روزنامه بهار
1396/04/26
لزوم دوری از سکوت
زمانی که فیلم تکان دهنده «هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند» در سال 1391 ساخته شد، فیلم از منظر اجتماعی و اثرگذاری اش مورد توجه قرار گرفت اما فیلم لازم بود به طور گسترده منتشر شود و یا در مراکز فرهنگی و آموزشی در دسترس همگان قرار گیرد، با همان انگ همیشگی «سیاه نمایی مسائل اجتماعی» از گردونه توجه خارج شد و فیلم آن طور که می‌بایست اثرگذار می‌شد، نشد. نتیجه عدم توجه به فیلم هایی این چنین دغدغه‌مند بروز قتل ـ «آتنا» ها و «ستایش» هایی دوباره است و خانواده هایی که زیر بار فرهنگ غالب و غلط از دست می‌روند. در این گزارش با برخی از کارشناسان نقش مهم رسانه‌ها و فیلم‌های اثرگذار اجتماعی را بررسی کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید.***
دوری از سکوت در مقابل
بحران‌های اجتماعی
پوران درخشنده، نویسنده و کارگردان سینما در واکنش به قتل آتنا و بروز چنین بحرانی به فیلم «هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند» اشاره کرد و گفت: مسئولین از کنار این فیلم گذشتند و در جشنواره هم به خوبی دیده نشد و تنها مردم بودند که از این فیلم حمایت کردند زیرا خودشان هم سفارش دهنده آن بودند.
درخشنده در پاسخ به این سؤال که فیلم شما گویای واقعیتی است که در جامعه وجود دارد و به نظر می‌رسد که شما به خوبی این معضلات را لمس کرده‌اید اما چرا از کنار این واقعیات می‌گذریم؟ ، تاکید کرد: این واقعیات را لمس کرده‌ام که درباره آن فیلم ساخته ام. آنقدر فشار این درد روی شانه‌های خودم احساس می‌کردم که نتوانستم هنوز یک دفتر کار برای خودم تهیه کنم و هزینه اش را برای ساخت فیلم «هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند» گذاشتم. این درد خیلی بزرگ است ولی آن زمان که من درباره آن حرف می‌زدم و می‌گفتم همه گفتند که بزرگ نمایی نکنم. در حالی که من بسیاری از افراد را دیده بودم که با این مسائل مواجه شده بودند و آنها در خفا و خلوت سعی داشتند مشکلات شان را با من بازگو کنند. این کارگردان سینما در پاسخ به این سؤال که نقش رسانه‌های فرهنگی در حل بحران‌های اجتماعی چیست؟ ، گفت: پاک کردن صورت مسئله در فرهنگ اجتماعی ما غالب شده است و همان گونه که نسبت به بروز فاجعه قتل آتنا واکنش نشان می‌دهند، در زمان ساخت فیلم «هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند» هم همین برخورد را کردند. حتی زمانی که قرار بود فیلم برای مراسم اسکار انتخاب شود هم با آن مقابله کردند و گفتند که مسائل اجتماعی در این فیلم بزرگ نمایی شده است؛ در حالی که این فیلم درباره مسائل زنان بود که توسط یک زن ساخته شده بود و می‌توانست اقبالی در اسکار داشته باشد. در شرایط این روزها اگر به شبکه‌های مجازی نگاهی بیندازید، بی‌اندازه به این فیلم اشاره میشود. آیا موضوع مطروحه این فیلم در آن زمان سیاه نمایی بود اما حالا نیست؟ به جامعه امروزمان نگاه کنیم؟ همان مسئله همان بحران دوباره گریبان مان را گرفته است.
وی تاکید کرد که این بحران‌ها دردی است که همچنان قربانی می‌گیرد و بدتر از این مسائل هم اتفاق می‌افتند. همین دیروز دختری به دفتر کار من آمد و قصد داشت تا مسائل زندگی اش را برای من بازگو کند اما نتوانست. این دختر شرایطی داشت که من نگران شدم که مبادا سکته کند. بار مشکلاتی که داشت آن قدر سنگین و دردناک بود که در وجودش ته‌نشین شده بود و نمی‌توانست بروز پیدا کند. او حرف‌هایش را در نامه‌ای برایم نوشت و متوجه شدم که بحران‌های اجتماعی ما هر روز عمیق‌تر از قبل می‌شوند و ما در مقابل آنها تنها سکوت کرده ایم. دختری که از شهرستان دورافتاده برای دیدار با من و طرح مسئله اش به سراغ من آمد. این داستان‌ها بسیار اذیت کننده اند.
این کارگردان دغدغه مند ابراز داشت: مردم به من مراجعه می‌کنند و مسائل شان را با من درمیان می‌گذارند. صادقانه بگویم که در قبال این همه مشکلات بی تاب می‌شوم چون به همه این موارد نمی‌توانم بپردازم. به برخی از این مسائل می‌توان در قالب فیلم پرداخت اما نیاز به آموزش و توجه همگانی برای حل این معضلات وجود دارد. برای ساخت این مسائل و طرح موضوع نیاز به حمایت بیشتری هستیم و لازم است که دیگر فیلمسازان هم به این مسائل توجه کنند تا خانواده‌ها آگاه‌تر شوند و از عاقبت بی توجهی خود به نیازهای اعضای خانواده و مسائل فرهنگی اشتباه مطلع شوند.
کارگردان فیلم‌های موفق «رابطه» و «پرنده کوچک خوشبختی» گفت: لازم است که این نکته توسط رسانه‌ها بررسی شود ولی می‌توانم بپرسم چرا بعد 5 سال که از ساخت این فیلم می‌گذرد، بار دیگر شاهد بحران هایی مشابه هستیم؟ چرا باید تابوهای فرهنگی دوباره قربانی بگیرند؟ من موضوع دیگری درباره پسرها تحقیق کرده‌ام با نام «پسرها گریه نمی‌کنند» و فیلمنامه آن را برای دریافت پروانه ساخت ارائه کرده‌ام اما هنوز پاسخ نگرفته ام. من تلاشم را می‌کنم اما دیگر نگاه‌ها و دیگر فیلمسازها هم باید به این مباحث بپردازند.
این نویسنده و کارگردان در پاسخ به این سؤال که چرا فیلم «هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند» که مشخص است پشتوانه تحقیقاتی دارد و امروز هم شاهد بروز بحران‌هایی مشابه موضوع فیلم در جامعه هستیم، چقدر در مراکز آموزشی و مدارس مورد توجه قرار گرفت؟ ، گفت: در کشور خودمان اصلا. نه همایشی و نه مراکز آموزشی از ما دعوت نکردند تا فیلم را برای آنها نمایش دهیم اما دیگر کشورها به فیلم توجه کردند. زمانی که در جشنواره فیلم استرالیا شرکت کرده بودم، انجمن اولیاء و مربیان ملبورن و سیدنی از من خواستند که فیلم را برای خانواده‌ها نمایش دهند. من انتظار داشتم که سازمان آموزش و پرورش خودمان به این فیلم توجه کند.
این کارگردان تاکید کرد که در این مدت از سوی سازمان آموزش و پرورش هیچ تماسی برای نمایش فیلم نداشته است و گفت: در شرایط کنونی لازم است که فیلم «هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند» در این مراکز نمایش داده شود یا در اختیار خانواده‌ها قرار بگیرد. بهتر این است که به صورت گسترده منتشر شود و توسط شهرداری‌ها یا مراکز مرتبط در اختیار عموم قرار بگیرد. من همیشه به فیلمساز اخلاق گرا متهم بوده‌ام اما تلاش کرده‌ام که متناسب با فراخورهای فرهنگی‌مان به این مسئله نزدیک شوم. این فیلم ضمن رعایت مسائل فرهنگی به مسئله‌ای مهم نگاه می‌کند.
درخشنده متذکر شد که مراکز مهمی چون دفتر زنان ریاست جمهوری یا معاونت فرهنگی شهرداری برای دیدن فیلم «زیر سقف دودی» هم نیامدند، چه رسد به دیدن و حمایت از فیلم «هیس! دخترها فریاد نمی‌زنند» که برخی مسائل فرهنگی را هم نقد می‌کند.
وی درباره بازخورد و تاثیر این فیلم گفت: بسیاری از خانواده‌ها به من گفتند که سعی می‌کنند از این به بعد با فرزندان شان دوست باشند تا آنها حرف‌های شان را برای آنها بزنند. این برای من بزرگترین دستاورد است و امیدوارم که این فیلم با پخش گسترده بتواند اثرگذاری لازم را به دست آورد.
هم اندیشی همگانی
برای عدم سرپوش گذاری
رضا صائمی، کارشناس رسانه در پاسخ به نقش رسانه‌های فرهنگی و عمومی در حل بحران هایی چون قتل آتناها و بروز چنین رفتارهای خشونت باری چیست؟ ، گفت: فاجعه قتل آتنا واقعا دلخراش بود اما دلخراش‌تر از آن، همان واکنش‌ها و حرف‌هایی است که سانسور می‌کنیم و از طرح آنها خود را معذور می‌کنیم. واقعیت این است که چه بخواهیم و چه نخواهیم جامعه ما دچار بحران جنسی است و نسبت به حل این معضل کمترین کنش و ارائه راه حل صورت می‌گیرد. انگار هر چه جامعه مدرن‌تر میشود، گروه‌ها و افراد متعصب‌تر هم در پافشاری در عقاید و افکار خود افراطی‌تر می‌شوند. در همین مدت کوتاه بعد از خبر تعرض به آتنا، پست‌های متعددی در اینستاگرام دیدم که ناراحت‌کننده بودند. پست هایی که عامل قتل آتنا را دختران بی حجاب می‌دانستند و از کنار آسیب شناسی درست این موضوع می‌گذشتند. به نظر من آموزش مسئله جنسی در بین گروه‌های مختلف جامعه و به ویژه در گروه‌های سنی در حال بلوغ نیاز به یک اهتمام جدی دارد.
وی با اشاره به گفته‌های فروید درباره مسائل جنسی اظهارداشت که ما حتی نسبت به نظریه‌های علمی درباره مسائل جنسی هم ایدئولوژیک نگاه می‌کنیم و درنتیجه نظرات فروید را هم سرکوب می‌کنیم چون آنها را تقلیل یافته به مسائل جنسی می‌دانیم.
صائمی در ادامه افزود: فروید کشف مهمی دارد که در نظریه خود، فراخود و نهاد در شخصیت انسان را مطرح کرده است. نهاد همان غرایز است و فراخود هم به مثابه وجدان است اما خود همان بخش آگاه وجود ما است که در کشاکش بین نهاد و فراخود قرار می‌گیرد. مهم ایجاد تفاهم بین این سه اصل وجودی است. در واقع نباید فراموش کنیم که نیازهایی که سرکوب می‌شوند، از بین نمی‌روند و تنها آنها به ضمیر ناخودآگاه پناه می‌جویند. نکته اساسی همین است که نیازهای سرکوب شده روزی شاید به شکل دیگری غلیان خواهند یافت و باید مورد توجه قرار گیرند. این مسئله در کشور در کنار سرکوب‌گری‌های فرهنگی در کشور ما به یک معضل جدی تبدیل شده است.
این کارشناس رسانه در ادامه تاکید کرد که سیستم آموزشی و‌تربیتی ما بیش از‌اندازه به فراخود و خط قرمزهای‌تربیتی اهمیت می‌دهد و افزود: بنا به شرم و حیایی که در فرهنگ ما غالب است، درباره مسائل حاد اجتماعی حرف نمی‌زنیم و به ویژه مهارت‌های جنسی آموزش داده نمی‌شود. این موارد به شدت در جامعه اثرگذار شده‌اند و باید اشاره کنم که یکی از عوامل طلاق در جامعه ما مسئله نارضایتی جنسی است که ناشی از همان عدم آگاهی نسبت به مهارت جنسی است. البته در این مبحث عوامل دیگری هم موثر هستند.
وی تصریح کرد که یکی از اثرات فقدان آگاهی و مهارت جنسی، در قتل آتنا بروز کرده است ولی اجازه بدهید شفاف‌تر بگویم که تاثیرات این عدم آگاهی را در روابط خانوادگی و زوجین به وفور مشاهده می‌کنیم. صائمی در ادامه گفت: نظام آموزشی ما بعد از سال‌ها به این نتیجه رسیده است که رسانه‌ها آنقدر در زندگی جامعه امروز نفوذ کرده است که سواد رسانه‌ای یک اولویت است و باید دانش آموزان از این مهارت برخوردار شوند. بالاخره این نظام آموزشی به این نتیجه رسیده است که باید یک کتاب درسی در این زمینه تدوین شود. در کنار این مهارت نیاز است که مهارت دیگر و مهمی هم مورد توجه قرار گیرند. لازم است که کتاب هایی در این زمینه‌ها تهیه شود و در اختیار خانواده و دانش آموزان قرار گیرد. اگر هم تهیه کتاب و صحبت درباره آن ممکن نیست بد نیست که همایش هایی برگزار شود و درباره نبود آن و اهمیت آن صحبت شود تا خانواده‌ها خودشان پیگیر این مباحث شوند.
وی تاکید کرد: واقعیت‌ها را نباید کتمان کرد و با گفتگو و بررسی مسائل مختلف می‌توانیم به راه حل‌های بومی برسیم و بتوانیم مشکلات را رفع کنیم. فقدان آگاهی جنسی در نسل گذشته منجر به سرکوب گری و در نسل‌های جدیدتر منجر به تنوع طلبی شده است. عبور از افراط و تفریط‌ها یک لازمه است زیرا مهارت‌های ارتباطی در بین خانواده‌ها و زوجین پایین است. هنوز روش‌های گفتگو و ارتباط گرفتن را پیدا نکرده ایم. فراموش نکنیم وقتی به سمت آگاهی قدم برداریم، دیگر نمی‌توانیم واقعیت‌ها را کتمان کنیم. مهم است که رسانه‌ها با هم اندیشی همگانی به این سمت و سو برود. این کارشناس رسانه اظهار داشت: رسانه‌ها نمی‌توانند وظیفه نظام آموزشی را برعهده بگیرند و رسانه‌ها تنها می‌توانند از طریق ابزارها و امکاناتی که دارند، آموزش در این زمینه را همگانی کنند. لازم است بدون رودربایستی به بحران‌های اجتماعی نگاه کنیم. تجربه در زمینه پیشگیری ایدز نشان داد که وقتی درباره آن تابوشکنی شد و اطلاع رسانی درست صورت گرفت، موفقیت‌هایی حاصل شد و رفتارهای پرخطر نیز کاهش یافت. سرپوش گذاشتن روی بحران اجتماعی تنها به قربانی شدن تعداد بیشتری از آتناها منجر خواهد شد.
اصل بر مهارت آموزی
و تحقق سند 2030
دکتر هادی معتمدی، روانشناس و آسیب‌شناس خشونت، در واکنش به قتل آتنا و نقش رسانه‌ها در کاهش این بحران‌ها تاکید کرد: آنها که در مقابل سند 2030 ایستادند و آگاهی بخشی در زمینه مسائل جنسی به کودکان را مسئله دانستند، الان بیایند و پاسخگوی جامعه باشند. چرا در این شرایط ساکت هستند و در رسانه‌های شان از فقدان آگاهی نمی‌گویند. فراموش نکنیم در بحران موجود، بحث خانواده و فرد و آگاهی بخشی به آنها مفقود مانده است.
این کارشناس آسیب شناس اجتماعی همچنین افزود: معتقدم در این جامعه با افراد سیاسی کاری روبه رو هستیم که پنهان کاری هم می‌کنند. کسانی که منافع شان از جان مردم مهم‌تر است و می‌بینیم که در این شرایط ساکت هستند. مشکل اصلی ما همین پنهان کاری و سیاسی کاری است و در زمان بروز چنین بحران هایی هر جناحی به گونه‌ای عمل می‌کند که به رفع مشکل کمکی نمی‌کند. وی با تاکید نقش رسانه‌ها در آگاهی‌رسانی و ارتقای سلامت جامعه گفت: متاسفانه رسانه‌های ما در گرو جناح‌های مختلف هستند و رسانه بی طرف و مستقل تقریبا نداریم. مهم این است که رسانه‌ها در مواجهه با بحران‌ها سکوت نکنند و نسبت به انتقال اطلاعات و رشد جامعه تلاش کنند. لازم است ممیزی‌های موجود کاهش پیدا کنند تا ساخت فیلم یا گزارش‌های آموزش‌دهنده سهل‌تر شود. راه حل موجود قطعا آگاهی‌سازی است. این کارشناس در ادامه افزود: فکر می‌کنم مهارت آموزی به کودکان اصل قضیه است، همان اهتمامی که در سند 2030 به آن تاکید شده است و مسائل از این طریق قابل حل هستند.
