روزنامه ابتکار
1398/12/06
آیا «کرونا» می‌تواند اعتماد خدشه‌دار شده مردم به رسانه‌ها را بازگرداند؟ از بحران «کرونا» تا بحران «اطلاع‌رسانی»
گروه فرهنگ و هنر - ویروس «کرونا» در کشور ما هم به یک بحران تبدیل شده و حالا ایران پس از چین بالاترین آمار تلفات ناشی از این ویروس را دارد. در چنین شرایطی بی‌شک امنیت روانی جامعه به دلیل حجم انبوه شایعات نیز علاوه بر سلامت جسمانی در معرض آسیب قرار می‌گیرد. در چنین زمانی اطلاع‌رسانی درست می‌تواند کمی از نگرانی‌های مردم را بکاهد و این وظیفه رسانه‌ها است، اما رسانه‌ها نیز برای اینکه بتوانند وظیفه خود را به بهترین شکل انجام دهند و توجه مردم را از شایعات به سمت اخبار رسمی بکشانند، نیازمند اطلاعات درست از مراجع ذی‌صلاح هستند...تقریبا از دی ماه بود که ویروسی ناشناخته مردم چین را گرفتار یک بیماری عجیب کرد، بیماری‌ای که از حیوان به انسان انتقال پیدا کرده بود، چیزی شبیه سرماخوردگی و آنفولآنزا اما بدون هیچ درمانی. سرعت انتقال و انتشار این ویروس به حدی بود که شهر ووهان چین که منطقه اصلی شیوع «کرونا» بود، به سرعت تبدیل به منطقه‌ای ممنوعه شد که منع رفت‌وآمد در آن اعمال شد. اما تمام کشور چین درنهایت درگیر این ویروس شدند تا جایی که محدودیت ورود اتباع چینی به دیگر کشورها وضع شد. کشورهای گوناگون اقدامات پیشگیرانه بسیاری کردند تا خود را از این ویروس در امان نگه دارند. ایران هم از این قاعده مستثنی نبود، اما درنهایت مانند برخی کشورهای دیگر گرفتار «کرونا» شد. پیش از آنکه ورود این ویروس به صورت رسمی به کشور تایید شود، شایعات مرتبط به آن دست به دست می‌چرخید. جامعه هم که مدت‌ها است اعتمادشان به رسانه‌ها دچار خدشه شده است، ترجیح می‌دادند شایعات را باور کنند. هرچه زمان می‌گذشت اوضاع به سمت بحرانی شدن شرایط کشور پیش می‌رفت. اما این بحران، تنها بحران سلامت جسمی جامعه نبود. شایعات فراوان، اطلاع‌رسانی‌های نادرست و ترس عمومی مردم از آنچه بیشتر نمایانگر قدرت این شایعات بود، بحران‌آفرین شد. با تعطیل شدن مدارس، دانشگاه‌ها، سینما‌ها، تئاترها، کنسرت‌ها و کلا هر گردهمایی که احتمال افزایش تعداد بیماران را داشت، شدت ترس مردم بالاتر رفت. گرچه بخشی از این ترس که موجب پیشگیری بیشتر، رعایت اصول بهداشتی و رفت‌وآمد کمتر شود، منطقی بود اما بیش از آن، امنیت روانی جامعه را هدف می‌گرفت و از بین رفتن امنیت روانی می‌تواند پیامدهای بسیاری به دنبال داشته باشد.
در چنین شرایطی نقش پررنگ رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی صحیح و آرام کردن فضای روانی جامعه بیش از پیش رخ می‌نمایاند. حسن بهشتی‌پور در گفت‌وگویی درباره وظیفه رسانه‌ها درباره اتفاقات اخیر و به ویژه انتشار اخبار موثق درباره ویروس کرونا، گفت: اتفاقات اخیر و به‌ویژه انتشار ویروس کرونا در کشور مصداق روشنی از مدیریت بحران است؛ یعنی در این شرایط در سطح رسانه‌ها باید مدیریت بحران تشکیل شود. مدیریت بحران شامل سه ضلع است که یک ضلع آن مربوط به مسئولان وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی و سیاست‌هایی است که آنها اتخاذ می‌کنند؛ پکیج‌هایی که برای بیماران، پزشکان و مردم عادی توصیه می‌کنند که این توصیه‌ها خیلی زودتر از اینها باید صورت می‌گرفت.
ضلع دوم بخش مدیریت بحران، مربوط به رسانه‌هاست. رسانه‌ها اعم از رادیو و تلویزیون و سایر رسانه‌های مختلف یا شبکه‌های اجتماعی که باید بر اساس رسالتی که دارند موضوع را جدی بگیرند و اطلاعات صحیح و دقیق را به مردم برسانند. در اینگونه موارد پیش از اینکه کرونا مردم را از پا درآورد، استرس و نگرانی و مشکلات ناشی از آن از جمله هجوم آوردن برای خرید ماسک و مواد ضدعفونی، آنها را از پا درمی‌آورد؛ بنابراین رسانه‌ها باید برنامه‌ریزی دقیقی داشته باشند و خودشان با هم ستاد هماهنگی در این زمینه‌ها را تشکیل دهند. لازم نیست حتما وزارت ارشاد در این زمینه‌ها دخالت کند. خود بزرگان رسانه‌ها باید تیمی را تشکیل بدهند. این هماهنگی کمک می‌کند که مدیریت بحران با گسترش بیشتری انجام شود.
این کارشناس رسانه در ادامه ضلع سوم مدیریت بحران را خود مردم عنوان کرد که در این زمینه نقش زیادی دارند و توضیح داد: نمی‌دانم چرا مردم به این میزان به شبکه‌های اجتماعی و فایل‌های مختلف صوتی و تصویری را بدون بررسی‌های لازم همین‌طور منتشر و دست به دست می‌کنند. خیلی مهم است که مردم سواد رسانه‌ای خودشان را تقویت کنند و نحوه برخوردشان با مسائلی از قبیل ویروس، آگاهانه و مسئولانه باشد. چراکه این مسئله واقعا شوخی‌بردار نیست. مسئله بسیار جدی است و همکاری مردم در این زمینه به معنای این است که اقدامات پیشگیرانه با دقت انجام شود. از طرفی باید از انتشار فایل و اخبار نادرست که مشخص نیست منشا آنها کجا است و موجب تشویش اذهان و نگرانی و گسترش بحران میشود، جلوگیری کرد.
پروانه پیشنمازی، مدرس دانشگاه نیز با تاکید بر نقش رسانه‌ها در قبال انتشار اخبار حساسیت‌زا یادآور شد: همواره در انتشار اخبار حساسیت‌زا و مهم، تقابل و تضادی بین مسئولیت ذاتی و اجتماعی رسانه‌ها در اطلاع‌رسانی وقایع و یا به کارگیری رویکرد انکار و سکوت به خاطر ایفای نقش آرام و عادی‌سازی رسانه‌ها در جامعه وجود داشته و دارد که امیدوارم به زودی با ارتقای مهارت و تخصص روزنامه‌نگاری بحران در کشور این نقیصه رفع شود.
این پژوهشگر حوزه ارتباطات بحران، درباره اطلاع‌رسانی ویروس کرونا به رسانه‌ها هشدار داد: رسالت اصلی رسانه‌ها و اولین وظیفه آنها، اطلاع‌رسانی شفاف و واقع‌گرایانه درمورد این بیماری مهلک به‌گونه‌ای است که از ایجاد هرگونه پانیک و استرس فزاینده بر مردمی که بالقوه دچار افسردگی و واهمه هستند، پرهیز شود و این هنری است که علاوه بر مهارت ژورنالیستی، نیازمند دانش، آگاهی و هوش رسانه‌ای است. چیزی که رسانه‌ها برای مدیریت بحران کرونا نیازمند آنند، پیروی از ژانر ژورنالیسم رئالیستی است.
گرچه رسانه‌ها نقش موثری در آرام‌سازی فضای بحرانی دارند اما در چنین مواردی که خصوصا با سلامت جامعه سر و کار دارد، رسانه‌ها باید بتوانند اخبار درست را در اختیار افکار عمومی قرار دهند. در مواردی اینچنین که دسترسی به اطلاعات تنها در اختیار نهادهای ذی‌ربط است، آنچه اهمیت دارد، این است که این نهادها این اطلاعات را به درستی در اختیار رسانه‌ها قرار دهند تا رسانه‌ها با انتشار واقعیت‌ها، از شکل‌گیری شایعات و دامن‌زدن به بحران جلوگیری کنند. در چنین شرایطی شکل‌گیری اتاق‌های خبری در دل مراکز مدیریت بحران می‌تواند، کمی از مشکلات پیش روی رسانه‌ها را برای دسترسی به منابع خبری پوشش دهند. اتفاقی که باید از همان ساعات اولیه تولد بحران انجام شود. متاسفانه یکی از نقاط ضعف ارتباط بین رسانه‌ها و نهادهای رسمی در چنین مواردی، عدم اعتماد این نهادها به رسانه‌ها یا ناآگاهی درباره نقش و اهمیت رسانه در کنترل بحران‌های اجتماعی است. در این مورد هم متاسفانه از همان ساعات اولیه ورود «کرونا» به کشور اقدامی در راستای تشکیل اتاق خبر در وزارت بهداشت با همکاری تمام رسانه‌های رسمی اتفاق نیفتاد اما در هر صورت، پس از گذشت چند روز و اوج گرفتن بحران و همچنین افزایش شایعات و درگیر شدن افکار عمومی با آنها سرانجام نشستی برای هم‌اندیشی مدیران رسانه‌های کشور با موضوع «شیوع ویروس کرونا» برگزار و مقرر شد اتاق تبادل خبر خبرنگاران حوزه سلامت در وزارت بهداشت تشکیل شود. حالا باید امیدوار بود که واقعیت‌ها مطابق آنچه هست، در دسترس خبرنگاران قرار گیرد تا آنها با واقع‌گرایی هم امنیت جسمی جامعه را تامین کنند و هم امنیت روانی آنها را. شاید این بار بتوان از این بحران فرصتی برای بازگشت اعتماد افکار عمومی به رسانه‌ها ایجاد کرد.
سایر اخبار این روزنامه
تکرار تعطیلات مدارس و دانشگاه‌ها در حوادث و بلایای گوناگون چه بر سر آموزش دانش‌آموزان و دانشجویان می‌آورد؟
جلال خوش‌چهره
چالش‌های مجلس یازدهم
«ابتکار» از نگرانی‌های محیط‌زیستی و بهداشتی کرونا در ایران گزارش می‌دهد
معماهای کرونا؛ از دفع زباله تا دفن مردگان
«ابتکار» امکان تاثیرپذیری بازار مسکن از شیوع ویروس کرونا را بررسی کرد
مصون ماندن مَسکن از کرونا؟
آیا «کرونا» می‌تواند اعتماد خدشه‌دار شده مردم به رسانه‌ها را بازگرداند؟
از بحران «کرونا» تا بحران «اطلاع‌رسانی»
«ابتکار» از روند مدیریت مسئولان مربوطه در شرایط اضطرار گزارش می‌دهد
مدیریت در دام کرونا
جنجال‌های سیاسی پس از اعلام نتایج انتخابات ریاست جمهوری افغانستان همچنان ادامه دارد
رئیس‌جمهوری در تماس تلفنی با استانداران قم و گیلان:
با بسیج امکانات، تلاش برای تامین سلامت مردم را مضاعف کنید
رئیس قوه قضائیه:
مقابله با کرونا همکاری ملت و همت همگانی می‌طلبد
دستور معاون اول رئیس جمهوری بر هماهنگی همه دستگاه‌ها در قم برای مقابله با انتشار ویروس کرونا
وزیر کشور:
با اتحاد، انسجام و همیاری بر کرونا ویروس غلبه می‌کنیم
کروناویروس یا کرونای منفعتطلبی؟
