ماهیت جهانی تروریسم

اولریش، جامعه‌شناس فقید آلمانی برای تحلیل و توصیف جوامع از مفهوم بیم یا مخاطره استفاده می‌کند؛ جامعه مخاطره‌آمیز(risk society) . در واقع او بین مخاطرات در جوامع مختلف و برداشتی که از آنها وجود دارد، تفاوت قائل می‌شود. از نظر اولریش مخاطرات در جامعه سنتی بلایای طبیعی و نتیجه قهر خدایان قلمداد می‌شد از این رو پیش‌بینی‌ناپذیر و غیرقابل کنترل بودند. در دوره مدرنیته اولیه در نتیجه باوری که به علم وجود داشت، گمان می‌رفت مخاطرات قابل کنترل، اندازه‌گیری و پیش‌بینی هستند. بسیاری از بیماری‌ها در این دوره ریشه‌کن و از حجم مخاطرات کاسته شد در حالی که در دوره مدرنیته متاخر، در عصر ما، از نوع جدیدی از مخاطرات صحبت می‌شود؛ مخاطراتی که دیگر نه طبیعی که نتیجه انتخاب‌ها و تصمیمات انسانی هستند. ویژگی این مخاطرات جدید این است که ماهیتی جهانی دارند یعنی زمان و مکان و مرزها را درمی‌نوردند و دیگر اینکه پیش‌بینی حجم خطرات و تلفات آنها دشوار است. برای مثال می‌توان از واقعه انفجار چرنوبیل سخن گفت؛ اینکه اثرات این انفجار به هزاران کیلومتر دورتر از محل وقوع حادثه اشاعه یافت. اینکه به واسطه برخی ویژگی‌های شیمیایی دیرپا، تعدادی از قربانیان این حادثه هنوز متولد نشده‌اند. می‌دانیم که چنین خطری، اتفاقا نتیجه پیشرفت تکنولوژی و پیشرفت‌هایی در توان دستکاری بشر است.
ما در عصری پرخطر زندگی می‌کنیم. یک نمونه این مخاطرات که به راستی خاص دوران به حساب می‌آید، همان تروریسم است. پس از 11 سپتامبر، کتابی در ایران منتشر شد درباره این اتفاق و پدیده بنیادگرایی با عنوان «نیویورک- کابل»؛ اینکه دیگر فقط در کابل نیست که جان آدم‌ها قربانی تروریسم و تعصب می‌شود. امروز تقریبا همه جا، ردی از آن دیده می‌شود. کشورها یک به یک قربانی می‌شوند و معلوم نیست قربانی بعدی کجاست. قابلیت پیش‌بینی را از دست داده‌ایم. این ویژگی، اذهان ما شهروندان جامعه‌ای کم و بیش جهانی‌شده را تسخیر کرده است. درباره چرایی بروز این پدیده بسیار می‌توان گفت اما تردیدی نیست که سیاست‌های کشورهای قدرتمند جهانی و منطقه‌ای و حمایت‌های آنها هم نقش مهمی در گسترش تروریسم داشته است. بسیاری از این گروه‌های تروریستی به کارت بازی کشورها علیه یکدیگر بدل شده‌اند. هیولاهایی آزاد شده‌اند که مهارشان به این سادگی نیست. تروریسم چون پدیده‌ای واقعا جهانی‌شده، نیازمند عزم جدی‌تر از جانب سیاستمداران است؛ عزمی که هنوز چندان نشانی از آن نیست.
hedayati.mohammad@yahoo.com