از سال‌های اولیه دهه هفتاد، مطالعه و تحقیق درباره زندگی جهان پهلوان تختی را آغاز کرده بود، بعد از پشت سر گذاشتن دشواری‌هایی سرانجام در سال ۱۳۷۵، ساخت فیلم «جهان‌پهلوان تختی» را آغاز کرد. متاسفانه پس از آنکه تنها بخش‌هایی از فیلم را فیلم برداری کرده بود بیماری سرطان به سراغش آمد و در بیمارستان بستری شد و مجبور شد پروژه‌اش را نیمه کاره رها کند.
همه عمر دیر رسیدیم
خلاصه کلام این‌که؛ درباره سینمای علی حاتمی سخنان بسیاری نقل شده است، آنچنان که حرف زیادی برای گفتن باقی نمانده است و گفتنی‌ها را همگان گفته‌اند. برخی موافق سینمای اویند و زبان او را در فیلمسازی درخشان و از یاد نرفتنی می‌دانند. برخی منتقدان نیز، سختگیرانه و گاهی جاهلانه او را فیلمسازی گذشته‌گرا و دنیایش را نوستالژی واپس‌گرایانه و کهنه خوانده و روایت رخدادهای تاریخی آثارش را جعلی وقیحانه از تاریخ دانسته‌اند. اما حقیقت امر این است که اگر سینمای این فیلمساز فقید، با احاطه بیشتر و از دریچه‌ای تازه‌تر، به موازات دانایی معاصرمان دیگر بار مرور شود، ابعاد و لایه‌های تاویلی جدیدی رخ می‌نماید. سرانجام پس از سفر ابدی او، همگان طبق عادت، به تمجید و ستایش از سینمای او پرداختند. اما افسوس که؛ «همه عمر دیر رسیدیم.»
سایر اخبار این روزنامه
نگاهی به سینمای زنده‌یاد علی حاتمی به بهانه زادروزش راوی بیم و امیدهای تاریخی مردم ایران
واکنش رئیس سابق سازمان تربیت بدنی به محرومیت احتمالی شجاعی و حاج‌صفی هاشمی طبا: خطر تعلیق فوتبال ایران وجود دارد
روایت روحانی از حاکمیت آرامش واعتدال بر کشور جمع‌بندی کارنامه دولت یازدهم
فرصت‌های اقتصادی که تنش روسیه با ترکیه، روسیه با اتحادیه اروپا و بحران قطر برای ایران به وجود آورد
جزئیات طرح مجلس برای مقابله با اقدامات خصمانه آمریکا
قبل از آغاز جلسات بررسی برنامه وزرای پیشنهادی، 4 نفر نامزد حذف از کابینه شده‌اند
وزیر کشورعراق: مقامات سعودی خواستار میانجی‌گری شدند تحول تازه در روابط تهران - ریاض
ایمان یعقوبی روحانی، کابینه و رفتارهای زیگزاگی
واکنش رئیس سابق سازمان تربیت بدنی به محرومیت احتمالی شجاعی و حاج‌صفی هاشمی طبا: خطر تعلیق فوتبال ایران وجود دارد
وزیر کشورعراق: مقامات سعودی خواستار میانجی‌گری شدند تحول تازه در روابط تهران - ریاض
